VOV4.Xơ Đăng - Pơtối ai mâu tơdroăng ki tơklâm rơxế ki xiâm tung pơla hdrối kố nah hiăng môi hdroh nếo pơtâng tối ‘na tơdroăng ki xôi xua ôu drôu ƀiê̆r drêng kơto rơxế. Kố cho tơdroăng ki pro chiâng xâu xía kân ó khât ăm pơlê pơla, xua ga, ing rơxế tơklâm mê khoh pro chiâng ai tơdroăng hlâ rong kuăn mơngế. Maluâ kơ koan, khu râ cheăng hiăng ai hên troăng hơlâ, ing tơdroăng hnê tối, mơhnhôk thế troh a tơdroăng ki pơxâu phak kơtăng, laga, tơdroăng ki ai mơngế vê rơxé ôu drôu ƀiê̆r xuân u ối hên tíu, hên kơpong, pro pá puât ăm kuăn pơlê.

Tung mâu hơnăm achê kố, tung lâp tơnêi têa ôh tá iâ tơdroăng ki xía vâ tơklâm rơxế a troăng pro hlâ rong mơngế xúa ngế ki vê rơxế mê xua hiăng ôu drôu, ƀiĕr pro. Kơtăn kố 3 hơnăm, kuăn pơlê châi heăng ‘na rôh ki tơklâm rơxế ki ó a kloh Kim Liên, Hà Nội. Ngế ki xâu xía mê cho 2 ngế kơdrâi hơnăm ối nếo, 4 ngế vâi ‘nĕng chiâng kuăn tê. Ngế ki pro chiâng ai tơdroăng xía vâ vâ mê cho môi ngế ki hiăng pôu ôu drôu.

Achê má môi, hâi lơ 3/6, lâp pơlê pơla châi heăng drêng châ hlo ngiâ méa o Nguyễn Hải Tân ƀă ngiâ méa ki tá hâi tâi hơnăm ối kŭn, pơkuâ tơkŭm ‘mế rơtế môi hdroh ăm pâ, nôu, ƀă o kơdrâi dêi tơná kơphô̆ Hòa Yên, bêng Thọ Xương, pơlê kong kơdrâm Bắc Giang. Tá pâ, nôu ƀă o kơdrâi dêi Nguyễn Hải Tân nếo hlâ a kong măng hâi lơ 2/6 tung môi rôh tơklâm rơxế xua ngế ki vê rơxế mê hiăng ôu drôu, ƀiê̆r pro.

Môi rơpŏng dế hơniâp ro, mê nôkố bu ối to môi ngế Nguyễn Hải Tân dế hriâm Cao đẳng Kỹ thuật công nghiệp Hà Nội ƀă jâ peăng pâ tro khăng kơbrĕn rêh ối ƀă dêi rơpó. Tơdroăng tung la ngiâ dêi o xuân dế trâm hên tơdroăng ki ôh tá tơniăn, xua trâm tơdroăng ki ôh tá hơniâp ro tung rơpŏng hngêi. Tơdroăng ki khéa hơ’nêng dêi rơpŏng Tân pro pơlê pơla rế tô tuăn tâ, ôh tá tơniăn ƀă hdreăm hôu ó khât ƀă mâu ngế ki hiăng ôu drôu ƀiê̆r drêng vê rơxế. Rơkong tơpui tối dêi mâu kuăn pơlê ‘na tơdroăng kố ai hên tơdroăng ki hêng hôu:

“Ôu drôu, ƀiê̆r drêng vê rơxế pro chiâng ai tơdroăng xía vâ hên khât ăm pơlê pơla ƀă ăm tâi tâng mâu ngế ki rêh ối tâ tá, pro chiâng trâm tơdroăng châi heăng tung hiâm mơno”.

Mâu kuăn tê ôu drôu ƀiê̆r mê hlo mâu rơtăm ôu drôu, ƀiê̆r mê ah kơto rơxế hmâng vâ, rơhêng vâ kơ koan ki ai tơdjâk mơ-eăm pro tiah lâi hnê tối ăm rêm ngế ‘nâi cho hiăng ôu drôu, ƀiê̆r mê pôi tá chiâng vê rơxế xếo, pơxâu phâk kơtăng mâu ngế ki lâi ki ôh tá pêi pro tro luât pơkâ”.

Hên tơdroăng hriăn ngăn hiăng mơhno, ôu ƀiê̆r cho môi to trếo ki pro tuăn ngoâ ôh tá tơniăn lĕm, pro troăng hveăn ôh tá kâi ‘nâi dêi tơná, ôh tá chiâng tơmiât klâi, ôh tá chiâng vế mâu rơxế. Xua hiăng pôu mê ôh tá chiâng vê rơxế, xơpá tung tơdroăng ki pơkâ tơleăng drêng trâm mâu tơdroăng ki hlo kơdrâ ‘nâ ngiâ, hên ngế hiăng pro mâu tơdroăng chiâng hlâ rong ôh tá ‘nâi hdrối ăm mâu ngế ki veăng kơto rơxế a troăng prôk ki ê ƀă tá dêi tơná.

Tiô phŏ Giăo sư – Tiê̆n sih Vũ Anh Tuấn, kăn pơkuâ Tíu xiâm hriăn ngăn troăng prôk Việt Đức, hngêi trung Đăi hok Việt Đức, klêi kơ’nâi hriăn ngăn pêi pro ki tíu xiâm tơbleăng tung túa pơkâ xúa troăng prôk xúa ƀă mâu ngế Việt Nam ăm hlo, trếo kôl tung mơheăm tơdjâk troh mâu tơdroăng ki vê rơxế a tâi tâng rêm râ ki pôu, pro rơ-iêo ăm tơná ngế ki vê rơxế ƀă mâu ngế ki kơto rơxế drô troăng:

“Tung tơdroăng ki tung mơheăm ai trếo kôl mê vê rơxế hon đa lơ ô tô kơtâu a troăng mê kô tơdjâk tơdrêng cho ngế ki vế rơxế ai tơdroăng ki vê rơxế ki têi tâ hên, hlối tơkŭm ƀă tơdroăng ki kơdroh tơdroăng kâ kơhăm. Pakĭng mê, drêng tung ngế ki mê ai trếo al-kôl mê ngế ki vê mê chiâng vê ôh tá chiâng tơdrăng, to rơxế ôh tá tro troăng, mê ah mot tung mâu troăng ki ôh tá chiâng to, prôk tơdrăng ôh tá tot a on ki pơkâ thế tot.

Môi tiah rôh ki tơklâm rơxế a Bắc Giang ki tung châ dêi ngế vê rơxế ô tô séa ngăn trếo kôl tung mơheăm cho 6,0, mê tiô hriăn ngăn pêi pro dêi ngế mơhno tối tơdroăng ki mơni kô trâm tơdroăng xâu xía a troăng prôk tâng pơchông ƀă tơdroăng ki tung châ ôh tá ai trếo kôl mê tâk hên dâng 10 hdroh”.

Tiô riân ngăn păng ‘nâng dêi Khu xiâm Kăn sat gâk troăng prôk tung mâu hơnăm 2019, 2020 ƀă 6 khế apoăng hơnăm 2021, kơxô̆ mâu ngế ki pro xôi ‘na troăng prôk tơdjâk troh tơdroăng ki pro xôi xua ai trếo kôl a Việt Nam vâ chê 5%. Tơdroăng ki klêi kơ’nâi séa ngăn pơlê pơla ăm hlo ki hlê plĕng, hiâm mơno dêi mâu kuăn pơlê tung pơlê pơla ’na tơdroăng kố tá hâi ai tŭm khât. Phŏ yăo sư – Tiên sih Phạm Việt Cường – Đại học Y tế Công cộng ăm ‘nâi, mâu kơ koan ki ai tơdjâk hiăng ai hên troăng hơlâ vâ pơxâu phâk mâu tơdroăng ki pro xôi ôu drôu, ƀiê̆r xuân ối vê rơxế, la ki khât xuân tá hâi tŭm ivá vâ hnê khĕn pơxâu mâu ngế ki pro xôi:

‘’Pin maluâ ai luât, la pin tá hai tơbleăng ƀă pêi pro tiô túa ki tro má môi mê gá xuân ối ai mâu ngế ki kố. Tiô á, tâng chiâng vâ hơ’lêh ki hdrối tâ cho tơdroăng ki pêi pro luât dêi pin kal mơdêk rơdêi ƀă malối cho tơdroăng ki hnê tối tung tơdroăng ki hiăng ôu drôu, ƀiê̆r ƀă vê rơxế. Kơlo phâk nôkố dêi Pơkâ kơxô̆ 100 ƀă Pơkâ kơxô̆ 123 nếo achê kố (ki ‘mâi hơ’lêh) mê á tối tiah kố, gá xuân chía hngăm.

Laga, a Việt Nam pin mê nếo bu pơtê a kơlo khê̆n cho xo ƀâng vê rơxế ƀă phâk liăn xo, tá hâi phâk xua tơdroăng ki pro xôi lơ mâu ngế ki pro xôi a kơlo ki kơtăng”.

Ai mâu ngế tơpui tối tiah kố, vâ kơdroh mâu tơdroăng ki pro tơklâm rơxế ki ó xua ngế ki vê rơxế mê hiăng ôu drôu, ƀiê̆r vê, rơtế ƀă tối tơbleăng pêi pro luât mê kơ koan ki ai tơdjâk troh kal hriăn ngăn troh túa pơkâ mơ’no mâu tơdroăng ki pơxâu phâk kơtăng tâ, mơni kô xo ƀâng vê rơxế đi đo hlối, mơdât vê, thăm nếo cho kroăng phâk ƀă mâu ngế ki ối vêh pro xôi đi đo.

Pôa Khuất Việt Hùng, kăn phŏ hnê ngăn pơkuâ Vi ƀan rak tơniăn troăng prôk Tơnêi têa tối nhên:

“Ngin ai pâ thế mâu kơ koan ki ai tơdjâk dêi kong pơlê rĕng pơkâ mơ’no tơdroăng kố vâ pơxâu phâk môi tiah môi tơdroăng ki pro xôi luât pơkâ ‘na rak tơniăn troăng prôk chiâng pro ai mâu tơdroăng ki xâu xía ó. Kố xuân cho tơdroăng ki tối tơbleăng hdrối, hnê pơchân, kum ăm hên hĭn kuăn pơlê ki vê rơxế, ví tơdroăng ki tro xôi mâu tơdroăng pơkâ luât, ví mâu tơdroăng ki kô pro ai tơdroăng ki khéa hơ’nêng tung xo ah hmôi tung la ngiâ”.

Hlo mâu tơdroăng ki khéa hơ’nêng ki ôh tá ‘nâi hdrối xua ngế ki vê rơxế mê klêi kơ’nâi hiăng ôu drôu, ƀiê̆r vê rơxế, mơ’nui hâi lơ 3/6, pôa Phạm Minh Chính, Ngế pro xiâm phŏ hnê ngăn tơnêi têa hiăng kĭ hlá mơ-éa pơtroh ăm mâu kơ koan, tíu pêi cheăng pêi pro pơkâ ‘na hbrâ mơdât ki ‘mêi dêi drôu, ƀiê̆r. Cho ngế ki tong xo tơdroăng rêh dêi ngế ki ê xua ôh tá hlê plĕng ôu drôu mơni kô tro luât pơxâu phâk kơtăng, la luât athế rơdêi vâ kâi hbrâ mơdât.

Rêm ngế kuăn pơlê xuân kal hlê plĕng tơdroăng rêh ‘na hdrối ƀă kơ’nâi ngế ki vê rơxế cho kơnía khât vâ ôh tá ai tơdroăng ki xâu xía ăm rơpŏng hngêi, pơlê pơla bu cho môi phut ki ôh tá vâ tơmâng troh tơdroăng vê rơxế, ki hiăng ôu drôu.

Minh Hường chêh

Katarina Nga tơplôu ƀă tơbleăng