VOV4.Bahnar – Ch^ng kram ‘no\h m^nh tơmam tôn joăt joe lăp hơdro# bơngai Êđê đe\i, đe\i pơm tơle\ch đơ\ng kram bri kông Tây Nguyên. Jơva đơ\ng ch^ng kram rơrăo. Chă tôn [ônh, tơmam vă pơm hăp tơchă [ônh, ch^ng kram ‘no\h g^t kăl hlo\yh lơ\m tơdrong er^h sa kơ kon pơlei Êđê, hăp tôch tơ klep rim năr, adoi kg^t kăl lơ\m năr kơ\m kang kơnang gie\ng, jing jơva đơ\ng jơhngơ\m đon kon pơlei pơ tru\h ăn dôm tơdrong hơpơi ‘me\h vă ‘lơ\ng hơ iă...

Hơmru\k ch^ng kram hmă hmă 5 to\, 7 to\ dăh mă 9 to\, je\i đe\i ‘măng tru\h 15 to\ hloi. M^nh to\ ch^ng kram đe\i re dur chrang phara băl. Mư\h đ^ đăng vang tôn ‘no\h pơ jing đe\i m^nh tơdra tôn re\h. Kiơ\ đơ\ng nghệ nhân Aê Áp, oe\i tơ\ tơring Ea Tul, apu\ng Cư Mgar, dêh char Dak Lak, vă pơm đe\i m^nh hơmru\k ch^ng kram ‘no\h tôch tơnap, hoach jơ ‘năr tôch kơ lơ. Bơngai pơm năm tơ\ bri chă rơ\ih dôm ioi kram kră ‘lơ\ng. Mư\h ko\h đang ‘no\h sơ\k kro lơ\m 2 khe\i. Kram hơ [ơ\l đơ\ng 29 - 45cm, kram t^h đơ\ng 7 - 9cm. Atu\m hăm đing kram ‘no\h đe\i hloi hlak kram ‘ne\i vă đe\i jing gơ\h re.

{ok Aê Áp tơroi tơbăt găh trong pơm ch^ng kram: “Ko\h kram đang ‘no\h ret m^nh jăl păng blăh, đơ\ng  no\h sơ\k kro, chă blăh 6 jăl dăh mă lơ hlo\h dơ\ng. Chă sơ\k kro mă hơnơ\ng ‘no\h kơna mă đe\i re, hoe\i chă pre\o. Rim hlak kram bơ\n chă j^t mă pơ ‘lơ\ng, găh tơdrong kơ jung kơ đe\h ‘no\h gô mơ\ng kiơ\ vă kơ hăp re trang dăh mă dur. Mư\h chă pơm đang ‘no\h krao 2 ‘nu bơngai vang chă tôn lăng rim hlak kram au tam mă hoe\i ưh, mư\h oe\i sơlang ‘no\h bach dơ\ng”.

Lơ\m m^nh to\ ch^ng kram đe\i re phara băl kơna bơngai chă pơm kăl đe\i đon chă mơ\ng [lep, ti hơge\i vă chă j^t hlak kram păng ret đing kram păng mă kăl vă pơm đe\i tơdrong re hăp phara d^h băl. Mư\h pơm đang ch^ng kram bơ\n ming hăp lơ\m 5 khe\i mơ\ng lăng lơ liơ kơ yuơ tơ pl^h to\ ‘mi kial pơm ăn jơva kram tơpl^h. Lơ\m mă no\h chă hơmet ming hăm trong ret kơ đe\h [iơ\ dăh mă koer trôm đing kram vă hăp re hoe\i chă sơlang au to. Nghệ nhân Ami Hrơi, oe\i tơ\ tơring Ea Tul, apu\ng Cư Mgar, dêh char Dak Lak, chhôk hơ iă: kră sơ\, mư\h tim mă đe\i ch^ng hmă, bơngai Êđê hlôi băt pơm ch^ng kram. ‘Nau m^nh tơmam tôn re\h g^t kăl hơ iă hlo\h lăp hơdro# hơdrung Êđê mă đe\i.

Yă Ami Hrơi pơma: “Ch^ng kram ‘no\h kơ d^h bơ\n pơm tơle\ch. &nh mơ\ng đe chă tôn ch^ng kram ‘no\h hơ iă dêh. Ch^ng kram ie\ tơkhăl, tôn je\i tôch kơre. Ch^ng hmă ‘no\h măt, păng chă ho\k pơ hrăm tôn tơnăp ‘mơ\i mă gơ\h”.

Mư\h tôn, bơngai tôn gep đing kram hăm blu, ming hlak kram tơ\ kơpal trôm đing che\p ti păh ‘ngie\o. Ti ‘ma ‘no\h che\p tơlo\ chă tôn. Jơva ch^ng kram je\i re vă le\i lăi hăm ch^ng hmă mơ\n. Mă le\i ch^ng kram hăp tơklep hăm tơdrong oe\i sa kơ bơngai Êđê hlo\h, kơ yuơ chă tôn [ônh păng tơchă ‘long vă pơm hăp je\i [ônh [o\.

Nghệ nhân Aê Zim, oe\i tơ\ buôn Kniêt, tơring Ea Ktur, apu\ng Cư Kuin, dêh char Dak Lak, tơbăt: “Ch^ng hmă ‘no\h chă tôn lơ\m năr kơ\m kang kơnang gie\ng, dăh mă năr ne# kau. Găh ch^ng kram ‘no\h ‘me\h vă chă tôn ngôi dang yơ je\i gơ\h ngăl, ư\h kơ chă kơ\m gie\ng kiơ ôh nhen le\ chă re\h bơ\n t^ng n^ng, hlôm taktar … Ch^ng kram je\i gơ\h chă tôn lơ tơdrong nhen ch^ng hmă, je\i gơ\h chă tôn dôm tơdrong hơri kră sơ\ kơ bơngai Êđê. Lăp pha ‘no\h ch^ng hmă ‘no\h bơ\n răt, ch^ng kram ‘no\h bơ\n pơm kơd^h gơ\h”.

Hăm jơva re rơra\o chơt hiôk, jơva ch^ng kram ư\h khan lăp hơdro# jơva tơdra hơri, pơm pơhơi jơhngơ\m đơ\ng ro\ng chă cho\h jang sa gle\h lap, mă le\i oe\i jing m^nh nơ\r pơma hơ iă, tơgoăt jơhngơ\m đon kon bơngai cham char yang hơbang. Kơ yuơ lơ lo\h kơna ch^ng kram đe\i chă tôn lơ\m năr kơ\m kang kơnang gie\ng pơlei, u\nh hnam kơ bơngai Êđê. Mă le\i tơdrong ge\i kơ ch^ng kram ư\h kơ sot (dang 3 sơnăm ‘no\h pre\o pă gơ\h vă chă hơmet dơ\ng bơih), lơ\m mă hui bơngai băt pơm păng chă pơtho tôn ch^ng kram. Kơ yuơ lơ lo\h, tơdrong hơ iă đơ\ng ch^ng kram kơ hơdrung Êđê to\k bo\k roi năr roi vă hiong dong, kăl đe\i tơmơ\t jang tơtom vă ve\i răk tơ [a\k mong păng ato\k tơ iung hăp.

Bơngai ch^h: H’ZaWut

Tơblơ\ nơ\r: Amazưt