Hội làng được tổ chức lớn nhất vào đầu xuân khi tiết trời ấm áp và cũng là lúc người Dao Thanh Y ở xã Bằng Cả hoàn thành việc cấy hái, trai gái có nhiều thời gian trẩy hội. Hội làng Bằng Cả thu hút hàng nghìn du khách vượt đường xa đến để thưởng thức bánh gù, xôi ngũ sắc, nhấp chén rượu men lá rừng và đặc biệt là nghe trai gái Bằng Cả ném còn, hát giao duyên.

Bằng Cả có 6 nghệ nhân được phong tặng nghệ nhân dân gian

Không biết tự bao giờ, những làn điệu giao duyên đã bén sâu vào đời sống, trở thành nét đẹp văn hóa đặc sắc riêng có của người Dao Thanh Y. Đây là lối hát đối đáp giữa nam với nữ đậm chất dân gian truyền thống được người dân tộc Dao Thanh Y sử dụng trong nhiều dịp như cưới hỏi, lễ cấp sắc, hội làng cầu mưa thuận gió hòa, mùa màng tươi tốt. Trong các sự kiện trọng đại như vậy, hát giao duyên được ví như cơi trầu mở đầu câu chuyện và thường có lời sẵn theo những nguyên tắc nhất định, không thể xê dịch.

"Một anh chàng ở bên kia sông/ Anh nhìn thấy rồng dưới nước/ Rồng đang dở mình lấy nước/ Con rồng phun nước cho nhân dân/ Cho cả âm dương đều được hưởng/ cho cả âm dương đều no đủ/ Con rồng phun nước đầy tràn/ Nhân dân ta vui mừng biết bao"...

Mùa xuân! Khi những cánh hoa đào đá dưới tán rừng Bằng Cả bung nụ, cũng là lúc những câu hát giao duyên trầm bổng, rộn ràng khắp bản làng. Người Dao Thanh Y có thể hát giao duyên bất cứ lúc nào, khi lên nương, đi hội, hay đơn giản là những câu chào hỏi thường ngày được người Dao Thanh Y sáng tạo thành những câu hát giao duyên dễ đi vào lòng người.

Lời ca trong hát giao duyên của người Dao Thanh Y thường mộc mạc, giản dị nhưng lại ẩn chứa nhiều ý tứ với cách nói hình ảnh, nhất là khi trai gái trong bản hát giao duyên để tìm bạn. Có thể khẳng định, đây là nội dung hay thú vị nhất trong hát dao duyên của người Dao Thanh Y. Từ nội dung này, trên các nền các giai điệu truyền thống, các cô gái sẽ cảm nhận được sự thông minh, dí dỏm qua sự ứng tác của các chàng trai và có thể đối đáp lại một cách ý tứ, sắc sảo.

Nam: Anh với em như trời với đất/ Trời đất còn, tình anh mãi không phai

Nữ: Nếu anh với em như trời với đất/ Trời đất còn/ em nguyện mãi bên anh

Người Dao Thanh Y còn lưu giữ được những bản sắc riêng của dân tộc như chữ viết, các làn điệu dân ca, lễ cấp sắc

Trong lễ hội mùa xuân, những câu hát giao duyên ngọt ngào dẫn lối trái tim của các chàng trai, cô gái người dân tộc Dao Thanh Y. Để rồi từ đó, nhiều chuyện tình được đâm chồi nẩy lộc, kết trái ngọt trăm năm.

Nghệ nhân Trương Thị Quý bùi ngùi nhớ lại: “Đầy người ngày xưa hát giao duyên nên duyên vợ chồng đấy. Dù làm cái gì cũng nghĩ đến hát giao duyên cho nên nó mới ngấm vào người, nó mới không quên. Luôn nghĩ làm như nào để mình biết hát nhiều câu giao duyên để đi đố thanh niên, mình thắng nên mình thích lắm”.

Trước mỗi câu hát giao duyên, người Dao Thanh Y thường hò đệm ngân dài, da diết, trầm bổng. Sau đó là lời tâm tình, thủ thỉ. Nghệ nhân Đặng Thanh Lương, 75 tuổi, còn nhớ nhiều làn điệu hát giao duyên. Ông cho biết, hầu hết người dân xã Bằng Cả là người dân tộc Dao Thanh Y nhưng hiện không có nhiều người hát được những câu hát giao duyên cổ, nhất là lớp trẻ.

"Các bạn trẻ bây giờ không biết hát. Trước đây nó khác. Ai chưa vợ chưa chồng, mục đích là đầu xuân là đi tìm hiểu nhau. Cứ đi hát từ hôm mùng một đến hôm rằm. Ai rỗi rỗi là đi chơi. Vì dân tộc chúng tôi nhát lắm. Thấy cô tôi thấy yêu lắm mà không dám nói, nhưng ví vào câu hát thì lại nói được. Tôi mười sáu, mười bảy tuổi đã đi hát” - ông Lương nói.

Trong tiết trời se lạnh của ngày đầu năm mới, theo thông lệ, người Dao Thanh Y xã Bằng Cả, huyện Hoành Bồ, tỉnh Quảng Ninh, tập trung tại nhà Trưởng bản để làm lễ cúng đầu năm, cùng nhau nhấp chén rượu bâu ngọt ngào và ngân nga những làn điệu hát giao duyên cầu cho năm mới quốc thái dân an, cầu cho bản làng một năm mới xuôi chèo, mát mái.

Vũ Miền/VOV-Đông Bắc