VOV4.Xơ Đăng - Pêi pro tơdroăng pơcháu rak ngăn kong ăm mâu khu rơpŏng kuăn pơlê, Kuăn pơlê dêi Vi ƀan kong pơlê Kon Tum a hơnăm 2014, lối 200 rơpŏng kuăn pơlê a 6 khu kuăn pơlê cheăm Đăk Roong, tơring Đăk Glei hiăng xo rak ngăn lối 1.100 ha kong. Kơnôm tơdroăng tơbleăng mâu rôh séa ngăn kring vế tơnêi kong, ki xo rak ngăn đi đo châ rơniăn, tá tung pơla dế ai pơreăng COVID-19 tâ tú ó.

 Thôn Đăk Bo, cheăm Đăk Roong ai 38 rơpŏng kuăn pơlê xo rak ngăn kong, vâ chê 300 ha kong dêi poh xá 106 cheăm Đăk Roong ing hơnăm 2014 nah. Pôa A Chương, Ngế xiâm pơkuâ khu rak ngăn kong thôn Đăk Bo tối, ing kong châ pơcháu ăm kuăn pơlê rak ngăn, kuăn pơlê mơjiâng 12 tôh ki lăm séa ngăn, tí tăng ngăn tơnêi kong hlối rak tơniăn. Tá tung pơla ai pơreăng  COVID-19 tâ tú, tơdroăng lăm séa ngăn, rak ngăn kong xuân châ pơtối pêi pro. Tơdroăng ko ‘nhiê kong, muih kong hdi tơnêi vâ tối ôh tá hlo ai.

“Tung hơnăm hdrối kố nah pơreăng COVID-19 tâ tú rơ-iô, la mâu tôh, mâu đô̆i ki lăm séa ngăn xuân tơkŭm lăm séa ngăn kong krâu khât. Rêm tôh lơ rêm đô̆i bú ăm dêi 3 ngế, lăm séa ngăn môi khế 3-4 hdrôh. Drêng lăm séa ngăn kong mê kuăn pơlê rak vế pêi pro tro mâu pơkâ hbrâ mơdât pơreăng tiô hnê pơkâ 5K môi tiah truâ kên pâng môh rơkong, ối kơtăn hơngế dêi rơpó, mơhno xoăng mơngế ối oh tá lối krâm. Tâng ngế ki lâi tung khu tro tâ pơreăng COVID-19, kô ăm mâu ngế ki ê nếo prôk lăm séa ngăn kong’’.

Môi tiah mê, kuăn pơlê rak ngăn kong a thôn Đăk Wăk, cheăm Đăk Roong ai 37 rơpŏng tung khu, xo rak ngăn lối 250 ha kong ki chiâng xêh dêi poh xá 211 ƀă 108 ing hơnăm 2014 nah. Pôa A Tùng, Ngế tung tôh rak ngăn kong dêi khu kuăn pơlê thôn Đăk Wăk ăm ‘nâi, thôn hiăng klâ pro 12 tôh, rêm tôh ai 5 ngế ƀă môi khu ki pơkuâ séa ngăn ai 2 ngế tơbleăng tơdroăng cheăng lăm séa ngăn ƀă rak ngăn kong.

Pơla ai pơreăng COVID-19 tâ tú ó khât, mâu tôh pơ’lêh dêi rơpó lăm séa ngăn kong. Tơdrêng ƀă kơxô̆ ngế tơrêm tôh séa ngăn ƀă tơniăn klâ kơtăn, mâu tôh ối xúa phôn râng kŏng vâ krếo tơpui ƀă dêi rơpó, krếo ƀă zalo ôh tá trâm achê dêi rơpó vâ hbrâ mơdât pơreăng. Kơnôm ing mê, tơdroăng séa ngăn kong châ rak vế, tơdroăng hbrâ mơdât pơreăng châ tơniăn.  

“Pơreăng tâ tú rơ-iô mê ngin bú pơtối môi tôh ăm 2 ngế lăm séa ngăn ƀă hlối rak tơniăn ki ối kơtăn hơngế. Poh xá 211 achê ƀă pơlê kân Đăk Glei mơni tơ’lêi tro ko ‘nhiê kong, thôn hiăng ăm môi tôh 2 ngế lăm séa ngăn đi đo vâ  gak ngăn kong; ‘na poh xá 108 mê pá xôp tâ, tâng ối a thôn ngăn nhên kô hlo tâ tá kô tơ’lêi châ hlo tâng ai ngế ki lâi ko ‘nhiê kong bú ăm 2 ngế pơ’lêh dêi rơpó lăm séa ngăn kong. Ngin xuân hiăng mơjiâng pro zalo khu, chêh hâi xoăng gak ngăn pơtroh ăm dêi rơpó, ngế ki lâi vêh klêi mê tối tơbleăng ăm ngế ki tá vâ  pơ’lêh ’’.

Cheăm Đăk Roong, tơring Đăk Glei nôkố ai 6 khu kuăn pơlê xo rak ngăn lối 1.100 ha kong ki chiâng xêh. Tiô pôa A Thông - Kăn hnê ngăn Vi ƀan cheăm Đăk Bo, hdrối nah hâi ai troăng rơhlâ pơcháu rak ngăn kong ăm khu kuăn pơlê rak ngăn mê tơdroăng khu ‘mêi tong ko loăng, kuăn pơlê ko muih kong hdi tơnêi hlo đi đo. Klêi kơ’nâi châ pơcháu ăm kuăn pơlê rak ngăn, ing mâu rôh hnê tối, mơjiâng mâu tôh rak ngăn mê tơnêi kong châ rak ngăn krâu khât. Pakĭng mê, drêng veăng lăm séa ngăn kong, kuăn pơlê châ xo kơxô̆ liăn mơhá ăm hnoăng rak ngăn kong, kơnôm ing mê tơdroăng rêh ối dêi kuăn pơlê châ mơdêk tơ-brê, kuăn pơlê ‘nâi hnoăng cheăng pêi tơná cho rak kong châ tơ-ƀrê.

Pôa A Thông ăm ‘nâi, tung pơla dế ai pơreăng COVID - 19 tâ tú rơ-iô, hên ngế hmâ rah xo pơla ki mê vâ tong ko loăng, muih kong, hdi tơnêi kong hmâng vâ. Hlo ti mê, mâu khu kuăn pơlê đi đo pơtối rak mâu tôh veăng lăm gak ngăn kong. Vâ tơniăn tơdroăng rak ngăn kong môi tiah plâ mơdât tơ-ƀrê, mâu kăn hnê ngăn Vi ƀan cheăm hiăng hnê kuăn pơlê drêng veăng lăm séa ngăn rak ngăn kong kal pêi tro tơdroăng hbrâ mơdât COVID-19 xuân môi tiah tơbleăng mâu pơkâ lăm rak ngăn kong tung tơdroăng nếo nôkố.

“Tơdroăng pơreăng COVID-19 xuân tối tâ tú rơ-iô tung 2 hơnăm kố nah, la ƀă mâu tôh ki lăm gak ngăn kong a mâu thôn xuân pơtối pêi cheăng tơniăn. Mâu tôh đi đo tơrŭm ƀă Khu râ ngăn kong tung cheăm tơring, Đô̆i dêi mâu kơvâ cheăng mơjiâng mâu pơkâ tí tăng séa ngăn a mâu tíu ki hmâ ai khu ‘mêi ko kong, muih kong hdi tơnêi kong. Xua mê, tung 2 hơnăm hdrối kố nah tung cheăm ôh tá hlo ai khu ki lâi, ngế ki lâi ko loăng kong, ko muih kong vâ pêi chiâk xuân môi tiah ôh tá ai ngế lăm lúa kuăn kiâ kong.

Đăk Glei cho môi tung mâu tơring ối ƀăng kong ki ai xêh hên má môi kong pơlê Kon Tum, ƀă vâ chê 110 rơpâu ha. Tung kơxô̆ kố, rơpâu ha hiăng châ pơcháu ăm kuăn pơlê, tâi tâng kuăn pơlê a kơpong rêh ối ƀă mâu khu pơkuâ kong. Kơ’nâi kố, pôa Nguyễn Xuân Nghĩa – Kăn ƀô̆ Gâk ngăn kong tơring Đăk Glei tối ‘na tơdroăng tơrŭm gâk ngăn ƀăng kong châ pơcháu xuân môi tiah tơdroăng pêi pro châ tơ-ƀrê kơxô̆ liăn mơhá hnoăng gâk ngăn kong dêi kuăn pơlê. Pó vâi krâ nhŏng o ƀă pú hmâ kô tơmâng.

-Koh kô pôa Nguyễn Xuân Nghĩa, mơnê pôa hiăng veăng tơdroăng kố. Pâ pôa tối ‘na tơdroăng kong a tơring Đăk Glei nôkố ƀă tơdroăng pơcháu gâk ngăn kong ăm tâi tâng kuăn pơlê xuân môi tiah kuăn pơlê?

-Pôa Nguyễn Xuân Nghĩa: Tung tơring Đăk Glei nôkố ai tâi tâng ƀăng kong dâng 107.465 ha, tung mê ai lối 107.000 ha băng kong ki ai xêh, ki ê lối 3.800 ha kong ki pêt. Nôkố hên ƀăng kong ki ai xêh kố châ pơcháu ăm kuăn pơlê ƀă mâu khu pơkuâ kong. Tung mê ai 3 khu pơkuâ kong, 247 rơpŏng ƀă 16 pơlê pơla, ƀăng deăng pơcháu ăm pơlê pơla châ 5.952 ha.

-Pôa nếo tối a tơring Đăk Glei, rơpâu ha kong hiăng châ pơcháu ăm kuăn pơlê, khu pơkuâ gâk ngăn kong ƀă tâi tâng kuăn pơlê, mê kơxô̆ roh ko ‘nhê kong tâk lơ kơdroh há, ô pôa?

-Pôa Nguyễn Xuân Nghĩa: Tơdroăng pro xôi ƀă tơdroăng pơkuâ gâk ngăn kong châ pơcháu tung hơnăm 2021 ai 41 roh, tung mê ai 21 roh ko ‘nhê râ ó, tâi tâng ƀăng deăng 2,24 ha. Tung mê, ai 4 roh a tung ƀăng deăng kong pơcháu ăm tâi tâng rơpŏng, mâu roh ki ê cho a ƀăng deăng kong dêi khu pơkuâ kong (mâu kŏng ti pêt mơjiâng, gâk ngăn kong). Ƀă sap apoăng hơnăm 2022 troh nôkố, tung tơring hiăng châ hlo 11 roh, ƀă 10 roh kếo ‘nhê kong ôh tá tro luât. Tung 10 roh kố mê ai 6 roh tung ƀăng deăng kong xua tâi tâng kuăn pơlê ƀă rơpŏng pơkuâ, 4 roh a ƀăng deăng dêi khu gâk ngăn kong, 1 roh ối tung Khu pơkuâ kong. Pơchông mâu roh kếo ‘nhê kong pơla mâu hơnăm mê hơnăm kơ’nâi đi đo kơdroh hên tâ tâng pơchông ƀă hơnăm hdrối’’.

-Pôa nếo tối, roh kếo ‘nhê kong a tơring Đăk Glei kơdroh tiô rêm hơnăm. Mê pâ pôa tối ăm ‘nâi, tơdroăng tơrŭm pơla khu pơkuâ kong, mâu rơpŏng tơdah gâk ngăn kong ƀă tâi tâng kuăn pơlê rêh ối achê kong tung gâk ngăn kong gá tiah lâi, ki rơhêng vâ tối tung pơla pơreăng COVID-19 xông tâ tú ó?

-Pôa Nguyễn Xuân Nghĩa: Vâ gâk ngăn tơtro ƀăng kong dêi rêm rơpŏng, khu rơpŏng kuăn pơlê rêh ối achê kong tơdah gâk ngăn, mê khu pơkuâ kong tơring pro mâu pơkâ pêi tơbleăng ăm Viƀan tơring pêi pro mâu pơkâ pêi dêi Viƀan kong pơlê ƀă Khu pơkuâ kơxô̆ liăn mơnhông pêt kong gâk ngăn kong kong pơlê Kon Tum pêi pro troh Viƀan mâu cheăm, rơpŏng ƀă tâi tâng rơpŏng kuăn pơlê rêh ối achê kong tơkŭm pêi pro hnoăng cheăng séa ngăn gâk ngăn ƀăng kong ki ai dế nôkố.

Krê khu pơkuâ kong tơring mê hnê mơhno khu pơkuâ kong rêm kơpong tơrŭm ƀă kuăn pơlê pêi pro pơkâ séa ngăn, tăng rup mâu ngế tong kếo loăng a mâu tíu ki hmâ ai tơdroăng kếo ‘nhê kong vâ rup pơxâu phâk. Drêng ai pơreăng COVID-19 xông tâ tú ó, ngin hnê mơhno khu pơkuâ kong tung tơring, cheăm tơrŭm ƀă mâu rơpŏng kuăn pơlê vâ rak tơdroăng séa ngăn, gâk ngăn kong. Thăm pơtâng tối troh mâu khu rơpŏng ‘na ki pơxúa dêi kong, tơdroăng pơtâng tối mê troh rêm rơpŏng pêi pro, ví tơkŭm kơdrâm mơngế tơniăn tơdroăng hbrâ, mơdât pơreăng.

-Pơreăng COVID-19 xông tâ tú ó, hên kơpong kuăn pơlê rêh ối ôh tá ăm kuăn pơlê lo lăm pa kong, tơdroăng rêh ối dêi kuăn pơlê trâm pá. Tiah mê, pôa hôm chiâng tối ăm ‘nâi Khu pơkuâ kong hiăng ƀĕng rơkê môi tiah lâi drêng tơrŭm ƀă Khu pơkuâ râng liăn mơhá hnoăng gâk ngăn ƀă mơnhông pêt kong kong pơlê Kon Tum xo hdrối kơxô̆ liăn mơhá hnoăng gâk ngăn kong tŏng kum kuăn pơlê?

-Pôa Nguyễn Xuân Nghĩa: Ƀă kơxô̆ liăn mơhá hnoăng liăn gâk ngăn kong ăm kuăn pơlê, khu râ kăn pơkuâ kong hiăng hnê mơhno khu pơkuâ kong rêm pơlê, khu pêi cheăng ‘na riên liăn tơrŭm ƀă Viƀan mâu cheăm xo hdrối ing kơxô̆ liăn mơhá hnoăng gâk ngăn kong dêi kong pơlê xo hdrối mơhá teăm tơdrêng ăm kuăn pơlê. Drêng ai kơxô̆ liăn teăm tơdrêng, kuăn pơlê tơleăng tơdroăng pá puât tung pơla pơreăng xông tâ tú ó, ing mê tơniăn tơdroăng rêh ối, hmiân tuăn pơtối pơkuâ gâk ngăn kong’’.

-Pôa mơnhên ki châ tơƀrê dêi tơdroăng pơcháu gâk ngăn kong ăm kuăn pơlê xuân môi tiah tơdroăng tơdah mơhá kơxô̆ liăn gâk ngăn kong a tơring Đăk Glei tung mâu hơnăm hiăng hluâ?

-Pôa Nguyễn Xuân Nghĩa: Klêi kơ’nâi mơnhên 10 hơnăm pêi pro tơdroăng pơcháu ƀă tơdah kơxô̆ liăn mơhá hnoăng gâk ngăn kong tiô ngăn krê a tơring Đăk Glei, á hlo kố cho troăng hơlâ ki tơtro, châ tơƀrê ƀă prôk troăng tơtro ‘nâng. Kơxô̆ liăn kuăn pơlê châ tơdah vâi rôe tơmeăm khoăng ăm rơpŏng môi tiah: Tơvi, rơxế hon đa, kơtuh hngíu, mơdêk tơdroăng rêh ối, po rơdâ hiâm mơno. Pakĭng mê, kuăn pơlê ối mơ’no liăn rôe hdrê pêt, phon rơvât, mâu kuăn kiâ kong môi tiah: Ro, chu, pu pái vâ păn, pêt mơnăn mơnhông mơdêk cheăng kâ. Kơnôm mê, tơdroăng rêh ối dêi kuăn pơlê rế hía rế châ tơtêk, kơxô̆ rơpŏng kơtiê kơdroh tiô rêm hơnăm, tơdroăng gâk ngăn kong đi đo châ tơniăn ƀă hía hé.

-Ê, mơnê kô pôa Nguyễn Xuân Nghĩa ‘na roh tơpui tơno kố.

Gương - A Sa Ly tơplôu ƀă tơbleăng