Bài 2: Ivá tơ’mot ki tơ’ló-hiâm pói vâ pleăng hnoăng cheăng ing têa tah hngêi pơtân

https://vov4.vov.vn/xodang/troang-mono-pro-xiam-ba-reh-oi-chinh-sach-va-cuoc-song/iva-tomot-ki-tolo-hiam-poi-va-pleang-hnoang-cheang-ing-tea-tah-hngei-potan-492408.vov4 

Tung hngêi nếo rơdâ 60m2, ngoh Y Lô Ksor, kuăn ngo Rơđế ối a ƀuôn Hiao, cheăm Ea H’Leo, kong pơlê Dak Lak ôh tá kơtôa hiâm mơno ki phiu ro. Ngoh Y Lô hơ’muăn, tung hngêi krâm kuăn ‘nĕng, nôu hiăng krâ luâ 80 hơnăm, hdrối nah tâi tâng mâu ngế tung hngêi thế rêh ối tơvât tơdjuôm tung hngêi pro ƀă loăng ôh tá krá, drêng kong mêi xi kơchoh, khía pê tơtêa, nôu ngoh châi tamo đi đo. Tâi tâng mâu ngế tung hngêi bú tơkôm to a lo lâi sao pôm loăng, kơxô̆ liăn châ xo ai drêng châ drêng ôh. Nếo achê kố, châ Kŏng an kong pơlê kơjo kum 80 rơtuh liăn, ngoh mung tơ’nôm 40 rơtuh nếo vâ pro hngêi. Sap hâi ai tíu ối lĕm, nôu ngoh chía mo iâ, kuăn ‘nĕng hiăng hâk ro, ‘na ngoh hiăng hmiân tuăn pêi cheăng. Nôkố, ngoh Y Lô ối châ veăng tung Đô̆i rak ngăn pơlê, kơhnâ lăm ngăn tung pơlê, veăng kring gak tơniăn rêm kơmăng.

“Rơpŏng hngêi xơpá, ai troh 8 ngế ối tung hngêi loăng ton hâ ho; kong mêi kơchoh, kong tô pơ-oh. Tơnêi chiâk iâ tê, thăm nếo a  ngo kŭn mê ôh ta chiâng pêt mơjiâng loăng plâi ki klâi. Châ Đảng, Tơnêi têa ƀă Khu xiâm Kŏng an kơjo kum mơjiâng pro hngêi lĕm, tâi tâng mâu ngế tung rơpŏng hngêi hiăng phiu ro. Nôkố tơmiât to pêi cheăng kâ, păn chĕm mơ’rêh dêi kuăn ‘nĕng, ăm kuăn ‘nĕng  hriâm, tơdrêng ƀă dêi rơpó kum pơlê mơnhông tơƀrê”.

Xuân môi tiah mâu rơpŏng ki ê a pơlê dêi Tây Nguyên, nâ H’Bui Đing, kuăn ngo Rơđế ối a buôn Zia, cheăm Hoài Sơn, kong pơlê Dak Lak ôh tá kơtôa ki rơrêk tung hiâm mơno drêng djâ dêi mâu tơmeăm mot ối tung hngêi nếo rơdâ vâ chê 40m2, kơnâ 80 rơtuh liăn. Nâ tối, cho rơpŏng kơtiê, hlối păn troh 4 ngế kuăn ƀă nôu pâ hiăng krâ, rơpŏng hngêi nâ plâ hơnăm tơvâ tơvân ƀă 1-2 sào tơnêi ki khăng kơtô, ôh tá châ vâ pêt kơphế lơ tiu. Tơdroăng rêh ối pá puât, troh tơdroăng hmê kâ ối tô tuăn, mê ôh tá tơmiêt châ mơjiâng pro hngêi ối cho tơdroăng hơngế tá hnho tơmiêt xêh ôh. Nâ H’Bui rơrêk tung hiâm mơno tối.

“Tối tơdjuôm, rơpŏng hngêi xơpá ‘nâng, ôh tá chiâng vâi  xôi tâi tơdroăng ki pá, rêh ối hâi kô hâi tá tê lăm pêi cheăng vâi.  Hngêi ối drêng kong tô pơ-oh, kong mêi xi kơchoh, rêh ối pơtân hâi kố hâi tá. Chiâk mê a ngo kŭn há, bú 1-2 sào tơnêi khăng kơtô ôh tá hơpok. Mâu kăn ƀô̆ hiăng troh veăng kơjo kum pro ăm hngêi ối, rơpŏng hngêi sôk ro. Mơnê Đảng, Tơnêi têa ƀă Khu xiâm kŏng an, rêm râ kơvâ cheăng tung kong pơlê. Ai hngêi ối hiăng tơniăn tuăn, ngin kô mơ-eăm pêi cheăng kâ, ƀă păn roăng chĕm mơ’rêh dêi kuăn ‘nĕng ăm vâi mơ-eăm hriâm’’.

Peăng mâu kong pơlê Tây Nguyên, nôkố tá Nam Trung Bộ, tơdroăng cheăng pêi tung tơdế hơnăm thế pê klêi ing tơdroăng tah ki xơpá tung pro hlá mơ-éa tơnêi, mơhnhôk tăng liăn, ‘na kuăn mơngế ki vâ pêi pro lối 20 rơpâu toăng hngêi, cho tơdroăng ki pá sap nah hâi chói ai. La tơdroăng pêi pro vâ châ tơƀrê tơdroăng mê, xuân pro ăm mâu cheăm bêng rế hlê ‘na túa pêi cheăng ki kơnía vâ ai  tuăn lo pơtối pê klâi tơdroăng cheăng ki kân tung mâu hơnăm la ngiâ. 

Đăi tă Nguyễn Văn Sũng, Phŏ Kăn pơkuâ Kŏng an kong pơlê Lâm Đồng, tối ‘na mâu tơdroăng mơ-eăm dêi mâu lêng Kŏng an tung tơdroăng pêi pro “tơdroăng cheăng pêi tơdjuôm” - hlối tơniăn tung pơlê cheăm bêng, hlối mơhnhôk tăng hên ngế, rơxế tơmeăm pêi vâ veăng kum kuăn pơlê pro hngêi ối. Ƀă tuăn mơ-eăm pêi kơhnâ khât tung hnê mơhno ƀă veăng tơmâng dêi tâi tâng mâu ngế, tơdroăng cheăng pêi kân kĭn hiăng châ pê klêi tung pơla iâ hâi. 

“Tơdroăng tơbleăng mê Ngế pơkuâ hnê thế pêi kơtăng khât, mê cho, 5 ngế cho Ngế Pơkuâ ƀă 4 ngế Phŏ pơkuâ xuân cho tôh trương, mơngế pêi tơdrêng hnê tối, mơhnhôk mâu ngế tung mâu tôh pêi vâ kum rĕng châ tơbleăng pro hngêi ăm kuăn pơlê. Pakĭng mê, pơkâ thế veăng dêi tâi tâng mâu tíu pêi cheăng; tung mê, hnê mơhno Kŏng an cheăm, bêng veăng tăng ‘nâi plĕng ăm Vi ƀan Kuăn pơlê mâu cheăm mơhnhôk tâi tâng mâu ngế cheăng kal kí, mâu thôn, pơlê ƀă nhŏng o xiâm lơ kuăn pơlê ki achê veăng pêi pro, tơdjuôm ivá veăng kum tah hngêi pơtân hngêi xi kơchoh”.

Tung mâu hâi hbrâ tơ’mot kong pơlê, cheăm ƀă hbrâ pêi tơdroăng cheăng dêi mâu kăn kong pơlê 2 râ, xuân cho pơla pêi pro rĕng dêi tơdroăng tah hngêi pơtân hngêi xi kơchoh, pôa Tô Lâm Kăn xiâm pơkuâ hnê ngăn Đảng hiăng lăm pôu pêi cheăng ƀă mâu kong pơlê Tây Nguyên. Kăn xiâm hnê ngăn Đảng mơhno troăng ƀă hnê mơhno nhên: Mơjiâng Đảng thế tơniăn kring gak - tơniăn ƀă mơnhông tơƀrê cheăng kâ - rêh ối krá ton. Ƀă tơdroăng tah hngêi pơtân hngêi xhi kơchoh ki mâu kong pơlê dế pêi vâ rĕng klêi, Kăn xiâm pơkuâ hnê ngăn Đảng tối, kô hlối cho mâu tơmeăm khoăng  tơniăn rêh ối, hlối cho tơmeăm khoăng dêi tuăn loi, mê Tây Nguyên thăm rế thế mơ-eăm tâ nếo:

“Pro hngêi ăm kuăn pơlê ối vâi ro lêi. Tơdroăng rêh ối dêi kuăn pơlê rế mơnhông mê rế tâk tơ’nôm ivá cheăng lêng kring gak tơniăn. Kuăn pơlê rế loi khât kơ Đảng, Tơnêi têa môi tuăn môi mơno tiô Đảng mê ivá rơdêi ki tơrŭm hdroâng mơngế, tơrŭm môi tuăn dêi kuăn pơlê rế nơnhông tâ. Ki xiâm mê thế pêi  lĕm tro”.

Khế tơpah pêi pro mâu tơdroăng pâ mâu ai hnoăng, khế 8 tơbâ kăch măng plâ blêi trâng, khế 9 tơbâ 80 hơnăm hâi mơjiâng tơnêi têa... ƀă mâu pơlê a Tây Nguyên nếo hiăng ai lối 2 chât rơpâu toăng hngêi nếo pro ăm mâu hâi leh tơbâ mê. Tung mâu hngêi tơtô tơniăn dêi tơná, kuăn pơlê a lâp lu Tây Nguyên thăm ai hiâm mơno loi khât tơdrêng ƀă lâp tơnêi têa mot tung mâu hơnăm xing xoăng pro rế lĕm nếo tơnêi têa, mot tung chal nếo mơnhông tơná xông tơbrê.