VOV4.Bahnar – Bơngai Êđê đei tơ[ăng xa “g^t chrih”, ‘lơ\ng mă rim bơngai yơ juăt jơ\ng truh tơring teh gôh Bazan Dak Lak. Đơ\ng dôm hơdre\ch ‘nhot hon tơ\ bri kông dăh mă lơ\m mir pơgar, bơngai Êđê pai pơjing tơmam xa ‘lơ\ng. ‘Nguaih kơ dôm tơmam xa kăp kơ jên nhen ier [uh, ‘nhe\m pơhang dăh mă tơ[ăng pro, hla [lang noh tơneh jing hơdre\ch ‘long đei lơ\m pơgar păng đei pai pơjing lơ tơmam xa kơ bơngai Êđê. Tơneh peh noh ưh gơh kơ[h lơ\m tơpôl bơngai Êđê, đơ\ng ie\ khe\ kră lăp kơ tơmam xa kăp g^t âu.

Bơngai Êđê hơnơ\ng peh tơneh hăm pro tăng, tơneh peh hăm pơ o\, hăm plei hleo, hăm plei ko\k... mă lei chrih chrai noh peh hăm hmôch iu\. Tơdrong tơguăt lơ tơmam xa kơ bri kông âu hlôi pơm ăn lơ tơmoi đơ\ng ja#p tơring truh lăp kơ đon. Tơneh peh hăm hmôch iu\ noh athei rơih plei pơda dăh mă je# đum mă lei oei hơrăng. ‘Nguaih kơ [oh, [ôk ngok, hla chăn, noh hơmre\ jing tơmam yưh gơh kơ[ah lơ\m tơmam xa âu.

Ăh pơjing tơneh peh hmôch iu\, tơdrong năm rôp hmôch iu\ jing tơnap hloh. Hmôch iu\ hơnơ\ng bơ\ tơpu tơ\ tơm ka phê, điu, mich, juăr (minh hơdre\ch ‘long dơ\t kial, hơnguă ăn tơm ka phê)…. Bơngai kloh kle\ch noh đe ưh kơ io\k tơpu hmôch tơje# hnam, kơlih hmôch mă noh xa dôm tơmam xa ‘me# ưh kơ ‘lơ\ng hăm jơhngơ\m jăn, noh đe hơnơ\ng năm chă hmôch tơ\ mir ataih. Ăh rôp đei hmôch, đe hơnơ\ng tăh lơ\m kơ[ao dăh mă kơthu\ng ‘nhăk vih vă kơ hmôch hoai rơi jăk.

Tơneh noh pe\ đang chet kơđoh chơ choh he\ch dăh mă chet ie\ nhen đe bơ\ rơba, tong hăm [oh, le# hrăng đak. Peh hơmre\, [oh, [ôk ngok, tăh tơneh păng hmôch iu\ peh atu\m, tăh hla chăn, đang kơ lu\k lơ\k dôm tơmam drăm âu hăm dih băl.

Tơmam xa âu lăng [ônh mă lei dôm tơmam lu\k lơ\k atu\m hăm đak iu\ đơ\ng hmôch păng hla chăn hăp pơjing tơdrong nham lăp xa. Kiơ\ kơ yă Thoại, 60 xơnăm, tơ\ pơlei Buôn Kla, xăh Dray Săp, apu\ng Krông Ana, dêh char Dak Lak, tơneh peh hmôch iu\ đei đơ\ng xơ\ ki, truh dang ei lơ bơngai adoi oei lăp kơ tơmam xa âu. Ăh pơdơh pơdei, ‘nho\ng pơmai oh hơko\m băl noh xo# băl peh tơneh hăm hmôch iu\. Tơdrong iu\ hăng pơm ăn lơ bơngai hơko\m atu\m băl xa răh pơma dơnuh răh. Yă Thoại ăn tơbăt: “Năm io\k hmôch iu\, đang kơ noh tong lơ\m đak [oh ‘măn peh atu\m hăm tơneh vă xa. Đơ\ng ie\ khe\ kră bu bu duh lăp kơ tơmam xa âu. Tơmam xa âu ưh đei huach jên răt, hmôch iu\ noh năm rôp tơ\ mir, tơneh noh rim unh hnam adoi đei, adro# răt [oh, [ôk ngok đe\ch. Ăh khei to# phang tơmam âu jing tơmam xa ‘lơ\ng hloh. Mă lei tơpă prăt xơnăm to# dăh mă ‘mi, ăh rơvơn noh rim bơngai lăp xa tơmam xa âu. Bu bu duh hơ iă ăh đei xa tơmam xa [ônh hiôk âu”

‘Nho\ng Đặng Trung Quý, tơ\ phương Tự An, plei tơm Buôn Ma Thuôt, dêh char Dak Lak ăn tơbăt, ăh kơtơ\ng hơnăn tơmam xa âu noh chrih kơ đon, kơche\ng lăng ưh gơh xa hơdre\ch hmôch. Mă lei ăh xa bơih noh ‘meh xa dơ\ng, roi xa roi [ôh ‘lơ\ng, ưh ke\ gơ\t ôh. Hơyuh ‘ngam, krenh đơ\ng tơneh atu\m hăm đak iu\ đơ\ng hmôch, hăng đơ\ng hơmre\, [ăt [oh păng hơyuh [âu phu đơ\ng hla chăn pơjing minh tơmam xa ‘lơ\ng hloh: “Inh hlôi xa tơmam xa âu bơih. Đunh ưh đei xa noh hơdơ\r kơ tơmam xa âu. Dang ei đei xa noh [ôh hăp ‘lơ\ng dêh. Tơneh peh hmôch iu\ păng tơneh noh krenh. Inh lăp kơ tơmam xa âu kơlih hăp ‘lơ\ng hloh kơ dôm tơmam rơba tơ\ dôm anih et xa nai”

Tơneh peh hmôch iu\ jing minh tơmam xa vă brai xik tơdrô, pơm brai tơdrong to# lơ\m hơkâu jăn. ‘Nâu ưh adro# jing tơmam xa ‘lơ\ng kơ bơngai Êđê, mă oei jing tơmam xa kăp g^t kơ bơngai Êđê, hơvơn lơ tơmoi năm truh hăm tơring teh Dak Lak. ‘Nho\ng Abdullah nizar Ibrahim, bơngai pai xa Ấn Độ to\k bo\k oei pơm jang tơ\ plei tơm Buôn Ma Thuôt, dêh char Dak Lak tơroi, xư hlôi xa lơ tơmam xa kơ bơngai Êđê, lơ\m noh đei tơneh peh hmôch iu\. ‘Nâu tơpă jing tơmam xa kăp g^t adro# kơ bơngai Êđê.

Abdullah nizar Ibrahim ăn tơbăt: “Tơpă inh oei chă hơlen băt lơ tơmam xa kơ bơngai Êđê vă chă xa năng, lơ\m noh đei tơneh peh hmôch iu\ păng hla chăn. Inh lăp kơ tơmam xa âu kơlih hăp ‘lơ\ng. Minh [ar tơmam xa nai noh đe [uh păng pai. ‘Lơ\ng tơpă, tơmoi năm truh tơ\ dêh char Dak Lak noh athei xa hơlen lăng, kơlih đe xư đei trong pai ‘lơ\ng păng gơh rơgei. Inh kơche\ng bơngai yơ năm truh hăm dêh char Daklak noh athei xa pơlong năng tơmam xa juăt jue kơ bơngai Êđê.”

Mă trong pai xa [ônh hiôk, ưh đei huach jên răt tơmam drăm hlôi đei lơ\m mir pơgar hnam, mă lei tơneh peh hmôch iu\ hlôi đei lơ\m menu kơ minh [ar nha hang tơ\ Dak Lak păng ưh gơh kơ[ah lơ\m tơdrong erih et xa rim năr kơ bơngai Êđê. {ơ\t atu\m băl xa tơneh peh hmôch iu\, duh jing kơplăh đei lơ tơdrong tơroi hơvơn băl pơm jang lơ\m tơdrong erih, nhen le\ tơmam xa âu jing minh tơlei tơroh pơdjoi tơguăt tơdrong ‘mêm kơ eng lơ\m tơpôl pơlei pơla.

Lan chih păng pơre nơ\r