Kơtăn kố ai 5 hơnăm, rơpŏng nâ Ly Lỳ So, hdroâng La Hủ, ối a pơlê Pha Bu, cheăm Pa Ủ, tơring Mường Tè, kong pơlê Lai Châu cho môi tung mâu rơpŏng ki malối kơtiê xahpá dêi pơlê. Ai 6 pơ’leăng mâ mơngế, tơdroăng rêh ối dêi rơpŏng đi đo trâm tơdroăng ki kơklêa, xahpá. Kơnôm châ mung liăn, kăn ƀô̆ troh hnê pêi klâng, chiâ klôh păn ká, păn chu, í mê hơnăm kố tơdroăng pêi cheăng kâ chía châ tơniăn, tí xê to bê kế kâ mê ối ai 15 to ro, kơpôu:

“Khôi túa, vêa vong ki ôh pá tro nôkố xuân hiăng hvât tah lôi, ôh tá xê môi tiah hdrối nah xếo, kuăn pơlê xuân hiăng hlê plĕng hên tơdroăng. Kăn ƀô̆ chu troh a tơrêm rơpŏng hngêi, kuăn pơlê tơmâng rơkong hnê tối ƀă pêi pro ƀối; pêi cheăng kâ athế kơhnâ mơ-eăm păn kơpôu ro, chu í, pêap. Tơdroăng rêh dêi kuăn pơlê hiăng chía tơniăn luâ tâ hdrối nah, lĕm ro hdrối tâ nah, ôh tá ai hêng klêa kơtiê môi tiah hdrối nah xếo’’.

Mơngế kơtiê châ tơdroăng veăng kum tung hneăng tro tâ tú pơreăng COVID-19

Ngăn tiô kơ tơdroăng ki hiăng pơkâ ‘’vâ kơdroh kơklêa xăm kơtiê athế xut tah lôi hiâm tuăn ki hmâ ối tơkôm, tơngah’’, troh nôkố, rơpŏng nâ Lò Thị Báu, ối a cheăm Quang Chiểu, tơring Mường Lát, kong pơlê Thanh Hoá cho mơngế ki rơkê khât tung mơnhông pêi cheăng kâ, kơdroh kơklêa, xăm kơtiê kơnôm ing tơdroăng tŏng kum dêi tơnêi têa. Dế nôkố, rơpŏng nâ ai troh dâng hrĭng to kơpôu ro, chu í, ai tá kơdrum loăng plâi kâ, rêm hơnăm pêi châ dâng châ rơtuh liăn, hiăng chiâng rơpŏng ki kro mơdrŏng dêi pơlê.

Nâ Lờ Thị Báu ai tối tiah kố:

‘’Kơnôm ai tơdroăng tŏng kum dêi tơná mê hiăng chía kơdroh ki tô tuăn ‘na liăn ngân, bu ai to păn mơnăn mơnôa, pêi pêt tơmeăm, xuân tơ’lêi hlâu xua pin ôh tá ai liăn pêi kâ, la kơnôm châ tŏng kum hdrê loăng, hdrê mơnăn. ‘Na kih thuât mê xuân châ tŏng kum ing troăng pơkâ dêi tơnêi têa, kăn ƀô̆ lăm troh a tơrêm hngêi rơpŏng vâ hnê kih thuât pêi cheăng kâ, vâ pin pêi pro ƀối’’.

Rơpŏng nâ Ly Lỳ So ối a kong pơlê Lai Châu ƀă rơpŏng nâ Lò Thị Báu ối a kong pơlê Thanh Hóa cho 2 tung hên rơpŏng kơtiê dêi mâu kong pơlê tung lâp tơnêi têa la prế hiăng ‘nâi xúa tro kơxô̆ liăn tŏng kum dê tơnêi tea mê khoh châ kơdroh kơklêa, xăm kơtiê ing hên troăng hơlâ mơnhông pêi cheăng kâ tơtro ƀă tơrêm kơpong, rêm tíu, pơtối châ mơdêk ki ai pơxúa khât dêi tơrêm kong pơlê.

Pakĭng troăng hơlâ ki kơdroh kotiê dêi Tơnêi têa, hiăng ai hên mâu khu râ pơkuâ cheăng tung tơnêi têa ƀă lâp plâi tơnêi rơtế veăng kum kuăn pơlê tung mơjiâng mâu túa cheăng ki kơdroh kơklêa, xăm kơtiê. Jâ Vũ Quỳnh Anh, Kăn phŏ hnê mơhno xiâm Tơdroăng tơkêa bro GREAT pê cheăng tiô túa khu vâi kơdrâi tơrŭm tê mơdró kâ, veăng tơ’mot tung tơdroăng mơ’no tê kế tơmeăm chiâk deăng ăm kong têa ê ƀă ngăn tá tơdroăng ôm hyô a 2 kong pơlê Sơn La prế Lào Cai tối ăm ‘nâi, tơdroăng kố hiăng châ pêi pro châ 5 hơnăm ƀă hiăng tơ’mo châ 27 rơpâu ngế vâi kơdrâi ki veăng:

 ‘’Ngin hiăng châ mơjiâng ivá ki vâ tơ’mo mâu khu mơdró kâ veăng pêi. Mâu khu mơdró kâ drêng vâi troh, vâi hiăng pơtroh ăm kơmăi kơmok pêi cheăng kâ vâ kơdroh iâ liăn ngân mơ’no cheăng kâ, pêi thăm chiâng hên kế tơmeăm. Troh a chôu phut kố, ngin hiăng ai mâu túa ki tơrŭm ăm kơvâ cheăng, môi tiah, ing apoăng bu mơnúa pêt loăngu ilá ngiât, apoăng nah bu mơnúa pêt dâng 50 ha, mê nôkố ngin hiăng châ pêt troh a 800ha, pêi pêt krá tơniăn, 1 hdroh pêt klêi kơ’nâi 3 khế mâu rơpŏng hiăng pêi lo liăn tung plâ 10 hơnăm, ga hiăng chiâng hdrê loăng ki tê mơdró, rêm hơnăm mâu ropŏng kô châ pêi lo dêi 4 troh 5 hdroh kơxô̆ liăn, pêi kâ châ tơniăn khât’’.

Kuăn pơlê pêi cheăng a kơpong pá kong tơ’lêi trâm xía vâ, vê kơtiê drêng khía mơhot kân, têa lân lu, pơreăng pơrâu

Tiô tơdroăng tối tơbleăng ‘na kơdroh kơklêa xăm kơtiê dêi Việt Nam hơnăm 2021, kơdroh kơtiê hiăng châ chiâng pêi pro hên hnoăng cheăng ki kân. Mâu troăng pơkâ, tơdjâ cheăm, luât ‘na kơdroh kơtiê xuân hiăng châ pơkâ, mơ’no tơdrêng, tŭm têk. Kơxô̆ mơngế ki kơtiê hiăng chu kơdroh ó ing 57% apoăng hơnăm 1990 chu ối 5,2% a hơnăm 2020.

Lối rơtuh ngế rơpŏng hngêi hiăng châ hluăn ing kơtiê, hên rơpŏng ai tơdroăng rêh ối krâ kơvâ, lơ chía kro; hên pơlê cheăm hiăng châ hluăn ing tơdroăng xahpá, châ plah inâi thôn pơlê nếo; kơxô̆ rơpŏng kơtiê chu rĕng khât. Laga, tơdroăng ki kơdroh kơtiê dêi Việt Nam tá hâi teăm krá tơniăn, tơ’lêi vêh kơtiê nếo ƀă u ối hên tơdroăng kơtiê. Kơlo ki kơtiê hên troăng tung lâp tơnêi têa ai 9,35%. Ki kơtăn pơla tơdroăng kro – kơtiê, tơdroăng ki châ xúa ing mâu troăng pơkâ to\ng kum dêi tơnêi têa, kum tăng ăm tơdroăng cheăng pêi pơla mâu kong pơlê, kơpong, khu pơlê pơla tá hâi bố bối dêi pó ƀă hên mâu tơdroăng ki ê.  Tá hâi teăm tối, 2 hơnăm ai pơreăng kân COVID-19 hiăng pro pá puât kân troh tơdroăng cheăng kơdroh kơtiê. Tơdroăng ki kum hluăn kơtiê dêi mâu hdroâng kuăn ngo tá hâi krá khât. Tơdroăng châ khăm pơlât chía hiăng tơniăn, la xuân ối hên drăng tíu ki tá hâi teăm tro khât, ki malối, tơdroăng khăm pơlât a tíu xiâm tơnêi têa ƀă pơlât a pơlê cheăm ối kơtăn hơngế.

‘Na tơdroăng tŏng kum rêh ối pơlê pơla, mâu tơdroăng ki kum dêi tơnêi têa ăm liăn xuân bố bối dêi pó la ki vâ pro pơxúa khât ăm kuăn pơlê ối iâ. Tiê̆n sih Nguyễn Thắng, Kăn phŏ hnê ngăn Hô̆i đong hnê mơhno tơdroăng cheăng, cheăng tung Viện Hàn Lâm Khoa học - Xã hội tối tiah kố, pakĭng tơdroăng ki xahpá xua ing pơreăng kân COVID-19 pro mê tơdroăng cheăng tŏng kum tá hâi krá tơniăn tung kơpng ki pêi cheăng tá hâi tơtro, ing mê, cho ki xiâm pro kơxô̆ rơpŏng vêh kơtiê nếo:

“Ki xahpá kân má môi mê cho tơdroăng cheăng ki ôh tá xê krá khât lơ pêi cheăng ôh tá ai kĭ tơkêa. Dế nôkố, ai dâng 70% mâu ngế ki pêi chiâk deăng, lơ pêi pakĭng tơdroăng chiâk deăng ôh tá ai kĭ tơkêa ‘na tơdroăng cheăng. Xua mê, mâu ki pêi cheăng mê kô tơ’lêi trâm tơdroăng ki ôh tá tơniăn, ki malối tung pơla ai pơreăng tâ tú hdrối kố nah. Pin athế tơmiât hên tâ, pro ti lâi vâ kuăn pơlê ki pêi chiâk deăng, lơ pêi mâu tơdroăng cheăng ki ê xuân ‘na chêng kŏng vâi kô kâi trâng ai kĭ tơkêa tơniăn ƀă khu ki pơkuâ ngăn tơdroăng cheăng.

Ki má péa, tung mâu kuăn pơlê ki pêi cheăng mê hên ngế hiăng krâ, khế hơnăm ki vâi vâ pơtê hiăng achê, pêi cheăng ôh tá ‘nhó hên tơlâi xếo, pơtih tâng vâi ôh tá ai ƀaoh hiêm pơlê pơla, ôh tá ai liăn khế kâ klêi kơ’nâi pơtê cheăng, mê la ngiâ ah vâi kô vêh kơtiê nếo’’.

Tiô pôa Tô Đức, Kăn ƀơrô cheăng dêi Tơnêi têa ngăn ‘na tơdroăng kơdroh kơtiê, tá hâi ai la lâi tơdroăng cheăng kơdroh kơtiê dêi tơnêi têa trâm hên tơdroăng pá puât môi tiah a pơla kố. Khía mơhot kân têa lân lu, pơreăng pơrâu hiăng pro thăm rế hên rơpŏng chiâng kơtiê, maluâ kơtiê ki rế hía rế krâm. Xua ti mê, vâ khŏm châ kơdroh kơxô̆ rơpŏng kơtiê, khŏm mơ-eăm rak dâng 1,0 – 1,5% tung 1 hơnăm mê tơdroăng hnê cheăng pêi ƀă tăng mơjiâng tơdroăng cheăng pêi ăm mơngế kơtiê cho tơdroăng ki kal má môi:

‘’Tơdroăng ki ngin vâ mơ’no tối akố, mê cho mơnhông tơdroăng hnê hriâm, hnê mơjiâng tơdroăng cheăng pêi ăm mơngế kơtiê, ăm kuăn pơlê ki rêh ối a kơpong kơtiê. Klêi kơ’nâi vêh mơnhên ngăn dêi Khu xiâm ngăn ‘na cheăng pêi-Mô đô̆i rong ƀă Pơlê pơla hlo tiah kố, tung môi rơpŏng hngêi tâng ai môi ngế châ hriâm tơdroăng cheăng, mê mơngế ki châ pêi cheăng mê, ai troăng hơlâ vâ mơjiâng ivá cheăng. Kố cho túa ki vâ pro kơtăn kơtiê ki ngin hlo ga ai tơƀrê khât, kố xuân cho môi tung mâu tơdroăng ki kal pêi pro má môi’’.

Khu xiâm lo tŏng veăng hbru tơ meăm ăm mơngế kơtiê a kong pơlê Quảng Nam

Pakĭng mê, kal athế hơ’lêh túa ki tŏng kum ăm mơngế kơtiê; po rơdâ mâu túa cheăng, ki rơkê plĕng vâ khoh kâi châ kơdroh kơtiê; xúa mâu tơdroăng ki rơkê dêi khu lâp plâi tơnêi vâ kơdroh kơtiê tơtro ăm tơrêm pơlê cheăm, kơpong cho túa ki Việt Nam pêi pro tro tiô túa xiâm ki nếo tung hneăng hơnăm 2021-2025.

Pôa Hầu A Lềnh, Ngế xiâm ngăn Vi ƀan hdroâng kuăn ngo tối nhên:

“Tối ‘na tơdroăng kơdroh kơtiê tơniăn ton, pin athế séa mơnhên ngăn mâu troăng pơkâ, tơdroăng pơkâ dêi Đảng, Tơnêi têa ki malối cho mâu tơdroăng cheăng xiâm dêi tơnêi têa. Dế nôkố, Vi ƀan hnê ngăn Hdrông kuăn ngo ƀă Kong ngo. Tung mâu troăng hơlâ ki vâ rak vế, pêi pro hnoăng cheăng ki xiâm mê dêi tơrêm tơdroăng tơkêa bro hiăng ai troăng prôk, troăng pơkâ ki nhên ‘na kuăn mơngế, ‘na pơkuâ ngăn, ‘na séa mơnhên ngăn, tí tăng mơnhên; tơdroăng veăng kum dêi mâu khu râ, kơvâ cheăng, mơngế krê ƀă ‘na hnoăng cheăng dêi tơrêm kuăn pơlê tung kơpong tơdroăng tơkêa bro mê ga ti lâi.

Tung pơla pơkâ mơ’no mâu tơdroăng mê pin xuân kal athế ai tơdroăng mơnhên ngăn i nhên vâ tí tăng ‘nâ plĕng ‘na ƀai mơhriâm ƀă tơdroăng amê, tí tăng ‘nâi mâu tơdroăng ki tá hâi teăm châ chiâng pêi pro, mâu tơdroăng ối xôi, ki tá hâi tơ’lo vâ pin ‘mâi rơnêu ăm i teăm tơdrêng tâ’’.

Vâ khoh châ chiâng pêi pro tơdroăng kơdroh kơtiê tro tiô pơkâ dêi hên troăng pơla sap hơnăm 2022-2025, ƀă kơlo ki kơdroh kơtiê chu ối a kơlo 1 troh 1,5% 1 hơnăm; kơlo rơpŏng kơtiê hdroâng kuăn ngo kơdroh lối 3% 1 hơnăm; kơlo rơpŏng kơtiê a mâu tơring kơtiê kơdroh ing 4 troh a 5% 1 hơnăm cho môi troăng hơlâ ki kân tung pơla kố. Tơdroăng kố kal athế ai tơdroăng veăng pêi pro, pơkuâ cheăng dêi khu ki ngăn hnoăng cheăng tơnêi têa, maluâ cho hnoăng pơkuâ ngăn cheăng kal kí ƀă athế pôu râng hnoăng cheăng, tơdroăng cheăng dêi tơrêm kong pơlê, tơring, cheăm ƀă tơdroăng ki hlo hlê rơkê plĕng, tơdroăng ki hbrâ rơnáu pêi dêi kuăn pơlê drêng hiăng ăm pôu râng hnoăng cheăng vâ hluăn ing kơtiê.