VOV4.Xơ Đăng - Tung 5 hơnăm hiăng hluâ, kơxô̆ vâi hdrêng tro pro pơlăm pơlối, pâm xiăn ‘nêk mơ’nêa đi đo tâk. Tâng môi tiah hơnăm 2018, Tíu xiâm phôn Tơnêi têa gâk kring vâi hdrêng 111 tơdah ƀă veăng 806 ngế, mê troh hơnăm 2021 tơdah, tŏng kum ƀă veăng lối 1 rơpâu roh ngế - kơxô̆ mâu vâi hdrêng tro pâm xiăn ‘nêk mơ’nêa hên má môi tung mâu hơnăm hiăng hluâ. Châi hiâm tâ, hên roh pâm xiăn ‘nêk mơ’nêa, pro pơlăm pơlối vâi hdrêng ôh tá ai kơbố tối mơdât, ôh tá châ mơdât teăm tơdrêng… hiăng chiâng roh tơdroăng xôi ƀă ngế ki kơdê hlâ vâi hdrêng cho mơngế nhŏng o, mơngế rak ngăn vâi hdrêng, pro tô tuăn pơlê pơla. Khế lo pêi tơdroăng tŏng kum vâi hdrêng hơnăm kố, dó inâi ‘’Tơdjuôm ivá gâk kring vâi hdrêng, thế tối mơdât hbrâ mơdât pro pơlăm pơlối, pâm xiăn, ‘nêk mơ’nêa vâi hdrêng’’

Tung mâu khế achê pơla kố, tâng hên ngế vâi tối tơdroăng ki rơ-iô ƀă hlối hêng hôu tô tuăn há tâng tối ai ngế vâi hdrêng hlâ xua tro tôu pâm ‘nêk mơ’nêa: Tơdroăng ki mê cho ngế o kơdrâi  3 hơnăm ối a tơring Thạch Thất, Hà Nội hlâ tro pơyô nôu gá hên hdroh ‘nêk pâm gá hlối pâng kơđin a ko o, ai tơdroăng ngế o kơdrâi 8 hơnăm ối a Pơlê kong kân Hồ Chí Minh hlâ tro dêi nôu tôu hbât ton tung pơla hên chôu ƀă ngế ki mơjiâng gá hlối tá vâ rĕng tơmâng, tŏng veăng.

Lơ tơdroăng ngế o 6 hơnăm ối a pơlê krâm Bắc Từ Liêm, Hà Nội hiăng hlâ klêi hên rôh pâ gá hmếo pơ hôu mơ’nêa rơbok blĕm tơpui hên xúa tơbrê pá ing tơdroăng hriâm Online ƀă hên tơdroăng ki ê. Kố cho tơdroăng veăng tối dêi kuăn pơlê ngin ai chêh ‘măn:

 ‘’Tơdroăng kố khéa hơ’nêng khât rêm rôh tâng tối troh mâu tơdroăng tiah mê. Kơdrâ ƀă hêng hôu xua ôh tá tơchĕng tơmiât troh ki ó gá xuân môi tiah tơdroăng pêi pro dêi mâu ki hiăng kân, mâu nôu pâ ‘nêk mơ’nêa mâu kuăn ‘nĕng gá rơ-iô  tiah mê. Ôh tá ‘nâi ti lâi vâ lơ krâ ’mêi luâ râ ti mê há ƀă môi ngế ‘nĕng, malối ngế ki mê ối cho kuăn ‘nĕng tơná rêm hâi rêh ối ƀă tơná’’.

Tiô riân ngăn dêi khu xiâm Kŏng an, tung 2 hơnăm hdrối, lâp tơnêi têa hiăng ai lối 110 tơdroăng ki vâi kơdê vâi ‘nĕng, ƀă 120 ngế ki tro tôu pâm ‘nêk mơ’nêa. Khu xiâm Kŏng an hiăng tơleăng pơxâu phak lối 3,300 tơdroăng, tung mê, tơleăng pơxâu phâk lối 3.400 ngế.  Tiô Khu xiâm ngăn vâi hdrêng (Khu xiâm ngăn mố đô̆i tro rong ƀă rêh ối pơlê pơla) tối, tâng hơnăm 2018, Tíu xiâm ngăn tơpui phôn tơnêi têa kring vế vâi hdrêng 111  ngế ki tơdah xo ƀă veăng châ tơmâng, ai 806 ngế vâi hdrêng ki tro tôu pâm, ‘nêk mơ’nêa pro pơlăm pơlối, mê troh hơnăm 2029 ai 980 ngế ƀă hơnăm 2021 ai lối 1.000 ngế.

Tơdroăng tôu pâm ‘nêk mơ’nêa vâi hdrêng ai hên túa ki pơrá phá môi tiah: pro pơlăm pơlối, tôu pâm, mơ’nêa vâi pêi cheăng hngăm, tê rôe vâi, hvât lôi, oh tá vâ rak ngăn vâi. Mâu tôu pâm ‘nêk mơ’nêa ối pro pơlăm pơlối vâi hdrêng mê ki hên mâu kơnốu pro (ai 95%), tung mê lối 3.400 ngế kơpêng 18 hơnăm ‘nêk mơ’nêk vâi hdrêng (ai 77%). Mâu tơdroăng tí tăng ‘nâi plĕng xuân ăm hlo 735 ngế  vâi hdrêng chiu tro vâi tôu pâm ‘nêk mơ’nêa ƀă tro pro pơlăm pơlối tung pơla ai pơreăng kân COVID-19 ƀă vâ chê 80% ngế tro tôu pâm ‘nâk mơ’nêa tung rơpŏng hngêi ƀă ngế ki ‘nêk mơ’nêa mâu vâi hdrêng mê cho ngế pâ, ngế nôu, ngế ngoh, nhŏng o tung rơpŏng hngêi ƀă ngế ki păn rak vâi hdrêng.

Pôa Đặng Hoa Nam, Ngế xiâm ngăn vâi Hdrêng (Khu xiâm ngăn cheăng pêi ƀă rêh ối pơlê pơla) tối: “Khŏm thế săm tối” hiăng châ luât tơnêi têa Việt Nam pơkâ

Mơhé tơdroăng kring vế, rak ngăn vâi hdrêng nôkố hiăng ai tŭm, la ti lâi mâu tơdroăng ki châi heăng, khéa kho mê xuân u ối ƀă ta troh la lâi troh hiăng hlâ kuăn pơlê nếo ‘nâi. Jâ Nguyễn Phương Linh, Ngế xiâm pơkuâ Tíu xiâm tí tăng ‘nâi plĕng rak ngăn Mơnhông mơdêk krá tơniăn (MSD) tối mơnhên:

“Ki khât gá ăm hlo vâi tơmiât “mê cho tơdroăng tung rơpŏng hngêi’’ vâ hnối ăm dêi rơpó ối têi. Xua mê,  cho nôu pâ ngoh nâ vâi tung rơpŏng hngêi hâi rak vế pêi pro tro hnoăng cheăng dêi tơná tung kring vế vâi hdrêng. ‘Nâ hía cho kuăn ‘nĕng vâi o tung rơpŏng hngêi ki tro tôu pâm ‘nêk mơ’nêa la ôh tá vâ tối ăm mâu ki ê ‘nâi xua tơmiât mê cho tơdroăng krê dêi rơpŏng hngêi.

Thăm nếo ing mâu tơdroăng nếo tối mê âi á tơmiât: tâng rơpŏng hngêi châ ‘nâi mê xuân tơmiât tiah mê xuân tối ăm dêi rơpó, klĭng péa hnê tối ăm dêi rơpó, tâng pin tối ăm mâu kăn kô tơdjâk ƀă kô tro lŭp tơmeăm ăm tơná pin, mê thế kơtôa. Pin hâi hlê tung tơdroăng vâi hdrêng kal châ kring vế tâi tâng tá châ chăn ƀă tuăn ngôa ƀă tâng pin ôh tá châ tơmâng ‘nâi mâu tơdroăng tung rơpŏng hngêi mê thế tối tơbleăng ăm mâu kăn khu râ pơkuâ cheăng vâ veăng kum tơleăng mơnhên. Tơdroăng ki hlê plĕng, ‘nâi tí tăng troh luât hâi châ tối tŭm tâi tâng, khoh chiâng ai mâi tơdroăng ki khéa hơ’nêng’’.

Luât sư Nguyễn Đức Hùng, Khu cheăng ‘na luât dêi pơkê kong kân Hà Nội:  

“Ngin dế ôh tá ai mâu tơmeăm ki vâ séa ngăn xuân môi tiah kring vế mâu tơdroăng ki tơ-brê má môi tá ‘na luât ƀă xuân môi tiah séa ngăn dêi kuăn pơlê tung tơdroăng kring vế rak ngăn mâu vâi o. Tiô á, pin thế mơdêk hnoăng cheăng séa ngăn. Kum rak ngăn vâi hdrêng, malối cho vâi hdrêng tung rơpŏng hngêi ai tơdroăng rêh ối xơpá. Ƀă mâu vâi o ki mê hnoăng cheăng dêi Vi ƀan cheăm bêng, dêi khu droh rơtăm, khu vâi kơdrâi mâu khu tơrŭm cheăng rak ngăn kring vế teăm ‘nâi mâu tơdroăng ki xơpá dêi vâi o.

Pakĭng mê pin thế hnê hriâm, hnê mơdêk hlê plĕng tung kuăn pơlê vâ chiâng mơngế ki vâi rĕng châ ’nâi ƀă teăm mơdât tơdroăng ki pro xôi, ki ‘nêk mơ’nêa vâi hdrêng”.

Tơdroăng ki vâ tối klêi ai mâu  tơdroăng châi heăng, khéa kố, kuăn pơlê kơ-êng ƀă tối tiah kố: Tâng mâu kăn, mâu khu râ pơkuâ cheăng kong pơlê tơmâng pêi kơtăng tâng; kuăn pơlê a mâu pơlê cheăm bêng, tơring - mâu ngế dế rêh ối rơtâ tá o “ôh tá hmái hơtĭng’’ ƀă ‘nâi tơdroăng ki vâ tơpui kâ tâ, veăng tơmâng mơdât teăm tơdrêng tâ mê mơni kô ví, lơ kô ôh tá ai tơdroăng ki châi heăng, khéa kho  mê.

Pôa Đặng Hoa Nam, Ngế xiâm pơkuâ ngăn Khu vâi hdrêng (Khu xiâm ngăn cheăng pêi ƀă rêh ối pơlê pơla) tối: “ Khŏm thế săm tối” tơdroăng mê hiăng châ Luât Việt Nam pơkâ:

‘’A kố pakĭng tơdroăng hơ’muăn tối ‘na hbrâ mơdât, ai tơdroăng ki ê nếo ‘na hnoăng cheăng pêi dêi kuăn pơlê, veăng tối, săm tối, tối tơbleăng mâu kăn khu râ kơpêng tơdroăng xôi, tối tơdroăng ki ngế ki mê tôu pâm ‘nêk mơ’nêa vâi hdrêng drêng pin nhôm, ‘nâi nhên ngế ki mê cho ga tôu pâm ‘nêk mơ’nêa  khât ngế hdrêng.

Mê tung luât Việt Nam, Luât vâi hdrêng hơnăm 2016 ƀă malối ƀă tơdroăng pơkâ 130 ai pơkâ luât săm tối ki pơklât thế ƀă mâu vâi hdrêng ki tơ’lêi nhôm gá tro tôu pâm ‘nêk mơ’nêa  ki hiăng chêh tung pơkâ dêi Luât tung tơdroăng Luât Việt Nam. Mơhé vâ môi tơdroăng nhôm ki lâi dêi pó vâi krâ nhŏng o ‘na vâi hdrêng tơ’lêi tro tôu pâm ‘nêk mơ’nêa, tro pro pơlăm pơlối, lơ ‘nâi ai khât  mơhé lơ iâ xuân chiâng tối ăm Cho tíu xiâm tơpui phôn tơnêi têa ki kring vế vâi hdrêng kơxô̆ 111.

Pôa Đặng Hoa Nam xuân ăm ‘nâi: Drêng “Khŏm săm tối’’, ngế ki săm tối kô châ kring vế pơkí inâi mâu tơdroăng ‘na gá ƀă ngế ki tối mê ôh tá tăng ‘nâi  pôu râng xêh mâu tơdroăng, mơhé tá tơdroăng ki gá tối mê bú cho nếo “nhôm tê hâi teăm ‘nâi nhên hôm ai khât’’, ôh tá xê cho tơdroăng tôu pâm ‘nêk mơ’nêa pro pơlăm pơlối vâi hdrêng.

“Rơtế tơrŭm dêi rơpó veăng kring vế vâi hdrêng, thế tối mâu tơdroăng vâ hbrâ mơdât tơdroăng ki vâi ‘nêk mơ’nêa, tôu pâm, pro pơlăm pơlối vâi hdrêng”. Kố xuân cho tơdroăng ki châ tối tung Khế pêi pro ‘na tơdroăng xua vâi hdrêng hơnăm kố. Vâ tơdroăng mê ôh tá xê to tơdroăng chêh tơbleăng tê mê thế cho tơdroăng pêi hlo tơ-brê, vâ kơdroh ki vâi tôu pâm ‘nêk mơ’nêa, pro pơlăm pơlối vâi hdrêng, mê tâi tâng rêm ngế tung tơnêi têa thế tối tâng ‘nâi mâu tơdroăng ki ai khât, lơ nhôm cho ‘nâng, thế krếo tơdrêng a troăng phôn, troăng kơxái ki krếo tơdrêng cho Tíu xiâm tơpui phôn tơnêi têa ki kring vế vâi hdrêng kơxô̆ 111, tâng ôh, lăm tối ăm mâu kơ koan, khu râ ki nging vế vâi hdrêng ki ai tíu pêi cheăng achê vâ vâi rĕng veăng tơmâng tơdroăng mê.

Hà Nam chêh

Gương tơplôu ƀă tơbleăng