VOV4.Xơ Đăng - Ngoh Phạm Văn Lương, kot mâ hơnăm 1987, ối a ƀuôn Mùi 1, cheăm Čư̆ Né, tơring Krông Ƀuk, kong pơlê Dak Lak hiăng péa hdroh pro xôi ƀă tro rup kroăng phâk hên hơnăm. Klêi kơ’nâi hiăng vêh ƀă pơlê, kơnôm ing ivá mơ-eăm dêi tơná, pơlê pơla ƀă tơdroăng mơhnhôk tŏng kum dêi rơpŏng hngêi ƀă pơlê pơla, ngoh Phạm Văn Lương hiăng kơdo mơ-eăm pêi cheăng ƀă chiâng ngế ki pơkuâ tíu ki pro kế tơmeăm ƀă loăng, kế tơmeăm xúa ƀă kơxô̆ liăn lối 1 rơtal. Ing mê ăm hlo, tơdroăng ki hơ-ui ăm hlo hdrối tâ hâi khế pơkâ dêi Tơnêi têa hiăng kum ngế ki pro xôi mê rĕng hơ’lêh tuăn mơno, ƀă châ vêh lĕm ƀă dêi pơlê pơla, rơpŏng hngêi.

Ngin troh lăm pôu tíu pong rơngi loăng dêi ngoh Phạm Văn Lương ối a cheăm Čư Né, tơring Krông Ƀúk, kong pơlê Dak Lak, drêng ngoh rơtế chât ngế kŏng nhân dế pong rơgi loăng ƀă mơjiâng pro kơ-ƀăng tăng. Krếo ngin mot a kơƀăng tơdah tơmối toăng hngêi péa râ, ôu têa chế klêi mê tơpui tơno. Ngoh hơ’muăn, pơlê xiâm a kong pơlê Thanh Hóa, drêng 10 hơnăm nah ngoh tiô rơpŏng mot a kong pơlê Dak Lak pêi cheăng kâ – rêh ối. Drêng mê nah xuân châ nôu pâ chĕm mơ’rêh ăm hriâm tâp, laga xua hâk to xah hêi rơtế pú hmâ, xua mê lôi pơtê hriâm tơdế.

Klêi kơ’nâi môi pơla to xah hêi, ngoh rah hriâm cheăng pêi pong rơgi loăng ƀă  pong rơgi loăng pro tơmeăm. Tơdroăng cheăng kố djâ ngoh đi đo lăm tong kếo loăng ôh tá tro luât ƀă tro kroăng phâk. Xua ối tung hngêi phâk lĕm, ngoh châ kơdroh phâk hdrối hâi khế 4 khế. Vêh a pơlê, ƀă tơdroăng ki kơxiâp cho mơngế ki xôi kroăng phâk, ƀă tơdroăng xôi pâ liăn mâu ngế ki tê tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng, ƀă pơtối mot kroăng phâk.

Mot a hngêi phâk, kơnôm ai tơdroăng hnê mơhno dêi kăn ƀô̆ pơkuâ hngêi phâk, ngoh hiăng tơmiât thế kơhnâ pêi cheăng, rêh lĕm tung hngêi phâk vâ vêh lĕm. Lo hngêi kroăng phâk, châ tơdroăng tŏng kum ing rơpŏng, ngoh rôe tơmeăm vâ pong rơgi loăng ăm vâi a mâu tíu pêi cheăng pong rơgi loăng tung kơpong. Drêng châ mơngế ki rôe loi tơngah, ngoh mung liăn rôe kơmăi kơmok po rơdâ tíu pêi cheăng. Troh nôkố, ƀă kơlo liăn khế rêm khế sap ing 7 – 12 hơnăm rêm ngế.

Ngoh Phạm Văn Lương tối:

‘’Á hiăng vêh lĕm mê vâ pơchân tối pú hmâ mâu rơxông ối nếo thế pơtê mâu tơdroăng ki pêi ôh tá lĕm, ôh tá tơtro. Mâu ngế ki hiăng tiô tơdroăng rêh ối ôh tá lĕm môi tiah á drêng klêi mot phâk vêh a pơlê pôi tá kơxiâp, thế vêh rêh lĕm sap apoăng, xuân ôh tá ai tơdroăng ki klâi hrá ôh’’.

Ngoh Lương (ếo ngiât) rơtế mâu kŏng nhân nah kroăng phâk vêh pêi cheăng a tíu pong rơgi loăng a cheăm Čư Né, tơring Krông Ƀúk (Dak Lak)

Phạm Văn Lương hlê plĕng mâu ngế ki hiăng pro xôi nah vêh a pơlê klêi kơ’nâi kroăng phâk trâm hên pá puât tung tơdroăng vêh lĕm tung pơlê pơla. Xua mê, ngoh đi đo thăm tŏng kum mơngế ki môi tiah ngoh mê há. Tung hngêi tíu pong rơgi loăng dêi ngoh nôkố ai 6 ngế pêi cheăng cho mơngế hdrối nah hiăng mot tung hngêi phâk vêh lĕm a pơlê.

Ngoh Trương Văn Dương, kot mâ hơnăm 1997, ối a cheăm Čư Kpô, tơring Krông Ƀúk, cho môi tung mâu ngế xuân tro kroăng phâk 2 hơnăm xua xôi pâk chik ma tŭi tối: Klêi kơ’nâi vêh a pơlê, ngoh đi đo kơmêi, kơxiâp xua tơdroăng pro xôi. Khéa hơ’nêng ôh tá ‘nâi pro ki klâi, plâ hâi kroăng dêi tơná tung hngêi. Tro drêng mê, ngoh Lương troh mơhnhôk: Tối á chu a hngêi tíu pong rơgi loăng. Kơnôm tơdroăng tŏng kum tăng cheăng pêi dêi ngoh Lương, á ing ôh tá ‘nâi pro ti lâi hiăng tăng troăng prôk ăm dêi châ tơná. Troh nôkó, á pêi cheăng tung tíu pong rơgi loăng dêi ngoh châ vâ chê 2 hơnăm kố, liăn khế lối 10 rơtuh liăn/môi khế.

‘’Drêng á lo ing hngêi kroăng phâk vêh a pơlê mê trâm ngoh Lương, ngoh mơhnhôk ƀă hiăng pro ăm á hlê plĕng nhên. Ngoh tối ôh tá ai tơdroăng pêi mê chu a ngoh hriâm, pêi cheăng, ôh tá tô tuăn ki klâi ôh tá kơmêi ôh. Ngoh tŏng kum á hên, á hmiân tuăn ôh tá vêh tơdroăng ton xếo. Ôh tá xê to mơhnhôk á ôh, ngoh xuân tối troh tâi tâng nhŏng o tung tíu pêi cheăng thế mơ-eăm tung tơdroăng pêi cheăng xuân môi tiah tơdroăng rêh ối, vâ la ngiâ ah kô châ xo kơdrâi mơjiâng on veăng’’.

Lâp tơring Krông Ƀúk ai dâng 500 ngế pro xôi luât thế kroăng phâk vêh a pơlê rêh ối. Trung tă Y Phía Mlô – Kăn phŏ pơkuâ tơdroăng phak mâu ngế xôi kân ƀă Tŏng kum hnê arak luât Kŏng an tơring Krông Ƀúk tối ăm ‘nâi: Kơnôm pêi tơtro lĕm tơdroăng pơtâng tối, mơhnhôk ƀă tŏng kum tăng cheăng pêi, xua mê kơxô̆ mơngế vêh pro xôi a tơring bu a kơlo pá kơdâm 0,8%. Tâi tâng mâu ngế kroăng phâk vêh a pơlê rêh ối pơrá vêh lĕm, mơ-eăm pêi cheăng kâ.

Tung mê, ngoh Phạm Văn Lương cho um méa ki djâ troăng lĕm dêi mâu ngế kroăng phâk vêh a tơring vêh lĕm ƀă pơlê pơla.

Trung tă Y Phía Mlô mơnhên:

‘’Nôkố tung tơring Krông Ƀúk ai ngế ki hiăng vâ vêh lĕm ‘nâng tung tơdroăng klêi kroăng phâk vêh a pơlê cho Phạm Văn Lương. Lương đi đo mơ-eăm tơkâ hluâ tơdroăng ki kơxiâp dêi châ tơná, mơ-eăm pêi cheăng kâ; pakĭng mê ối kum mâu nhŏng o lo hngêi kroăng phâk pêi cheăng kâ. Kơnôm mê, tơdroăng vêh pro xôi dêi mâu ngế lo ing hngêi kroăng phâk a tơring Krông Ƀúk đi đo a kơlo ki iâ’’.

Tíu pong rơgi loăng ngoh Lương ai hên ngế pro xôi châ ngoh tŏng kum pêi cheăng kêi kơ’nâi vêh lĕm a pơlê rêh ối

Troăng vêh lĕm đi đo cho troăng prôk ki pá puât, pơloăng mơnúa, ki má lối cho ƀă mâu ngế hiăng tro ‘’pro tơdroăng xôi, prôk ôh tá tro troăng’’ thế kroăng phâk vêh a pơlê. Ƀă tơdroăng tơmâng tŏng kum, mơhnhôk dêi khu kŏng an, khu râ kăn pơkuâ pơlê, cheăm, rơpŏng ƀă pơlê pơla, tơdroăng mơ-eăm dêi châ tơná hiăng kum ngoh Lương, ngoh Dương lơ mâu ngế ki ê a tơring Krông Ƀúk tơkâ hluâ tơdroăng ki kơxiâp, kơmêi, mâu tơdroăng ki ‘mêi, pơlông djâ vâi vêh rêh lĕm, chiâng kuăn pơlê ki pơxúa ăm rơpŏng hngêi ƀă pơlê pơla.

Tuấn Long chêh

A Sa Ly tơplôu ƀă tơbleăng