VOV.Xơ Đăng - Kong mêi hơnăm kố kong pơlê Kon Tum pơkâ pêt nếo 4 rơpâu 500 ha kong, Nôkố kong dế châ mâu kăn, mâu tíu pêi cheăng pơkuâ kong ƀă kuăn pơlê mơ-eăm rak ngăn.

Kong mêi râ ó, troăng prôk hliâk la ngoh A Huân, kuăn ngo Bơhnéa, pơlê Kon Kơ Tu, cheăm Đăk Rơ Wa, pơlê kong kơdrâm Kon Tum xuân mơ-eăm pôu hdrê loăng hếo chu rơnâk. Châ khu kăn cheăm mơhnhôk, ăm hdrê pêt, rơnó mêi hơnăm kố A Huân mơ-eăm pêt kong ki vâ xo loăng pro tơmeăm a tơnêi 2 sao tơnêi ki ngoh dế pêt dêi pôm loăng ôh tá rơhéa:

“ Tơnêi á hiăng pêi ing nah, ôh tá xê nếo pêi nôkố. Hdrối nah a pêt pôm loăng, nôkố á chêh inâi pâ hdrê loăng Tơnêi têa ăm á pêt, pêt loăng bò ma. Pêt thế pêt preăng pôi tá pêt lối tĕng. Tâng pêt tĕng loăng ôh tá kâi xông kân, loăng mê gá kơtong, gá ôh tá xông tơdrăng. Vâ pro hngêi pin lôi ăm loăng xông tơdrăng ôh tá xê loăng mê ăm loăng xông tơdrăng kơ ‘vong pro hngêi ôh tá chiâng’’.

Riân troh mơ’nui khế 8, pơlê kong kơdrâm Kon Tum hiăng pêt châ 500 ha kong a tâi tâng tơnêi 1.000 ha ki pơlê kong kơdrâm mơ-eăm pêt tung hơnăm kố. Vâ kuăn pơlê, tíu pêi cheăng pơkuâ kong hlê ki pơxúa, rơtế mơ-eăm veăng mơdêk pêt kong, Vi ƀan pơlê kong kơdrâm hiăng pơcháu hnoăng cheăng nhên ăm tơrêm tíu, cheăm bêng. Tơpui tơno ƀă ngế chêh hlá tơbeăng a môi tíu pêt kong a ngo Chư Hreng, pôa Nguyễn Văn Khiêm, Ngế phŏ pơkuâ rak ngăn kong pơlê kong kơdrâm Kon Tum, ăm ‘nâi: 

“Pêi tiô hnoăng cheăng Tơnêi têa pơcháu cho rak ngăn kong ƀă mơnhông pêt kong, Khu rak ngăn kong hiăng tơrŭm ƀă mâu cheăm má môi cho xing xoăng hnoăng pơkuâ ngăn tơrêm tíu; hnê mơhno ăm khu rak ngăn kong a cheăm tơring tơrŭm ƀă mâu cheăm hnê tối ăm kuăn pơlê mơhnhôk kuăn pơlê thế mơ-eăm pêt kong. Tơdroăng hnê tối ăm kuăn pơlê hdroâng kuăn ngo xuân hiăng in a hlá mơ-éa ai chêh ƀă 5 nâl, tung mê ai nâl Xuăn, Jêh - Triêng, Rơteăng, Bơhnéa vâ kuăn pơlê hlê.

Má péa, nếo cho mơdêk pêt kong vâ tối ‘na tơnêi  xuân hnê tối mơhnhôk kuăn pơlê pêt a tơnêi ki pêt loăng plâi, tơnêi tíu va apêt to rơnâk, kơpong hngế hngo, tíu ki hngế ing chiâk deăng pêt pôm loăng, pêt loăng plâi kâ tơnêi hiăng híu tâi ki hơpok lĕm, tơnêi pêt mơjiâng tơmeăm ôh tá xông dâi lĕm xếo tá ai trếo kơhiâm, pêt pôm loăng 1,2,3 hơnăm pôm rế kŭn.

Ôh tá ai châ ôh tá tơniăn, a mâu tơnêi ki tiah mê pei thế pêt kong. Má môi, cho vâ mơdêk ai ki xâp dêi kong rak vế hyôh kong prâi drêng kong mêi ai loăng mơdât rak tơnêi ôh tá ăm hiu tiô têa hbrông. Kơ’nâi 5 - 7 hơnăm troh 10 hơnăm hiăng cha xo liăn vâ mơnhông mơdêk cheăng kâ ăm rơpŏng hngêi ƀă ah chiâng nếo vâ pêi chiâk pêt pôm alâi a tơnêi ki ê.  ‘Na tơnêi pơlê kong kơdrâm tâng pơchông ƀă mâu tíu ki ê ‘na tơmeăm xúa ăm ‘nâi rơnêu, pro hngêi nếo mê pá puât tâng vâ pơchông ƀă mâu tíu ki ê, mê tơdroăng veăng pêt kong xuân cho môi tung mâu  tơdroăng ki xo ah hmôi kô ai loăng vâ xuá ‘mâi rơnêi hngêi trăng ối xuân chiâng vâ pro tơmeăm ki kố ki mê xuá dêi tung rơpŏng hngêi.

Ô pôa, troh nôkố tơdroăng mơdêk pêt kong tung rơnó mêi hơnăm kố tung pơlê kong kơdrâm kô ti lâi?

“Tiô pơkâ dêi pơkê kong kơdrâm hiăng pơkâ hơnăm kố mơ-eăm pêt dâng 1 rơpâu ha. Ta troh nôkố hiăng mơdêk pêt kong châ lối 560 ha. Ƀă pơlê kong kơdrâm ing khu kăn Đảng ủy pơlê kong kơdrâm, Vi ƀan pơlê kong kơdrâm, mâu ƀơrô, khu râ, kơvâ cheăng klêi mê troh mâu khu tơrŭm cheăng kal kí pơlê pơla xuân môi tiah Vi ban mâu cheăm mơhnhôk tâi tâng mâu ngế veăng tơmâng rơtế ƀă kuăn pơlê mơnhông pêt kong”.

-A pơlê kong kơdrâm mê pin pêt mâu túa loăng ki lâi ƀă tơdroăng rêh xo mâu loăng ki mê hâi châ tí tăng ngăn nhên há vâ tơniăn ‘nâi gá tơtro ƀă tơnêi hyôh kong prâi akô xuân môi tiah ‘na tơnêi tơníu dêi pơlê kong kơdrâm?

“Nôkố tung pơlê kong kơdrâm dế tơbleăng pêt mâu túa loăng môi tiah nếo tối mê âi cho pêt loăng hngó 3 kơtâ hlá, klêi mê pêt loăng Pô-man ai inâi vâi pơxá ki ê cho loăng Bò-ma, loăng lĭng, bạch đàn cự vỹ, mâu túa loăng ki tiah mê. Ƀă mâu túa loăng ki mê Khu rak ngăn loăng kong pơla hdrối kố nah hiăng hnê tối ăm Vi ƀan mâu cheăm ing mâu tơdroăng ki hiăng ‘nâi mâu pơkâ dêi luât xuân môi tiah tiô pơkâ tơtro dêi kơvâ ‘na loăng kong ai tối tơbleăng cho tơnêi ki a ‘ngêi, tơnêi hlối rơnâk, hyôh kong prâi xuân hiăng tối tơbleănghdrối ăm kuăn pơlê thế ‘nâi rah tuá hdrê loăng pêt ăm tơtro ƀă tơnêi tơníu tơná vâ tơniăn ăm loăng xông kân ƀă xông rơdêi lĕm tiô kơ hyôh kong prâi xuân môi tiah tơnêi dêi kong pơlê”.

-Pêt loăng mê hiăng pá, rak ngăn xuân pá môi tiah rak ngăn loăng pro ti lâi ăm gá rĕng xông kân vâ tơniăn kơxô̆ loăng pêt rêh tâi, tơdroăng mê cho pá khât. A pơlê kong kơdrâm vâ tối tơdroăng kố ối pá tâ. Tiah mê, mâu pôa hiăng tí tăng ‘nâi plĕng ăm mâu kăn xuân môi tiah tơbleăng tơdroăng pêi pro, troăng rơhlâ ki lâi vâ râk tơnêi kong tơná hiăng pêt?

“Tơdroăng mơhnhôk kuăn pơlê veăng pêt hlê plĕng hnoăng ƀă ki pơxúa vâ veăng pêt kong, xơpá pá pa kâi tối. Vi ƀan mâu cheăm mơjiâng Khu hnê mơhno pêt kong Tôh pêi cheăng lăm troh a tơrêm thôn  vâ hnê tối, mơhnhôk. Môi pâ cho vâ hnê thế mơ-eăm pêt kong, ki ê vâ tơrŭm thế hnê tối mơhnhôk kuăn pơlê rak ngăn kong krâu khât klêi pêt, malối cho thế ngăn nhên kong ki nếo pêt thế trâ văng nhâ êa, khuih tah hlá pêi vâ ăm loăng xông kân, pôi tá ai hlá pêi dâp ah mâu nhâ hlá pêi veăng hrik xêh trếo kơhiâm dêi loăng ƀă hrik xêh eăng trâ ing mâ hâi ah loăng chiâng ôh tá kâi xông kân. Má péa nếo,  thế rak ngăn krâu hbrâ mơdât on chếo kong tung rơnó tô mơdrăng”.

Troăng pơkâ Khu xiâm rak liăn mơhá ăm hnoăng rak ngăn ƀă mơnhông pêt kong rơtế ƀă mâu hnoăng cheăng pêi pro ki châ tơƀrê dêi Khu râng liăn mơhá Rak ngăn ƀă Mơnhông pêt kong dêi kong pơlê Kon Tum dế pơtối veăng kum pro hơ’lêh hiâm tuăn dêi kuăn pơlê, khu pơkuâ rak ngăn kong tung hnoăng rak vế, kring ngăn ƀă mơnhông pêt kong akố. Pơtối tơdroăng hâi kố, ngin ai ƀai chêh tối ki ai păng ‘nâng kố a cheăm Đăk Trăm, tơring Đăk Tô.

Djâ ngin troh ngăn 15 ha kong ki pêt mơjiâng dêi 25 rơpŏng kuăn pơlê a pơlê Têa Rô Sa, cheăm Đăk Trăm, ngoh A Ngực, Kăn pơkuâ hnê ngăn Chi ƀô̆, kăn thôn tối ăm ‘nâi, krê rơpŏng ngoh ai 7 sao tơnêi, xua pêt pôm loăng lối hên mê tơnêi khoh chiâng khăng khăng, kơtô, ôh pá dâi, rêm hơnăm lâk xo dêi tê châ dâng 13 rơtuh liăn. Ƀă hiâm tuăn vâ djâ troăng ahdrối, mê hơnăm nah ngoh hiăng pơkâ kô hơ’lêh pêt loăng ƀat đang ƀă mơhnhôk kuăn pơlê veăng pêt. Ngoh A Ngực vêh mơnhên tối, kuăn pơlê a pơlê Têa Rô Sa loi tơngah ó khât ‘na tơdroăng ki ai pơxúa dêi ing tơdroăng pêt kong xua kuăn pơlê akố hlo nhên ki tơƀrê ing tơdroăng ki veăng rak vế ngăn kong vâ khoh châ xo kơxô̆ liăn ki mơhá rak ngăn ƀă mơnhông pêt kong xua Kŏng ti pêi cheăng tiô rơnó Môi tung khu pêt kong Đak Tô pơcháu:

“Thôn ai pơkuâ ngăn kong ki chiâng xêh a Xá 289, tâi tâng kơxô̆ tơnêi ki pêt mê ai 288 ha. Kŏng ti ngăn ‘na pêt kong hiăng mơhá liăn 3 khế môi hdroh ai 45 rơtuh. Ai roh ki ‘nâ tâk hên tâ kơ mê, xua ga châ rak vế têa, tơnêi lĕm tro. Khu râ kơvâ cheăng thôn hôp ƀă Kŏng ti mâu ngế ki veăng pêi pêt kong a thôn pơlê rêm hâi lăm rak vế ngăn kong, klêi mê gak ngăn a hngêi gak dêi thôn vâ chêh tối ‘na hlá mơ-eá ki mơhá liăn ăm kuăn pơlê”.

Ngoh A Ngực (má péa ing hơ’vá) tơpui tơno ‘na kih thuât hbrâ mơdât pơreăng ăm kơdrum loăng ƀăch đang cự vỹ dêi rơpŏng

Cheăm Đăk Trăm, tơring Đăk Tô, kong pơlê Kon Tum ai pơ’leăng mâ mơngế lôí 5 rơpâu ngế, tung mê, vâi krâ-nhŏng o hdroâng kuăn ngo Rơteăng châ lối 95%. Hơnăm kố, cheăm Đăk Trăm châ tơring Đăk Tô pơcháu pêt nếo sap ing 120 - 140 ha kong. ‘Na ki ton xŏn la ngia amê hía nah, tơdroăng pêt kong kô pơcháu ăm mâu rơpŏng a cheăm Đăk Trăm ai tơ’nôm liăn. Tơdroăng ki pơxúa hiăng hlo a mâ, klêi mê, ôh tá chúa lôi tơnêi tê kơtê. Ƀă tơnêi kong ki pêt u ối, kuăn pơlê kô kơhnâ khât tâ tung tơdroăng mơ’no liăn thăm vâ mơdêk pêi pêt kong, ing mê, kum pro loăng thăm rế ai pơxúa tung tơdroăng ki pêt mơjiâng tung môi ƀăng tơnêi.

Pôa Trương Đình Tuệ, Kăn hnê ngăn Vi ƀan cheăm Đăk Trăm tối ăm ‘nâi, ki tơƀrê păng ‘nâng ing tơdroăng mơhá hnoăng rak ngăn ƀă mơnhông pêt kong hiăng veăng kum pro hơ’lêh hiâm tuăn mơno dêi kuăn pơlê ƀă pơlê pơla tung cheăm tung hnoăng rak vế ngăn ƀă mơnhông pêt kong:

“Pơlê pơla mâu thôn: Đăk Drinh, Tê Rô Sa, Tê Phếo, Tê Pên, Đăk Trăm hiăng pêi pro tơdroăng xo rak ngăn kong ing Kŏng ti ngăn ‘na pêt kong dêi Đăk Tô. Tung pơla veăng pơkuâ rak ngăn kong xuân hiăng teăm châ hlo, châ mơdât mâu tơdroăng ki tơbriât ko kong muih, ‘nhê kong, tơdrêng amê, veăng hbrâ, mơdât tơdroăng kong troh on chếo kâ. Ing kơxô̆ liăn ki mơhá mê veăng kum mơdêk tơdroăng rêh kâ ối ăm kuăn pơlê, thăm mơdêk pêi lo liăn ngân. Ki rơhêng vâ tối, tung mâu roh mot hơnăm hriâm nếo, pơla leh, Têt Kŏng ti kô tơrŭm vâ mơhá liăn vâ kuăn pơlê châ tơ’lêi hlâu châ rôe hmân ếo, kơxop hlá mơ-eá hriâm, hlá mơ-eá chêh ăm dêi kuăn ‘nĕng lăm hriâm a hngêi trung”.

Ing tơdroăng pơkâ pocháu kong pơlê Kon Tum pơcháu 570 ha kong tung hơnăm kố, troh mơ’nui khế 8 Vi ƀan hnê ngăn tơring Đăk Tô hiăng hnê mơhno, veăng kum ăm mâu cheăm pêt 450 ha kong, kơxô̆ tơnêi ki u ối 120 ha kong châ pơcháu ăm Kŏng ti pêi cheăng tiô rơnó, môi tung khu pêt kong Đăk Tô. Pôa Nguyễn Công Tường, Kăn  phŏ ngăn ‘na pêt kong tơring Đăk Tô ăm ‘nâi, troh nôkố, lâp tơring hiăng kêi pêt châ 539 ha, châ lối 94% tâng vâ pơchông ngăn ƀă tơdroăng pơcháu. Ki păng ‘nâng, tơdroăng pêt kong a tơring kố ăm hlo châ tơ’lêi hlâu ‘nâng:

“Ki rơhêng vâ tối, cho tơdroăng ki veăng pêi pro dêi tâi tâng mâu khu pơkuâ cheăng kal kí, rêm râ khu pơkuâ tơring, cheăm kal athế hnê tối kơhnâ  khât, mơhnhôk kuăn pơlê pêt kong tiô tơdroăng hiăng pơcháu, Hên rơpŏng hngêi hiăng hlê plĕng nhên tơdroăng ki ai pơxúa dêi troăng hơlâ pơkâ veăng kum pêt kong dêi Tơnêi têa mê hiăng chêh inâi veăng pêt kong cho vâ kring vế tơnêi tíu, têa, hyôh kong prâi, thăm mơdêk tơdroăng pêi lo liăn ngân mơnhông pêi cheăng kâ”.

Kăn ƀô̆ ngăn ‘na pêt kong mơhnhôk kuăn pơlê kơhnâ tơdroăng veăng mơnhông pêt kong

Tiô tơdroăng tối tơbleăng ing Khu xiâm kring vế ƀă mơnhông pêt kong dêi kong pơlê Kon Tum, riân troh hâi lơ 14/6/2022, khu kố hiăng pêi klêi tơdroăng  mơhá liăn ngân ăm tơdroăng rak ngăn ƀă mơnhông pêt kong hơnăm 2021 ăm mâu khu pơkuâ ngăn kong ƀă tâi tâng kơxô̆ liăn hơnăm 2022 cho lối 99 rơtal liăn. Xiâm kơxô̆ liăn châ pêi pro ing troăng pơkâ mơhá hnoăng liăn rak ngăn ƀă mơnhông pêt kong hiăng veăng pro hơ’lêh tuăn mơno dêi kuăn pơlê xuân môi tiah khu kăn pơkuâ ngăn kong a Kon Tum tung hnoăng pơkuâ ngăn, rak vế ƀă mơnhông pêt kong.

Gương - Nhat Lisa tơplôu ƀă tơbleăng