Tiên Yên cho tơring kong ngo ai kơdrâm hdroâng mơngế kuăn ngo rêh ối. Pơla hdrối mê hía nah, a kơpong ki kố hmâ ai tơdroăng ki kuăn pơlê kơto rơxế a drô troăng ôh tá vâ truâ môk rak vế ko, ôu drôu ƀiê̆r, chơ pơto mơngế luâ tơdroăng pơkâ ƀă hên mâu tơdroăng ki ê.

Drêng hlo ai tơdroăng mê, Kŏng an tơring Tiên Yên hiăng mơjiâng tơdroăng pơkâ hnê mơhno tối  troh tâi tâng mâu cheăm, thôn, pơlê tung tơring, ƀă hên tơdroăng cheăng, môi tiah: Pêi tơdrêng tơdroăng hnê mơhno ‘na luât rak vế tơniăn drô troăng prôk a mâu roh hôp dêi cheăm, pơlê; ing mê, mâu loa, chêh tối tung hlá mơ-eá, pa-nô, áp phích, ƀăng-rôl kô pơkrâ a mâ tíu ki ai kơdrâm kuăn pơlê; hnê mơhno ƀă um, chư chêh, video ki kum kuăn pơlê tơ’lêi hlê, tơtro ƀă khôi túa, vêa vong dêi tơrêm kơpong; veăng hnê tối ăm kuăn pơlê tơkŭm po mâu tơdroăng ki hnê mơhno ‘na rak vế tro, tơniăn luât prôk drô troăng.

Kŏng an tơring Tiên Yên xuân hiăng tơrŭm ƀă Khu hnê mơhno rak tơniăn troăng prôk kong pơlê, Kŏng ti Honda Việt Nam tơkŭm po lâm hnê hriâm túa ki rơkê vê rơxế tơniăn ăm 80 ngế hok tro cho mơngế hdroâng kuăn ngo. Tung pơla hriâm mê, mâu thái hiăng hnê tối ‘na pơkâ, ƀă tơdroăng pơxâu phak ƀă mâu ngế ki ai pro xôi, tung mê, tơkŭm hên a mâu xiâm kối ki khoh chiâng ai tơklâm rơxế, môi tiah ôu drôu, kơtâu lối têi. Thiê̆u tă Nguyễn Đức Tùng, Kăn phŏ Ƀơrô Kan sat gak troăng prôk, Kŏng an kong pơlê Quảng Ninh tối ăm ‘nâi:

‘’Ƀă tơdroăng ki pói rơhêng vâ hnê tối ăm kuăn pơlê thăm mơdêk tơdroăng ki hloh hlê rơkê plĕng tung prôk drô troăng, truâ môk drêng kơto rơxế kơtâu drô troăng, hiăng ai mâu troăng prôk ki châ pro krá lĕm la kuăn pơlê ôh tá xê hlo troăng kân lĕm kơtâu rơxế lối têi, drêng prôk drô troăng athế ai tŭm hlá mơ-éa, pói rơhêng vâ ai tơdroăng ki tơniăn lĕm ăm kuăn pơlê’’.

Tiô kơxŏ chêh tối dêi Khu hnê mơhno kuăn ngo kong pơlê Quảng Ninh, tung kong pơlê kố ai 162 rơpâu 500 ngế cho hdroâng kuăn ngo, châ 12,23% pơ’leăng mâ dêi kong pơlê. A mâu kơpong hdroâng kuăn ngo kố, hdrối nah,  hmâ hlo ai pêi pro xôi Luât prôk troăng, môi tiah: Ôh tá truâ môk rak vế ko, chơ mơngế lối hên, kơtâu têi, tơluâ hmâng vâ, maluâ klêi kơ’nâi troăng hiăng châ pro, po kân rơdâ krá lĕm, xua vâ pro troăng mê kum tơ’lêi ăm kuăn pơlê prôk lăm pêi cheăng kâ. Xuân tiah mê, ai mâu khu kuăn pơlê ôh tá vâ rak vế tro mâu  tơdroăng pơkâ dêi tơdroăng rak vế tơniăn troăng prôk mê khoh chiâng ai tơdroăng tơklâm rơxế.

Vâ kơdroh tơdroăng tơklâm rơxế, kơdroh tơdroăng ki xía vâ a kơpong kuăn pơlê hdroâng kuăn ngo, pơla hdrối kố nah, mâu khu râ, kơvâ cheăng dêi   kơpong kố hiăng hbrâ rơnáu, pơkâ mơ’no, pêi pro hên tơdroăng vâ hnê tối kuăn pơlê hlê plĕng drêng kơto rơxế kơtâu drô troăng prôk. Tơdrêng ƀă tơdroăng ki hnê mơhno tối, po rơdâ tơdroăng hnê tối tung rơ’jíu, loa, hlá mơ-éa mê mâu kuăn ƀô̆ ối lăm troh tơrêm pơlê pơla vâ thăm mơdêk hnoăng cheăng dêi mâu krâ pơlê, mâu ngế ki châ kuăn pơlê loi tơngah.

A tơring Ba Chẽ, cho tíu ki ối kơpong hơngế hơngo, ai kơdrâm hdroâng kuăn ngo rêh kâ ối. Hdrối nah, tơdroăng prôk lăm drô troăng ai hên ki pá puih, maluâ troăng prôk a thôn pơlê hơngế hơngo, troăng ‘mêi ‘mâk; kuăn pơlê, maluâ mâu nhŏng o hdroâng kuăn ngo preăng hlo mơngế kơto rơxế drô troăng vâ truâ môk, chơ mơngế hên luâ tơdroăng pơkâ, hên ngế ối ôu drô ƀiê̆r ƀă pêi pro hên mâu tơdroăng ki ôh tá tro luât. Hlo ai tơdroăng tiah mê, khu râ kan sat gak ngăn troăng prôk, cho khu kŏng an tơring hiăng pêi pro hên tơdroăng cheăng, tung mê, tơkŭm hnê mơhno, thăm vâ kum ăm vâi krâ-nhŏng o rak vế luât, tơniăn tơdroăng prôk lăm drô troăng.

Đô̆i kan sat gak ngăn troăng prôk, rak tơniăn tơdroăng rêh ối, cheăng tung khu kŏng an tơring hiăng mơjiâng tơdroăng pơkâ hnê mơhno tối ăm tơrêm mâu cheăm, thôn a pơlê cheăm. Tung mê, pêi pro kơhnâ khât tơdroăng hnê mơhno tối rak vế tơniăn troăng prôk, mơ’no hnê tối a mâu loa, rơ’jíu; krâ ‘măn, tơbleăng mâu um, hlá mơ-éa, video ki hơniâp ro, tơ’lêi hlê plĕng, tơtro ƀă khôi túa, vêa vong dêi tơrêm hdroâng kuăăn ngo; tối tơno ăm khu kăn pơkuâ tơkŭm hnê mơhno ‘na rak vế tơniăn troăng prôk ƀă hên mâu tơdroăng ki ê. Ing mê, kuăn pơlê chôa ‘lâng rak vế tro tiô luât rak tơniăn drô troăng prôk drêng kơto rơxế prôk a drô troăng.

Khu hnê mơhno hdroâng kuăn ngo dêi kong pơlê hiăng tơrŭm ƀă Vi ƀan hnê ngăn mâu tơring Đầm Hà, Tiên Yên, Móng Cái tơkŭm po 6 roh hôp hnê mơhno tối, tơbleăng hnê ‘na rak vế tơniăn drô troăng prôk ăm lối 200 ngế cho mâu ngế ki châ kuăn pơlê loi tơngah, kăn thôn, pơlê, hdroâng kuăn ngo ki iâ mơngế.

Tung mê, kơnôm ing mâu tơdroăng hơ’muăn, ki ai nhên khât ƀă pơkrâ, xing xoăng hlá mơ-éa ăm kuăn pơlê, hnê mơhno tối mâu tơdroăng ki nếo dêi Tơdroăng pơkâ kơxô̆ 100/2019/NĐ-CP dêi Chin phuh pơkâ mâu tơdroăng pơxâu phak mâu tơdroăng prôk drô troăng prôk ƀă troăng rơxế lơ treng. Ing mê, kum kuăn pơlê rak vế mâu tơdroăng pơkâ ƀă rak vế tơniăn tơdroăng luât drêng prôk drô troăng.

Môi tung mâu tơdroăng ki châ hên ngế vâ ‘nâi plĕng, Khu hnê mơhno ‘na rak tơniăn troăng prôk dêi kong pơlê Quảng Ninh pơtối po mâu lâm hnê tối ‘na tơdroăng pơlât tơdrêng ƀă mơngế ki tro rong râ vâ kuăn pơlê hlê plĕng drêng ai tơdroăng xía vâ, malối, mâ ta ai tơdroăng hlâ mơngế, lơ tro rong ki râ. Tiah mê, kuăn pơlê xuân mơhúa kơnôm châ mâu ngế ki mơhnŏng pleăng dêi hnoăng cheăng hnê tối ‘na tơdroăng ki pơlât tơdrêng, túa ki vâ pơto mâu ngế tro rong vâ mơdât tơdroăng ki xía vâ, xâu xía troh a tơdroăng hlâ rong.

Pôa Hà Bá Linh, Kăn pơkuâ hnê ngăn Đảng, Kăn thôn Trại Giữa, Đầm Hà, Quảng Ninh tối ăm ‘nâi: Drêng thôn pơkâ tơdroăng hnê ‘na luât rak tơniăn troăng prôk tung pơlê pơla, kuăn pơlê vâ môi tuăn păng ‘nâng. Ki vâ tối nhên, hdrối nah, drêng vâ chê troh hơnăm hriâm nếo, nôu pâ hnê tối dêi kuăn ‘nĕng, ôh tá ăm kuăn ‘nĕng kơto xêh rơxế hon đa lăm troh a hngêi trung, athế truâ môk rak vế ko drêng kơto rơxế:

“Rêm ngế kuăn pơlê, lơ môi rơpŏng hngêi, pin athế ai hnoăng rak vế luât i tro, pa kĭng mê, athế veăng hnê tối ăm kuăn pơlê, mâu khu râ pơkuâ cheăng, maluâ kuăn ‘nĕng pin mâ tá ăm vâi kơto xêh rơxế lo lăm a hngêi trung, vâ rak tơniăn tơdroăng prôk lăm’’.

Maluâ dế nôkố pơreăng COVID-19 xuân u ối, laga, Khu xiâm hnê tối rak tơniăn troăng prôk kong pơlê Quảng Ninh xuân ối kơhnâ khât tung tơrŭm cheăng ƀă mâu kơ koan, rêm râ tơkŭm hnê mơhno, mơdêk hiâm tuăn ki rơkê plĕng rak vế luât prôk troăng, maluâ hnê tối ăm kuăn pơlê ối kơpong kong ngo. Pakĭng mâu tơdroăng hnê mơhno tối ‘na luât rak tơniăn troăng prôk, Khu hnê mơhno rak vế luât kong pơlê Qủang Ninh hnê mơhno kuăn pơlê túa ki pơlât mâu ngế ki tro rong, vâ kơdroh tơdroăng ki ôh tá tơniăn ‘na mơngế prôk lăm, maluâ drêng ai tơdroăng tơklâm rơxế.

Ƀă hên troăng hơlâ pêi pro adrêng, kuăn pơlê a kơpong hdroâng kuăn ngo, kong ngo hiăng chôa ‘lâng mơdêk hiâm tuăn, hriâm mâu luât, túa ki rak vế dêi tơná drêng prôk troăng, kơto rơxế drô troăng ƀă chôa ‘lâng mơjiâng túa lĕm tro tung rak vế tơniăn troăng prôk tung pơlê pơla.

Mâu tơdroăng hlê plĕng tung prôk drô troăng vâ tơniăn

Rêm khế, hdroâng kơjôi Zơ Râm ối a cheăm Tà Bhing, tơring Nam Giang,  kong pơlê Quảng Nam tơkŭm trâm mâ dêi rơpó. Hâi kố, ngế pơkuâ hdroâng kơjôi Zơ Râm ối krếo tơ’nôm mâu kăn sát ki gak ngăn troăng prôk veăng troh tơkŭm. Kố, thiếu tă Phan Văn Quang- Đô̆i trương Đô̆i Kan sát gak ngăn troăng prôk Kŏng an tơring Nam Giang tối ăm vâi krâ nhŏng o ‘nâi tơdroăng  rak tơniăn drô troăng prôk tung mâu hâi hdrối mê hía nah. Pakĭng mê, hlối mơđah mâu um ăm ngăn hlo ‘na ki xía vâ tơklâm rơxế a troăng prôk, mâu ngế ki prôk xôi troăng pơkâ, ôh tá vâ truâ muâk rak ko drêng kơto rơxế kơtâu a troăng kân ƀă hên ki ê.

Hâi hnê tối tơkŭm ƀă tơdroăng ăm hlo khât mê hlối kơ-êng tiâ ‘na tơdroăng rak tơniăn drô troăng prôk, mâu tơdroăng drêng kơtâu a troăng prôk drêng trâm tíu chêh tơbleăng mơdât ôh tá ăm prôk a troăng ki mê.

Pôa Zơ Râm Năng tối: “Rêm khế, drêng tơkŭm hôp dêi rơpó tung hdroâng hdrê, ngin xuân hnê tối ‘na luât prôk drô troăng prôk tung tơdroăng hnê kuăn cháu’’. Thiếu tă Phan Văn Quang, Đô̆i kăn sát gak troăng prôk kŏng an tơring Nam Giang, kong pơlê Quảng Nam tối, lâp tung tơring ai 3 kơjôi ki rak ngăn pơkuâ dêi mâu tơdroăng ‘na hnê rak tơniăn lĕm mê cho Tơ Ngôl, A Lăng ƀă Zơ Râm.

Vâ hnê ‘na luât rak tơniăn drô troăng prôk troh kuăn pơlê rĕng má môi, Đô̆i gak ngăn troăng prôk kŏng an tơring Nam Giang hiăng rĕng hnê tối ăm mâu hdroâng kơjôi ki pơkuâ rak ngăn ƀă mâu ki mê ai vâ chê 50 ngế krâ pơlê, mâu ngế ki kuăn pơlê pâ nhoăm a tơrêm thôn vâ mơdêk hnê tối ăm kuăn pơlê hlê hlối rak tro luât rak tơniăn drô troăng prôk. Xua rêm kơjôi pơkuâ rak ngăn dêi mê xuân mơjiâng mâu luât pơkâ, tơdroăng pơkâ nhên, vâ hnê kuăn ‘nĕng, cháu chái. ‘Na rơkong tơpui dêi mâu krâ pơlê đi đo châ kuăn pơlê rak vế pêi pro.

Xua mê, mâu kăn sát gak ngăn troăng prôk hiăng mơdoh hnê tối 2 tơdroăng  kơpêng mê vâ tơkŭm po 10 rôh hnê tối, xoăng lối 2 rơpâu 500 kơtâ hlá mơ-éa chêh hnê.  Ôh tá xê to hnê tối troh a thôn pơlê, troh tơrêm ngế nhŏng o, Đô̆i kan sát gak troăng prôk Kŏng an tơring ối tơrŭm ƀă mâu tíu pêi cheăng hngêi trung tơkŭm po hnê troh ăm mâu vâi o hok tro râ má môi, râ má péa, râ má pái… xua mê, cho mâu ngế ki hnê tối vâ pơtối hnê troh rơpŏng hngêi tung tơdroăng rak vế pêi tro tiô luât rak tơniăn prôk drô troăng ăm châ tơƀrê.  

Thiếu tă Phan Văn Quang pâ thế:

“Pâ thế mâu kơ koan, khu râ, kơvâ cheăng veăng tơmâng hnê tối ăm mâu vâi o hok tro a kơpong hơngế hơngo pêi tro tơdroăng thế rak tơniăn drêng prôk drô troăng”.

Tâng a pơlê kong kơdrâm, pơlê kân, tíu ki đi đo ai mâu khu râ gak ngăn “um ăm hlo mâu vâi o phô̆m xông kân “kơto” rơxế hon đa kơtâu a troăng ôh pá hlo, a mâu troăng kân dêi mâu cheăm kơpong hngế hngo xuân ai mâu vâi o nếo bú 11-12 hơnăm, thăm nếo kŭn tâ mê vâi kơto rơxế hon đa chơ dêi rơpó 2-3 ngế ki môi rơxông kơtâu a drô troăng kân, kơtâu têi. A Lào Cai, hiăng kơdroh, nôkố tung kơxô̆ mâu vâi hdrêng kơto rơxế ƀă dêi nôu pâ, malối cho mâu vâi hdrêng pá xôp 10 hơnăm, ai sap 70-80%, tung mê, ôh tá  vâ truâ muâk rak ko.

Tiô nâ Sùng Thị Cở, ngế kuăn pơlê a cheăm Sín Chéng, tơring Si Ma Cai, Lào Cai, tơdroăng hnê tối ôh tá chiâng lôi mâu nôu pâ hok tro, mâu hiăng kân vâ mơdêk ki hlê plĕng ‘na tơdroăng ki rơ-iô xâu xía a troăng prôk, ing mê, vâ hnê ăm mâu vâi hdrêng hlê plĕng tơdroăng ki mê:

“Ƀă tơná á, á hlo tơtro ƀă mâu hdroâng kuăn ngo mê, xua a kố  vâi nâ o xuân hâi hlê ‘na luât prôk drô troăng’’.

Pơla hdrối kố nah, Ngế pro xiâm hnê ngăn Chin phuh hiăng pơkâ kĭ tơdroăng hbrâ, mơdât xía vâ a vâi hdrêng pơla hơnăm 2020 - 2030. Ngăn a tơdroăng pơkâ mê, nôkố, Khu xiâm ngăn troăng prôk dế mơjiâng pơkâ hbrâ ví xía vâ rong râ a vâi hdrêng kơvâ ngăn troăng prôk. Pơkâ mê châ tơbleăng a tâi tâng mâu kơpong, tung mê ai mâu kong pơlê kong ngo, tối troh hên tơdroăng mê cho: tơdroăng hnê tối ăm vâi hdrêng, hok tro rak tơniăn prôk a troăng kân drêng lăm hriâm a hngêi trung ƀă drêng veăng tơto rơxế tối tơdjuôm, tơdroăng truâ môk rak ko, ƀá kơxái rak tơniăn, tăng vâi hdrêng, mâu tơdroăng ki tơdjâk troh ‘na rak tơniăn drêng to rơxế chơ mâu hok tro (rơxế ô tô ki tơdah, chơ chiân, plong tuk tơdah chơ chiân hok tro), tơdroăng tơniăn tung kơpong hngêi trung hriâm ing kơphô̆ troh pơlê cheăm hơngế hơngo.

Vâ rak tơniăn ăm vâi hdrêng kong ngo tối krê ƀă kuăn pơlê tối tơdjuôm  tung pơla prôk drô troăng, pakĭng tơdroăng ‘mâi rơnêu tơmeăm khoăng, tơdroăng ki kal má môi cho hnê tối, hnê ăm vâi hlê. La ga, tơdroăng hnê mê bú pêi pro tiô tơdroăng bú tối ti mê tê tối tơdjuôm, tá hlo tơƀrê. Kơ koan khu râ pơkuâ cheăng kal thế tí tăng ‘nâi plĕng ki xiâm ‘na troăng prôk, troăng kân tơrêm kơpong, tơrêm cheăm, tơring, kong pơlê vâ mơjiâng tơdroăng hnê tối ki phá xêh, hnê ‘na prôk troăng drêng trâm ti kố ti mê.

Pôa Phạm Đăng Bốn, Kăn phŏ hnê ngăn kuăn pơlê pêi chiâk deăng kong pơlê Lào Cai, ăm ‘nâi: 

“Tơkŭm a tơdroăng hnê tối ăm mâu kăn ƀô̆, ing mâu kăn ƀô̆ ki lăm hnê tối troh mâu ngế kuăn pơlê pro ti lâi vâ hlê tro tâ nếo’na tơdroăng rak tơniăn prôk drô troăng, malối nếo achê kố ngin hnê tối trâu rơdâ a tơdroăng pơkâ 100, ‘na mâu luât pơkâ ƀă pơxâu phak tro tiô luât, pro ti lâi vâ pơxâu phak mâu ngế ki pro xôi, mâu hơnăm achê kố mâu ngê ki pro pro xôi luât hiăng kơdroh  ƀă tơƀrê má môi, la ngiâ kố ah ngin po rơdâ hnê tối troh mâu râ tơring.