Rơpŏng hngêi pôa A Hiền ối a pơlê Vi Rô Ngheo, cheăm Đắk Tăng, tơring Kon Plông xo rak ngăn vâ chê 30 ha kong a xá 410 dêi cheăm Đắk Tăng, sap hơnăm 2014. Rêm hơnăm pôa châ xo lối 20 rơtuh liăn mơhá hnoăng rak ngăn kong. Pôa A Hiền tối, kơxô̆ liăn xo rak ngăn rêm hơnăm dêi rơpŏng hngêi môi iâ liăn ki vâ hrê  rêm hâi, ối iâ ‘măn kơdĭng rôe kơpôu vâ păn, mơnhông cheăng kâ. Kơ’nâi hên hơnăm, rơpŏng hngêi hiăng ai  lối 30 to kuăn kơpôu, kơnâ lối 400 rơtuh liăn. Nếo a chê kố, pôa tê dêi tơdế  vâ mơjiâng pro hngêi rơdâ 90m2, kơnâ 250rơtuh liăn. Ing kơtiê xơpá, nôkố rơpŏng hngêi hiăng mơnhông kro mơdrŏng, châ mơjiâng pro hngêi lĕm, ai liăn ăm dêi kuăn ‘nĕng hriâm bă veăng tơlo liăn mơjiâng tơmeăm khoăng tung pơlê. Pôa A Hiền hâk phiu ăm ‘nâi:

“Kơxô̆ liăn châ xo mê rơpŏng hngêi xúa vâ pêi cheăng kâ rôe kơpôu păn, nôkố ai 16 to, kơpôu xông kân piê lĕm. Kuăn pơlê a kố drêng châ xo liăn mơhá ăm hnoăng rak ngăn kong mê vâi klâ xoăng vâ pêi cheăng ‘no păn mơnăn, pêt loăng plâi. Drêng hiăng ai liăn iâ tơdroăng cheăng hiăng chía tơ ƀrê kuăn pơlê veăng tơlo mơjiâng pro troăng prôk tung thôn, pro têa krúa  vâ xúa, lơ rôe hdrê loăng djâ pêt rơtâ tá hngêi ăm lĕm mơnâ mâ’’.

Đắk Tăng cho cheăm kong ngo kơtiê xơpá dêi tơring Kon plông. Lâp tung cheăm ai 476 rơpŏng, ƀă 1 rơpâu 780 pơ’leăng mâ mơngê, dâng 98% cho kuăn ngo Rơteăng. Kơxô̆ rơpŏng kơtêa dêi cheăm hdrối nah a kơlo hên.

Nôkố cheăm ai dâng 100 rơpŏng dêi 2 thôn Vi Rô Ngheo ƀă Đắk Prồ xo rak ngăn lối 10 rơpâu ha kong. Tiô pôa Nguyẽn Văn Bảy - Kăn phŏ hnê ngăn Vi ƀan cheăm, drêng xo rak ngăn kong, kuăn pơlê châ veăng hriâm lâm hnê Khu râk liăn ‘măn kơdĭng mơhá ăm hnoăng rak ngăn ƀă mơnhông pêt kong dêi kong pơlê Kon Tum, ing mê ki hlê dêi kuăn pơlê châ  tơ ƀrê tâ, ôh pá hlo ai xếo tơdroăng kuăn pơlê lo loăng hmâng vâ, hdi tơnêi kng pêi chiâk.  Drêng châ xo liăn mơhá ăm hnoăng rak ngăn kong xuân hiăng kum kuăn pơlê ai ivá mơ-eăm rak ngăn kong, kơhnâ lăm ngăn đi đo kong ki pơcháu rak ngăn. Pakĭng mê, kuăn pơlê hiăng xúa tơ ƀrê liăn mơhá ăm hnoăng rak ngăn kong  ƀă hlối ‘no pêi cheăng, kum mâu rơpŏng kuăn pơlê dêi cheăm xăm kơtiê tiô kơ hnăm, nôkố kơlo pá xôp 30%. Pôa Nguyễn Văn Bảy ‘mŭn:

“ Mâu hơnăm hdrối, kuăn pơlê tung cheăm Đắk Tăng hiăng rak ngăn kong krâu khât, liăn mơhá ăm hnoăng rak ngăn kong  châ xo hên. Drêng châ xo liăn ki ăm, kuăn pơlê hmâ ‘no rôe kơpôu, í, pêap vâ păn lơ rôe mâu hdrê mơnăn ki ê vâ păn vâ mơnhông tơdroăng rêh ối dêi rơpŏng hngêi. Pakĭng mê, hên rơpŏng ối veăng pêt kong mê rôe hdrê loăng Dổi lơ mâu loăng ki ê vâ pêt mơnhông cheăng kâ ăm dêi rơpŏng hngêi. Ing mê mơdêk cheăng kâ dêi cheăm rế xông tơ ƀrê’’.

Lâp tung kong pơlê Kon Tum nôkố ai 3 rơpâu 335 rơpŏng, lối 62 khu kuăn pơlê ƀă 107 ngế pơkuâ rak ngăn kong dêi Kŏng ti rak ngăn kong Vi ƀan cheăm veăng xo rak ngăn  lối 378 rơpâu 200 ha kong. Krê tung hơnăm 2021 Khu râk liăn ‘măn kơdĭng mơhá ăm hnoăng rak ngăn ƀă mơnhông pêt kong dêi kong pơlê Kon Tum hiăng ăm kơxô̆ liăn lối  307,6 rơtal liăn ăm mâu ngế ki xo rak ngăn kong. Rêm rơpŏng hngêi tâng riên châ xo lối 10 rơtuh liăn/hơnăm ƀă khu kuăn pơlê châ xo lối 90 rơtuh liăn/hơnăm.

            Pôa Nguyễn Văn Nam- Kăn phŏ hnê ngăn Khu rak ngăn kong dêi kong pơlê Kon Tum ăm ‘nâi, Kon Tum cho kong pơlê kơtiê ƀă kơxô̆ liăn kơnôm ing rak ngăn kong mê hiăng kum mâu ngế ki rak ngăn kong pơtối châ xúa rêm hâi tung pơla xơpá nôkố; mâu rơpŏng hngêi ai kơxô̆ liăn mê hiăng pơ’lêh tơdroăng rêh ối, kơdroh kơklêa xăm kơtiê, ing mê mơhnhôk hên ngế kuăn pơlê veăng rak ngăn kong. Pôa Nguyễn Văn Nam tối:

“Mâu kŏng  ti rak ngăn kong ki xơpá ƀă châ xo liăn mơhá ăm hnoăng rak ngăn kong mê vâi ai tơ’nôm liăn vâ pơtối  cheăng cho môi, má péa cho ai tơ’nôm kơxô̆ liăn ‘no tơ’nôm hbrâ vâ pơtối pêi hnoăng cheăng rak ngăn kong. Krê kuăn pơlê xo liăn rak ngăn mơhá hnoăng gak ngăn kong mê hiăng hlo nhên mâu hơnăm hdrối, tơdroăng rêh ối hăng mơnhông  tơ ƀrê. A tơngah tung la ngiâ, tơdroăng pêi pro mơhá liăn ăm hnoăng rak ngăn kong ko châ  rak ngăn tơ ƀrê tâ, ƀă tâng ai môi tiah mê mơni kong kô châ rak ngăn , ki xâp dêi kong  kô hên tâ’’.

Ki khât ăm hlo, luât pơkâ mơhá liăn ăm hnoăng rak nganw kong a Kon Tum lối môi chât hơnăm hdrối hiăng pr pơxúa  hên tơdroăng  ăm peăng khu ki xo liăn  rak ngăn kong ƀă peăng khu ki mung loăn ăm rak kong. Ngế pơkuâ rak kong ai tơ’nôm tơdroăng cheăng vâ pơtối pêi, kuăn pơlê châ mơnhông tơ ƀrê tung rêh ối, veăng kum kơdroh kơ klêa xăm kơtiê; mâu kong kân rơdâ a Kon Tum châ pơtối rak vế, ki xâp dêi kong kân rơdâ a Kon Tum châ rak vế, ki xâp dêi kong rế châ mơdêk ./.

Môi tiah hiăng tơbleăng, kơ’nâi kố pôa Đặng Tuân – Kăn ƀô̆ gâk ngăn kong ối tung Tíu xiâm gâk ngăn kong tơring Kon Plông, kong pơlê Kon Tum kô tối nhên tâ ‘na ki châ tơƀrê tơdroăng pơcháu kong ăm khu pơkuâ kong, pơlê pơla kuăn pơlê, rơpŏng xuân môi tiah tơdroăng châ tơdah kơxô̆ liăn mơhá hnoăng liăn gâk ngăn kong klêi mê xúa châ tơ-ƀrê vêh mơ’no liăn păn mơnăn mơnôa, pêt mơjiâng tơmeăm mơnhông cheăng kâ xăm kơklêa kơdroh kơtiê dêi kuăn pơlê a tơring Kon Plông, kong pơlê Kon Tum. Pó vâi krâ nhŏng o ƀă pú hmâ kô tơmâng.

            -Ô pôa, nôkố lâp tơring Kon Plông ai to lâi ƀăng kong ki ai xêh, ƀă ƀăng deăng châ pơcháu ăm khu pú hên, ngế krê tung tơring cho to lâi?

            -Pôa Đặng Tuân: Kong ki ai xêh dêi tơring Kon Plông nôkố ai 137.124,36 ha. Tung mê hên ƀăng deăng châ pơcháu ăm mâu khu pơkuâ kong cho Khu pơkuâ kong Thạch Nham, Kŏng ty gâk ngăn kong môi khu Kon Plông; ƀă mâu pơlê pơla kuăn pơlê, rơpŏng kuăn pơlê tung mâu cheăm, pơlê kân mê cho: Pơlê kân Măng Deang, cheăm Hiếu, Măng Cành, Pờ Ê, Ngok Tem, Đắk Ring, Đắk Tăng, Đắk Nên ƀă Măng Buk.

            -Pôa mơnhên môi tiah lâi ‘na tơdroăng pơkuâ gâk ngăn kong dêi mâu khu pơkuâ kong, pơlê pơla kuăn pơlê ƀă mâu rơpŏng?

            -Pôa Đặng Tuân: ‘Na tơdroăng tơdah pơkuâ gâk ngăn kong mê tâng pơchông ƀă mâu hơnăm hdrối lĕm hên tâ. Mâu khu pơkuâ kong, pơlê pơla kuăn pơlê lơ rơpŏng pêi pro tơtro tơdroăng pơkuâ gâk ngăn kong. Ki nhên hơnăm kố tâng pơchông ƀă hơnăm nah kơxô̆ roh hiăng kơdroh hên. Hơnăm kố bu ai 21 roh, tơdrêng amê hơnăm nah 33 roh, tâng pơchông ƀă roh kố hơnăm nah mê kơdroh lối 61%.

            -Pôa hôm chiâng tối ‘na tơdroăng tơrŭm pơla Tíu xiâm gâk ngăn kong tơring Kon Plông ƀă mâu khu pơkuâ kong, pơlê pơla kuăn pơlê lơ rơpŏng tung tơdroăng pơkuâ gâk ngăn kong?

            -Pôa Đặng Tuân: Tĭnh ŭy, Viƀan kong pơlê hiăng tơbleăng hên mơ-éa hnê mơhno ƀă drêng tơdah mê Tíu xiâm gâk ngăn kong tơring Kon Plông ngăn tiô mâu mơ-éa hnê mơhno kố tơbleăng Khu pơkuâ cheăng Đảng tơring, Viƀan tơring hnê mơhno Viƀan mâu cheăm, pơlê kân ‘na tơdroăng pơkuâ gâk ngăn kong. Rơtế ƀă mê, khu gâk ngăn kong tung pơlê  kô tơbleăng ăm tôh pêi cheăng kơvâ râ cheăm rêm khế, rêm hneăng mê tơkŭm lăm séa ngăn tíu ki ai kếo loăng đi đo pro xôi luât kong; krê rơpŏng mê rêm hâi vâi pơrá lăm séa ngăn gâk ngăn kong.

            -Kuăn pơlê tơdah pơkuâ gâk ngăn kong ƀă châ tơdah troăng hơlâ mơhá hnoăng liăn gâk ngăn kong. Tơdroăng kố châ pêi pro môi tiah lâi a tơring Kon Plông, ki má lối tung pơla pơreăng xông tâ tú a mâu tíu tung hơnăm 2022, ô pôa?

            -Pôa Đặng Tuân: Mơhá hnoăng liăn gâk ngăn kong mê Khu gâk ngăn kong tơring tơrŭm ƀă Khu pơkuâ râng kơxô̆ liăn gâk ngăn ƀă mơnhông pêt kong kong pơlê Kon Tum pêi pro tơdroăng mơhá liăn. Ngin kô séa ngăn tơdroăng mơhá liăn kố. Ki nhên, á séa ngăn tung ƀăng deăng kong ki kuăn pơlê tơdah pơkuâ gâk ngăn ƀă á chêh tro vâ Khu pơkuâ râng liăn  mơhá hnoăng gâk ngăn kong vâi ngăn amê vâ mơhá liăn tiô tro kơlo pơkâ ăm kuăn pơlê. Ƀăng deăng châ mơhá hơnăm kố cho lối 79 rơtal 319 rơtuh liăn. Rêm hơnăm hmâ mơhá pro 2 xôh/hơnăm, laga hơnăm kố kô chêh tơ’nôm troh hâi lơ 31/12/2022 ƀă mơhá tơ’nôm pái khế apoăng hơnăm dêi hơnăm 2023.

            -Pôa nếo tối, vâi krâ kuăn pơlê châ tơdah kơxô̆ liăn mơhá hnoăng gâk ngăn kong xuân hên, ƀă tơdroăng vâi xúa kơxô̆ liăn kố môi tiah lâi ô pôa?

            -Pôa Đặng Tuân:Liăn ki pơlê pơla lơ rơpŏng châ tơdah vêh mê vâi hmâ vêh mơ’no liăn rôe hdrê pêt, mơnăn păn, phon rơvâ vâ mơdêk pêt mơjiâng tơmeăm, ƀă vâi xuân ‘măn môi iâ vâ rôe tơmeăm kum tung tơdroăng rêh ối dêi rơpŏng, pakĭng mê vâi xuân veăng tơlo vâ mơjiâng mâu tơmeăm tơnêi têa ƀă kuăn pơlê rơtế pêi môi tiah: Troăng kơxái on tơhrik, troăng kân, hngêi trung, hngêi pơkeăng, mâu tơmeăm thôn pơlê nếo. Tíu xiâm gâk ngăn kong xuân đi đo hnê mơhno khu gâk ngăn kong pơlê, cheăm rêm khế, rêm hneăng mơjiâng pơkâ pêi pơtâng tối kuăn pơlê xúa châ tơƀrê, ví mơ’nhê tê kơtê. Vâi krâ kuăn pơlê bu rôe mâu tơmeăm ki kal xúa rêm hâi, pơtih lăm tung kong mê rôe ting tong, on tiê, chêng khŏng ƀă hía hé, vâ lăm séa ngăn kong; Rôe hdrê pêt, mơnăn păn vâ mơnhông cheăng kâ. Tâng rôe kơpôu, ro lơ mâu hdrê ki ê mê rôe hdrê ki dâi lĕm, ki loi tơngah, tơkŭm po kơ’nêi tro tiô pơkâ.

            -Ê, mơnê kô pôa hên!