VOV4.Bahnar – Hăm bơngai Mnông oe\i tơ\ Tây Nguyên, lơ\m tơdrong chă u\nh om chom go\ kăl đe\i bơngai kơdranh. “Bơngai kơdranh” gô tang măt ăn đe hơdru\h tơdăm dăh mă me\ [a\ vă chă ap^nh jet gia hăm u\nh hnam bơngai dro\ nglo, u\nh hnam dro\ kăn. ‘Nau j^ dôm bơngai đei kon pơlei yom hlo\h, mă kăl ‘no\h kăl “tơpang ti rơngơp” lơ\m tơdrong pơm kơdranh, mư\h “pơm kơdranh” đe\i ye\ng ăn lơ klo akăn, mă kăl hlôi đei lơ u\nh om er^h sa tơ [e\ dang do\ng tơ [o\ng dang dan. Bơngai kơdranh ‘no\h jei jing bơngai băt chă soi tơbe\h, tơdrong joăt joe kơ bơngai M’nông.

Bơngai kơdranh ‘no\h jing bơngai kăl hlo\h lơ\m tơdrong er^h sa kơ rim u\nh om chom go\ kơ bơngai Mnông. “Bơngai kơdranh” ư\h khan lăp jing bơngai “tang măt” ăn đe hơdru\h tơdăm lơ\m chă ap^nh jet gia u\nh hnam ăn tơ oei d^h băl, mă lei oe\i jing bơngai “xek tơlang” rim tơdrong lơ\m oe\i sa kơ bre klo akăn hle đơ\ng ro\ng au kơnh.

Mư\h đe hơdruh tơdăm tơhưch d^h băl, ‘me\h vă jing u\nh om chom go\ đe sư tơroi ăn “bơngai kơdranh” vă chă ap^nh jet u\nh hnam, kơtum kơto\ng [ar păh. Kiơ\ tơdrong joăt sơ\, đe hơdru\h tơdăm tơhưch d^h băl je\i ‘nhrơ\ chă ap^nh jet u\nh hnam oe\i vă io\k u\nh om. Đe sư ư\h kơ pơ\n kơnh hli u\nh hnam ư\h kơ lăp, ư\h kơ ăn oe\i ‘no\h kơdơ\ mơlau kơna chă hơvơ\h “bơngai kơdranh” chă ap^nh gie gia kơ yuơ bơngai kơdranh ‘no\h băt chă pơma sa klo\h kle\ch kơna u\nh hnam drơ\ng nơ\r ăn oe\i. {ok Ama Hiệp, oe\i tơ\ Buôn Drếch, tơring Ea Huar, apu\ng Buôn Đôn, dêh char Dak Lak,  tơroi tơbăt găh tơdrong kăl kơ “bơngai kơdranh” lơ\m chă u\nh om chom go\ kơ bơngai Mnông: “Bơngai pơm kơdranh ‘no\h kăl hlo#h vao tôm tơdrong, mă kăl băt chă pơma sa păng ti rơngơp lơ\m tơdrong pơm kơdranh chă u\nh om chom go\. Bơngai kơdranh kăl băt pơma sa, băt chă pơcho\h trong ăn pơ đ^ [ar păh u\nh hnam dro\ nglo dro\ kăn. Vă rim u\nh om au lăp đơ\ng ro\ng tơ oe\i d^h băl oe\i sa gơ\h găt băt ‘mêm kơ eng d^h băl, u\nh hnam er^h sa sơđơ\ng, rong ‘me kon hơ ‘lơ\p gơ\h găt, băt ‘mêm kơ eng me\ [a\ yă [ok păng jang sa pơnam, gram u\nh hnam ‘lơ\ng. Dôm tơdrong au j^ gơnơm lơ\m bơngai kơdranh ngăl”.

Mư\h đei đe hơdru\h tơdăm pơma tơbăt jơhngơ\m đon po vă d^h băl, “bơngai kơdranh” gô năm tơ [ơ\p hloi u\nh hnam [ar păh “vă ap^nh jet gia” lơ liơ. Sư jei bơngai pơma tơbăt dôm tơdrong mă u\nh hnam drơ\ng lơ liơ ăn kơ bre hơdru\h tơdăm ‘no\h. Tơdăh pơ đ^ u\nh hnam păh dro\ nglo păng dro\ kăn drơ\ng ngăl, [lep lăp đơ\ng ro\ng ‘no\h lei đe sư je\i chă pơma dơnu\h mă hơlen hăm “bơngai kơdranh”. Mă lei, kiơ\ tơdrong joăt joe dro\ kăn pơm tơm u\nh hnam kơ bơngai Mnông, u\nh hnam păh dro\ kăn ‘no\h chă hơvơ\h bơngai kơdranh lơ hlo\h, păng u\nh hnam păh dro\ kăn chă pơv^h pơvăn tôm dôm tơdrong pơgơ\r pơkong ăn bre hơdru\h tơdăm au.

Mư\h măr sư hlôi jing u\nh om chom go\, lơ\m er^h sa bre sư je\i ling lang [lo\k hơdrơ\r dôm tơdrong mă bơ\n “pơkăp” hăm u\nh hnam, hăm u\nh om bơ\n. Mă kăl, dôm nơ\r pơkăp au đe\i bơngai kơdranh pơcho\h ăn vă đơ\ng ro\ng au kơnh “chă pơma xek tơlang” tơdăh đe sư oe\i sa ư\h kơ gơ\h găt, ư\h kơ băt ‘mêm kơ eng d^h băl”. Bơngai kơdranh pơma hơdăh dôm nơ\r mă đe sư pơkăp lơ\m jơ ‘năr et pơkong au ki, ư\h kơ đei chă do\ng păh yơ ôh …

Vă jang ‘lơ\ng lơ\m “pơm kơdranh xek tơlang”, bơngai kơdranh lơ\m rim tơdrong pơkong u\nh om chom go\, bơngai kơdranh j^ bơngai đei kon pơlei yom, hlo#h vao rim tơdrong oe\i sa joăt joe sơ\ ki kơ bơngai Mnông. Lơ\m er^h sa sư je\i jing dôm bơngai oe\i sa ‘lơ\ng, gơ\h găt băt ‘mêm kơ eng đ^ đăng rim raih kon pơlei, jing bơngai pơm ju\k yu\k trong hơlau ăn kôn mon kon sau kiơ\ yok rok jơ\ng. J^ bơngai pơm kơdranh ye\ng ăn lơ klo akăn, [ok Ama Djoanh, oe\i lơ\m pơlei Ndrếch, tơring Ea Huar, apu\ng Buôn Đôn, dêh char Dak Lak, tơbăt, tơdrong u\nh om oe\i sa ge\i kơ jăp dăh mă ư\h ‘no\h gômơ\ng kiơ\ kơ d^h klo akăn măr sư. Ư|h gan dôm tơdrong au to gômơ\ng bơngai kơdranh ngăl ôh, bơngai kơdranh lăp tơgu\m ăn đe hơdru\h tơdăm vă d^h băl chă tơche\ng hơlen mă hơdăh ‘me\h d^h băl tơpă vă d^h băl ‘lơ ‘lo\, jing hnam pơno\ tơpă đe\ch: “ Bơngai kơdranh ‘no\h tơgu\m ăn đe dro\ nglo dro\ kăn tơhưch d6h băl jing u\nh om chom go\. Hơdrol vă ap^nh jet u\nh hnam [ar păh ba je\i ap^nh mă hơlen bre hơdru\h tơdăm hăm ‘me\h tơpă vă ‘lo ‘lo\ jing u\nh om chom go\ dăh mă lơ liơ? Kơ yuơ tơhưch ‘no\h mơ\ng kơ d^h, ư\h kơ đei bu chă pơgo\ pơđep ôh. Tơdăh pơ đ^ măr sư ‘me\h ‘lơ ‘lo\ lei ba năm hloi tơ\ u\nh hnam măr sư. Tơdăh đei u\nh hnam drơ\ng ăn oe\i, le\i măr sư ‘no\h bơngai pơma pơkăp d^h băl, ư\h khan u\nh hnam chă hơgơ\p, chă pơđep athe\i oei ôh”.

Lăp đơ\ng ro\ng jing u\nh om chom go\, hui đei klo akăn pơm glăi dôm nơ\r pơma pơkăp tơ\ anăp bơngai kơdranh păng u\nh hnam. {ok Ama Hiệp, oe\i tơ\ pơlei Drêch, tơring Ea Huar, apu\ng Buôn Đôn, tơbăt: Nơ\r pơma pơkăp, pơm kiơ\ kơ jăp hloi, păng dôm tơdrong ‘me\h vă pơm kiơ\ [lep lei kăl kiơ\ tơdrong “pơkăp” đơ\ng bơngai kơdranh: “Tơdăh lơ\m io\k u\nh om chom go\ mă ư\h kơ đei bơngai kơdranh jei ư\h gan [lep tơpă mơ\n. Đe sư er^h sa kiơ\ [lep nơ\r pơkăp hơdrol au ki, ‘moi kiơ\ “nơ\r chă pơtă pơtăn, pơtho khan” đơ\ng bơngai kơdranh dơ\ng, vă er^h sa tơ [e\ dang do\ng tơ [o\ng dang dan, pơnhan pă ge\l go\l, tơno\l pă hơle\h păng lơ\m tơdrong oe\i sa đơ\ng ro\ng au kơnh hui đei tơdrong chă pơgre d^h băl”.

Lơ\m tơdrong er^h sa kơ ‘năr jei tơnap mă veh ver ke\ dôm tơdrong chă pơma sa ư\h kơ lăp d^h băl. Rim u\nh om ‘me\h vă er^h sa tơ [e\ dang do\ng tơ [o\ng dang dan pơnhan pă ge\i go\l tơno\l pă hơle\h le\i băt chu yom d^h băl, ‘mêm kơ eng d^h băl, băt tơ ju\h d6h băl. Mă kăl băt yom kiơ\ bơngai kơdranh, bơngai hlôi tơgu\m ăn kơ bơ\n jing u\nh om chom go\. Păng mă đơ\ng tơdrong er^h sa đơ\ng ro\ng au kơnh lơ liơ ‘no\h đe sư oe\i hơnơ\ng ve\i lăng d^h băl kơ jăp păng ư\h kơ lai sư chă pơma jo# jăm hăm “bơngai kơdranh”.

Bơngai ch^h: H’Thi.

Tơblơ\ nơ\r: Amazưt