VOV4.Xơ Đăng - Tung mâu hơnăm hdrối mê hía nah, Việt Nam hiăng châ mâu khu ngăn ‘na cheăng lâp plâi tơnêi mơnhên tối hiăng châ chiâng pêi pro hên mâu hnoăng cheăng tung kring vế, rak ngăn ăm vâi kơdrâi ƀă mâu vâi hdrêng. Hên tơdroăng ki tơpâm tơxiăn tung on veăng, mâu ngế ki tro pâm xiăn mê cho vâi kơdrâi ƀă vâi hdrêng, hiăng châ khu chêh hlá tơbeăng ƀă kuăn pơlê tơno tối, mơhno pơtâng vâ veăng kum ăm tơdroăng tơniăn ăm mâu ngế ki tro pơkâm, hjip, mơ’nêa mê.

Pêi pro hnoăng cheăng xiâm tơnêi têa ‘na rak ki tơdâng pơla vâi kơdrâi vâi kơnốu, mâu khế hơnăm hdrối mê hía nah, hnoăng châ pêi cheăng tung kơvâ pơkuâ cheăng kal kí, ‘na pêi cheăng kâ, ‘na mơhno túa lĕm tro ƀă ngăn cheăng tơnêi têa, pơlê cheăm pơla vâi kơdrâi ƀă vâi kơnốu hiăng châ tơdâng dêi pó iâ, veăng kum mơnhông rĕng ƀă krá tơniăn dêi tơnêi têa. ƀă tơdroăng kơdo mơ-eăm ôh tá la lâi pơtê mê, Việt Nam châ lâp plâi tơnêi mơnhên tối, cho môi tung 10 to kong têa ki rak vế, pêi pro lĕm tro má môi kơlo kơxô̆ 5 ‘na thăm mơdêk tơdroăng ki tơdâng tơ’mô pơla vâi kơdrâi ƀă vâi kơnốu, ƀă hnối pơcháu hnoăng ăm tâi tâng vâi kơdrâi ƀă vâi o, vâi muăn kơdrâi tung hnoăng cheăng xiâm mơnhông krá tơniăn dêi Khu lâp kong têa.

A rôh trâm tơpui tơno a Kâu lăk ƀô̆ khu vâi kơnốu djâ troăng ahdrối tung tơdroăng hbrâ mơdât xiăn pâm a cheăm Hòa Phong, tơring Hòa Vang, Pơlê kong kân Đà Nẵng ai hên ngế rơtế veăng tơpui tối ƀă mâu tơdroăng ki kal vâ pro hơ’lêh túa ki hlê plĕng dêi pơlê pơla ‘na hbrâ mơdât xiăn pâm mâu vâi kơdrâi ƀă vâi hdrêng cho kơdrâi.

Châ tơbleăng sap ing hơnăm 2014 a 3 to cheăm ối tung tơring Hòa Phong, ƀă tơdroăng tŏng kum dêi Khu tơrŭm UN Women, sap ing hơnăm 2017 troh hơnăm 2020, tơdroăng tơkêa châ po rơdâ tơ’nôm a 8 to cheăm, bêng ối tung pơlê krâm Hải Châu ƀă tơring Hòa Vang. Kố cho tíu ki bâ eăng dêi Khu ngăn vâi kơdrâi pơlê kong kân Đà Nẵng tung ivá mơ-eăm mơhnhôk pơlê pơla, malối cho khu vâi kơnốu tung hbrâ mơdât xiăn pâm vâi kơdrâi ƀă vâi hdrêng kơdrâi. Trâm mâ tơpui tơno Kâu lăk ƀô̆ vâi kơnốu djâ troăng ahdrối hbrâ mơdât xiăn pâm sap ing hơnăm 2017, pôa Táng Kim, cheăm Hòa Phong, tơring Hòa Vang ăm ‘nâi:

“Tung rôh trâm mâ, tơpui tơno xuân ai hên tơdroăng ki kal môi tiah tơrŭm mâu tơdroăng ki xah hêi, mơhno túa lĕm tro ‘na hơdruê xuâng tung mâu ƀai hơdruê ki châ hnê hriâm a pơlê kong kân mê ngin hnê tối ăm vâi ngế ki tơrŭm tung kâu lăk ƀô̆ dêi tơná. Drêng hiăng châ hnê mơhno ƀă hnê hriâm, mâu ngế ki tơrŭm xuân hlê plĕng, ôh ti xê ‘na mâu tơdroăng ki hnê tối to tung rơpŏng hngêi mê ối hnê tối tung pơlê, cheăm. Mê nôkố tơdroăng ki xiăn pâm tung thôn pơlê hiăng hlo kơdroh hên khât”.

Hên túa pơkâ ki tro ‘ló ‘na hbrâ mơdât xiăn pâm vâi kơdrâi ƀă vâi hdrêng kơdrâi châ tơbleăng tung lâp lu a hên kong pơlê. Túa pơkâ Kâu lăk ƀô̆ “Mâu ngế ki hơ’lêh” a kong pơlê Điện Biên xuân dế tơ’mot châ hên ngế tung mê ai tá vâi kơdrâi ƀă kơnốu veăng, hơ’lêh ki hlê plĕng dêi vâi, rơtế tối tơdroăng cheăng rơpŏng hngêi ƀă pơlê pơla.

Nâ Nguyễn Thị Lành a Pơlê Kéo, cheăm Bá Quang, tơring Điện Biên, kong pơlê Điện Biên ăm ‘nâi:

“Tối tơdjuôm tơdroăng kố dêi Tơnêi têa ƀă mâu tơdroăng tơkêa hnê tối troh mâu nâ o mê vâu xuân khên tơnôu hên tâ nah, vâi xuân châ xúa mâu tơdroăng ƀă vâi xuân khên tối, tơdroăng ki xiăn pâm xuân hiăng hlo kơdroh hên khât”.

Mê cho péa tung mâu túa pơkâ tơƀrê tung hnoăng cheăng rak vế ƀă rak ngăn vâi kơdrâi ƀă vâi hdrêng kơdrâi dế châ tơbleăng a Pơlê kong kân Đà Nẵng ƀă kong pơlê Điện Biên, hiăng kơdró iâ tơdroăng ki xiăn pâm ƀă pro pơlăm pơlối kơ vâi kơdrâi ƀă vâi hdrêng kơdrâi tung mâu hơnăm a chê kố. Hên túa pơkâ veăng xua Khu ngăn vâi kơdrâi rêm râ bro ƀă hiăng hlo tơƀrê, tŏng kum tơbleăng tơdroăng kal, túa ki rơkê vâ vâi kơdrâi, vâi hdrêng hbrâ ví ƀă mâu tơdroăng ki ôh tá tơniăn.

Túa pơkâ tíu ki loi tơngah a pơlê pơla, Kâu lăk ƀô̆ rơpŏng hngêi hơniâp ro, túa pơkâ tiâ mơnhên hnê hriâm hdrối vâ xo on veăng, tơkŭm po tiâ mơnhên a pơlê pla, kâu lăk ƀô̆ mơjiâng rơpŏng hngêi 5 ôh 3 krúa hiăng ƀă dế mơdêk ki tơƀrê tung hnoăng cheăng rak ngăn, rak vế ƀă păn roăng vâi hdrêng.

Pakĭng mê, hên túa pơkâ mơnhông mơdêk cheăng kâ, rak ngăn, rơtế tŏng kum vâi kơdrâi ƀă vâi hdrêng kơtiê, mâu ngế ki ôh tá ai ivá tung pơlê pơla, môi tiah: tơdroăng “Tŏng kum vâi kơdrâi mơnhông mơdêk cheăng kâ”, “Păn chu tơnêi  kơdĭng liăn”, “Vó phái pâ nhuô̆m” xuân dế mơdêk ki tơƀrê. Túa pơkâ “Toăng hngêi tơniăn” dêi Khu ngăn vâi kơdrâi Việt Nam xuân hiăng tối nhên ki tơƀrê tung rak vế ƀă kum vâi kơdrâi ƀă vâi hdrêng hbrâ ví ƀă mâu tơdroăng ki ôh tá tơniăn.

Jâ Dương Thị Ngọc Linh, Kăn pơkuâ Tíu xiâm Vâi kơdrâi ƀă Mơnhông ăm ‘nâi:

“Túa pơkâ pêi cheăng dêi Toăng hngêi tơniăn lĕm gá cho ngăn tung hnoăng dêi vâi kơdrâi ƀă vâi hdrêng. Ngin tơpui tối leăng ăm vâi, tơbleăng ăm vâi tŭm mâu tơdroăng ki kal vâ vâi cho ngế ki pơkâ ngăn vâi kô troh Toăng hngêi tơniăn, ối tung pơla ton to lâi, vâi pơkâ tơrŭm cheăng ƀă ngế ki pro ai tơdroăng ki xiăn pâm ƀă vâi môi tiah lâi; vâi pơkâ ‘na túa rêh ối dêi tơná môi tiah lâi vâ drêng lo ing Hngêi ki tơniăn, vâi chiâng vâ ai ivá pơkuâ dêi tung tơdroăng rêh ối”.

Pôa Đào Ngọc Dung, ngế xiâm ngăn cheăng pêi mố đô̆i rong ƀă rêh ối pơlê pơla tối nhên: Mơdêk tơdroăng ki pro tơdâng tơ’mô pơla kơnốu ƀă kơdrâi ƀă diâp hnoăng ăm vâi kơdrâi cho troăng hơlâ pơkâ dêi Đảng ƀă Tơnêi têa, châ chêh ‘mot tung Luât sap ing drêng mơjiâng tơnêi têa. Việt Nam hiăng pêi pro klêi troăng luât ‘na tơdâng tơ’mô pơla kơnốu ƀă kơdrâi; pơkâ hên troăng hơlâ pro tơ’lêi hlâu rơkê ƀă tơdâng tơ’mô pơla kơnốu ƀă kơdrâi môi tiah; Luât tơdâng tơ’mô pơla kơnốu ƀă kơdrâi hơnăm 2006, Luât hbrâ mơdât xiăn pâm rơpŏng hngêi hơnăm 2007, Luât Pơkâ hlá mơ-éa luât, Luât Pôk kăn Kuô̆k hô̆i ƀă kăn Hô̆i đong hnê ngăn Kuăn pơlê; Tơdroăng cheăng tơnêi têa ‘na tơdâng tơ’mô pơla kơnốu ƀă kơdrâi pơla hơnăm 2016 – 2020; Tơdroăng pêi pro tơnêi têa ‘na hbrâ mơdât, xiăn pâm troh hơnăm 2020 ƀă hên ki ê.

Tiô pôa Đào Ngọc Dung, Đảng ƀă Tơnêi têa xuân ối mơ-eăm pơkâ pơtối pro kơdroh kơtăn tung mâu kơvâ cheăng dêi tơdroăng rêh ối pơlê pơla, veăng kum tung tơdroăng mơnhông krá tơniăn dêi tơnêi têa:

“La ki nhên pin hiăng hlê plĕng khât la veăng kum hên akố cho kơbố, mê cho rêm ngế ƀă ki hdrối tâ cho mơngế vâi kơdrâi ƀă ngế kơnốu vâi. Tung mê, ai veăng kum kal khât dêi mâu kơ koan pơkuâ cheăng ƀă mâu kơ koan dêi Khu ngăn vâi kơdrâi Việt Nam hiăng mơ-eăm, krá rơdêi hiâm mơno pêi mâu tơdroăng cheăng kố xua hlê plĕng ôh ti xê hâi kố lơ kơxo ah. Châ môi tiah nôkố cho tung pơla hâi khế ki ton vâ hlê plĕng.

Tơdâng tơ’mô akố pin athế hlê tiah kố ôh ti xê ăm vâi kơdrâi mê ăm tá mâu vâi kơnốu ƀă tơdroăng ki tơƀrê má môi cho má mơ’nui athế pro tiah lâi vâ tơdâng tơ’mô pơla kơnốu ƀă kơdrâi kố rế hía rế trâm đi đo tung tơdroăng rêh ối dêi pin”.

Mơnhên tối ‘na mâu ivá mơ-eăm dêi Việt Nam tung hnoăng cheăng rak vế ƀă rak ngăn vâi kơdrâi ƀă vâi hdrêng, jâ Elisa Fernandez Saenz, kăn teăng mâ UN Women ăm ‘nâi tiah kố: Việt Nam pêi châ tơdroăng ki rơkê plĕng tung tơdroăng ki kơdroh tơdroăng xiăn pâm mâu vâi kơdrâi tung on veăng vâ mơhno tối ivá mơ-eăm a chê kố dêi Chin phuh tung tơbleăng tơdroăng kal tơnêi têa ‘na hbrâ mơdât xiăn pâm tung pơla kơnốu ƀă kơdrâi pơla hơnăm 2021 – 1015 ƀă tơdroăng tơnêi têa hbrâ mơdât xiăn pâm tung rơpŏng hngêi, tung tơdroăng nếo troh hơnăm 2020. Pakĭng mâu tơdroăng ki ê mâu ivá mơ-eăm môi tiah kố châ kong têa ê mơnhên tối khât.

Pakĭng ivá mơ-eăm dêi Chin phuh rơtế ƀă mâu khu tơrŭm pơlê pơla, khu tơrŭm lâp plâi tơnêi, vâ chiâng pêi pro troh tơdroăng pơkâ tơleăng tâi mâu tơdroăng ki ôh tá tơdâng tơ’mô pơla kơnốu ƀă kơdrâi pro ối kal ai tơdroăng hơ’lêh tung túa tơmiât, hlê plĕng dêi rêm ngế kuăn pơlê Việt Nam tung tơdroăng tơdâng tơ’mô pơla kơnốu ƀă kơdrâi. Xua mê, kal ai tơdroăng ki tơdjuôm ivá dêi rêm ngế kuăn pơlê rơtế tơrŭm ƀă khu kăn pơkuâ rơtế pêi klêi mâu tơdroăng pơkâ mơ’no hiăng pơkâ mơ’no vâ mơjiâng môi pơlê pơla Việt Nam ki kơnốu, kơdrâi, vâi hdrêng kơnốu ƀă vâi hdrêng kơdrâi pơrá châ xúa tơdroăng rêh ối tơdâng tơ’mô, tơniăn, veăng kum mơnhông Việt Nam rơkê, tâi tâng ƀă krá tơniăn.

Kim Thanh/VOV1/Tơplôu:Katarina Nga