VOV4.Xơ Đăng - Tiô tối tơbleăng nếo dêi Tơdroăng mơnhông Khu lâp kong têa, kơxô̆ ngế kơtiê dêi Việt Nam hiăng kơdroh 18,1% hơnăm2012 chu ối 4,4% hơnăm 2021. Kố châ ngăn cho kơxô̆ ki ro tung tơdroăng ki kơdroh kơtiê dêi Việt Nam vâ pêi pro pơkâ mơnhông chal nếo dêi Khu lâp kong têa ƀă rak tơniăn hnoăng kuăn mơngế ƀă túa pơkâ ôh tá lôi kơbố pá rŏng.

5 hơnăm hdrối nah, rơpŏng ngoh Giàng A Nhà, kuăn ngo Mông, ôi a pơlê Phìn Ngan, cheăm Tả Lèng, tơring Tam Đường (Lai Châu) cho rơpŏng kơtiê má môi tung pơlê, hmâ tơkôm to tơnêi têa nhŏng o kum ăm phái kâ. La nôkố, kơnôm châ mâu kăn ƀô̆ troh a pơlê hnê kuăn pơlê, hnê túa pêi cheăng kâ ƀă hlối kum ăm hdrê pêt, hdrê păn, mê rơpŏng hngêi ngoh hiăng ‘nâi pêi cheăng kâ ƀă nôkố hiăng ‘nâi pêi cheăng pê lo liăn ai hmê kâ phâi, tơdroăng rêh ối tơniăn:

“Nôkố kuăn pơlê tung pơlê ngin tơkŭm monhông cheăng kâ ki hên kuăn pơlê păn kơpôu ro, rak ngăn dêi plâi thảo qủa ƀă pê chế tê. Tung la ngiâ ngin kố tơkŭm rak ngăn dêi plâi ki mê mơdêk rế hên, tê vâ xo liăn ăm kuăn ‘nĕng hriâm’’.

Rơpŏng ngoh Giàng A Nhà bú cho môi tung hên mâu rơpŏng  kuăn pơlê ối a Tả Lèng châ xúa luât tơnêi têa tŏng kum ăm hdrê pêt, hdrê păn vâ mơnhông cheăng kâ. Tiô pôa Giàng A Sình, kăn phŏ hnê ngăn Vi ƀan cheăm Tả Lèng, mâu kăn hiăng hnê kuăn pơlê tơkŭm pêi chiâk, hên túa cheăng kâ ki ‘ló tro, po rơdâ mâu túa cheăng mơnhông tơƀrê păn mơnăn mơnuâ, mâu túa pêt báu ki xú lĕm vâ tê, pêt loăng plâi kâ, rak ngăn tơnêi pêt thảo quả, rak ngăn kơpong pêt chế  rơtế ƀă mơnhông ôm hyô…

“Cheăm pơtối hnê kuăn pơlê pêi mâu tơdroăng pơkâ, tơdroăng pơkâ pêi dêi tơring ai pơcháu, malối ‘na pêt mâu túa hdrê ki dâi lĕm, mê cho pêt báu tẻ dâu ki phái xú hŏm, rak ngăn chế ki pêt hiăng ton hơnăm. Pakĭng mê, tung cheăm xuân hnê kuăn pơlê tơkŭm pêt mâu hdrê loăng ki ai pơxúa châ liăn môi tiah pêt krui kơxái ƀă tơdroăng mê dế châ tơbleăng”.

Luât pơkâ tŏng kum kơdroh kơtiê xăm kơtiê châ pêi tơƀrê tiô túa nếo

Tơdroăng hơ’muăn xăm kơtiê ing cheăm Tả Lèng, tơring Tam Đường, kong pơlê Lai Châu dế ăm hlo troăng prôk ki tro tung luât pơkâ xăm kơtiê krá ton dêi Việt Nam. Tiô tối tơbleăng dêi Tơdroăng mơnhông cheăng kâ dêi Khu lâp kong têa (UNDP), kơxô̆ rơpŏng kơtiê hên dêi Việt Nam xăm đi đo ƀă hên há, ing 18,1% hơnăm 2021 chu ối 10,9% hơnăm 2016 ƀă 4,4% tung hơnăm 2021.

Việt Nam dế cho kong têa ki djâ troăng ahdrối tung tơdroăng xăm kơtiê hên troăng, tiô pơkâ ôh tá ngăn to a pêi lo liăn mê tá mâu tơdroăng ki ê ki kuăn mơngế kal vâ tung rêh ối. Việt Nam hiăng djâ kơtiê hên troăng a pơkâ luât tŏng kum ƀă tơbleăng pêi mâu tơdroăng pơkâ ki nhên khât.

Việt Nam pơ’lêh đi đo tối tro kơtiê vâ kuăn pơlê châ xúa ki pơxúa ing luât pơkâ tŏng kum hên tâ. Ing hơnăm 2015, Việt Nam cho kong têa ki apoăng  a Châu Á xúa tơdroăng hnê pêi vâ chê kơtiê hên troăng tung mơjiâng tro kơtiê dêi tơnêi têa. Ing mê, po rơdâ tâ nếo mâu ngế ki châ xúa luât tŏng kum tá kơxô̆ liăn pêi lo ƀă châ xúa mâu tơdroăng ki pơkâ. Kơnôm ing pơkâ nếo mê, kơxô̆ rơpŏng kơtiê, rơpŏng vâ chê kơtiê tung hơnăm 2022 ai 9,35%, tơkéa vâ tối, Việt Nam cho tơnêi têa ki apoăng a Châu Á xúa tơdroăng pêi cheăng mê tơkéa vâ tối tơ’nôm lối 10 rơtuh ngế châ xúa ing tơdroăng pơkâ tŏng kum ƀă tơdroăng  pơkâ dêi Chin phuh ‘na tŏng kum pơlê pơla ƀă xăm kơtiê.

Pôa Ousmane Dione, Ngế ki rơkê cheăng dêi Hngêi rak liăn lâp plâi tơnêi (WB) tối:

“Kơxô̆ rơpŏng xăm kơtiê dêi Việt Nam hiăng xăm pá xôp 10% ƀă kơxô̆ ki kơtiê ó ‘nâng xuân hiăng xăm hên troh pa xôp 3%, iâ tâ tá kơxô̆ ki pơkâ tro dêi tơnêi tê. Tơdroăng kố vâ tối ki tơƀrê dêi môi tơnêi têa ƀă tơdroăng cheăng pêi kơdroh kơklêa xăm kơtiê”.

Tung pơla kơjo kum Việt Nam pêi pro tơdroăng pơ’lêh túa pêi chiâk deăng kum kơdroh kơklêa xăm kơtiê, pôa Thomas Rath, Ngế rơkê ngăn ‘na Liăn ‘măn kơdĭng mơnhông thôn pơlê lâp plâi tơnêi tối:

“Ƀă hnoăng cheăng cho tơnêi têa ki tơrŭm dêi Việt Nam tung pơla 25 hơnăm hdrối, ngin hâk tơngăm khât châ kum Việt Nam xăm kơxô̆ rơpŏng ki hrâ mơnguâ, kơtiê, malối a kơpong thôn pơlê kơtiê xơpá. Ngin hiăng ‘no lối 400 rơtuh dollars tung plâ 25 hơnăm hdrối ƀă veăng kơjo kum Việt Nam hnê mâu túa mơnhông cheăng kâ a thôn pơlê kơtiê. Mê xuân cho túa ki vâ kuăn pơlê  hluăn ing kơtiê. Việt Nam hiăng ai hvêa prôk tơƀrê ‘na tơdroăng pơ’lêh cheăng kâ. Việt Nam kô ai mâu hnoăng cheăng pêi tơƀrê kân tâ ƀă kô cho túa mơhno ‘na mơnhông mơdêk thôn pơlê xuân môi tiah cheăng tối tơchoâm’’.  

Hnoăng cheăng pêi xăm kơtiê tung mâu hơnăm hdrối cho mơhno mâu tơdroăng pơ’lêh nếo tung troăng rơhlâ pêi cheăng dêi Chin phuh dêi Việt Nam veăng kum mâu ngế kơtiê, malối cho tơmâng khât đi đo xo kuăn mơngế pro xiâm dêi tơdroăng vâ mơnhông tơƀrê, vâ pôi lôi kơbố pá rŏng.

VOV Tây Bắc - VOV1

Gương tơplôu ƀă tơbleăng