VOV4.Bahnar - Kiơ\ hơ len lăng đơ\ng An^h tơm vei lăng găh jang pơ gang, hrei ‘nâu kơ so# bơ ngai lôch yua đơ\ng j^ vơnh oei dơ\ng hơ drol lơ\m dôm bơ ngai lôch yua đơ\ng j^ tơ po\h. Kơ so# ch^h jo# đơ\ng an^h jang Vệ sinh dịch tễ Trung ương tơ roi tơ băt sơ năm 2017, Tây Nguyên ‘no\h j^ tơ ring đei kơ so# bơ ngai lôch yua đơ\ng j^ vơnh lơ hlo\h hăm dôm tơ ring nai lơ\m te\h đak. Tơ\ de#h char Dak Lak, sơ năm 2017, kơ so# bơ ngai lôch yua đơ\ng j^ vơnh to\k lơ, hăm 5 ‘nu bơ ngai lôch. Đơ\ng blu\ng sơ năm 2018 tru\h dang ei đei dơ\ng 2 ‘nu bơ ngai lôch.

J^ vơnh yua đơ\ng vi rus vơnh pơm ăn. J^ tơ po\h tơ\ bơ ngai đơ\ng đak hai sem tơ rong vơnh kiơ\ đơ\ng rơ ka kăp dăh mă lyăih lơ\m rơ ka. Vă đ^ đăng dôm bơ ngai đei j^ vơnh ‘no\h j^ yua đơ\ng ko\, meo kăp, 1,2 ‘nu bơ ngai yua đơ\ng dôm kơ loăi sem tơ rong nai kăp nhen hơ mie\t, đo\k, kơ ne…

Kiơ\ ch^h jo# đơ\ng an^h jang pơ gang tang găn j^ jăn de#h char Dak Lak, rim sơ năm lơ\m de#h char đei dang hlo\h 4000 ‘nu đei ko\, meo kăp. Lơ\m 4 sơ năm, đơ\ng 2012 tru\h 2016, tơ drong j^ vơnh sơ đơ\ng, lơ\m de#h char lăp đei 2 ‘nu lôch yua đơ\ng j^ vơnh. Mă lei sơ năm 2017, kơ so# bơ ngai lôch yua đơ\ng tơ drong j^ âu to\k lơ, hăm 5 ‘nu. 3 khei blu\ng sơ năm 2018 đei thim 2 ‘nu. Đ^ đăng dôm bơ ngai lôch adoi yua đơ\ng ko\ vơnh kăp păng ư\h kơ đei [et pơ gang vaccine tang găn j^ vơnh.

Tơ roi găh tơ drong tơm đơ\ng tơ drong [o#h to\k âu, [ak si Phạm Văn Lào, kơ dră vei lăng an^h jang pơ gang tang găn j^ jăn de#h char Dak Lak tơ roi tơ băt: “Mă mônh ‘no\h j^ kon tơ rong, mă hơ dăh ‘no\h ko\ chek lar tôch kơ hre\nh tơ\ Dak Lak ku\m nhen tơ ring Tây Nguyên. Mă đơ\ng kơ so# ko\ to\k mă lei tơ drong [et tang găn j^ vơnh ăn kơ ko\ ‘no\h to\ se\t, dang ei bơ\n ‘nao [et đei dang đơ\ng 20%-30% kơ so# ko\ đe\ch, mă vă vei sơ đơ\ng tơ drong tang găn j^ vơnh ‘no\h athei [et tang găn đei to\ se\t hlo\h 85% kơ so# ko\. Mă 2 dơ\ng ‘no\h j^ yua đơ\ng kon pơ lei pơ hơi yua kơ lơ sơ năm hơ drol ki j^ vơnh ư\h kơ gan đei [o#h. Mư\h đei ko\ kăp đe sư ư\h kơ đei năm [et tang găn.”

Rong ko\, meo ‘no\h j^ tơ drong joăt đunh sơ năm đơ\ng kon pơ lei Việt Nam. Vă đ^ đăng u\nh hnam hơ yơ tơ\ tơ ring tơ rang, tơ ring kon pơ lei oei sơ đơ\ng dăh mă tơ ring tơ ter pơ lei tơm, thị xăh adoi rong to\ se\t hlo\h 1 pôm ko\, meo. Mă lei tơ drong hơ chăng kư\ kă kơ loăi kon tơ rong âu ‘no\h đei tôch kơ lơ [ơ\t mă tơ drong jang [et tang găn j^ vơnh ăn kơ ko\, meo ư\h kơ s^ bu bu ku\m bơ ngơ\t tru\h. Năm chă ngôi jum dăr 1 tơ ring kon pơ lei tơ\ trong Y Nuê, phường Ea Tam, pơ lei tơm Buôn Ma Thuột, de#h char Dak Lak, ư\h kơ hơ nat vă [o#h tơ drong ko\ rong kơ dâu kư\ kă tơ\ trong, [ơ\t mă tơ ring âu lăp hơ tăih kơ an^h kơ drơ\m pơ lei tơm hlo\h 2km. Hơ io\h hiôk đe\ch ngôi hơ nul pơ hle tơ je# dôm ko\ hơ chăng kư\ kă mă ư\h kơ đei krôp tơ [ong. Oei bơ ngai ‘lo\ ‘no\h pơm pơ hơi lơ\m tơ drong tang găn j^.

{ơ\t đei ap^nh găh tơ drong [et tang găn j^ vơnh ăn kơ ko\ meo, 1 ‘nu kon pơ lei tơ roi tơ băt:  Ko\ meo ‘no\h kon pơ lei tơ\ âu bu bu ku\m rong. Mă lei găh tơ drong [et tang găn j^ vơnh ăn kơ ko\ meo ‘no\h kon pơ lei bơ\n ku\m tam mă đei hlo#h vao o#h. Găh lơ ‘no\h j^ ku\m [et mă lei [ơ\t lăp ‘no\h [et [ơ\t lăp ư\h. Mă ư\h kơ [et đei ‘no\h ku\m hli yua kơ ko\ meo mă đei j^ vơnh ‘no\h bơ ngai  rong ‘no\h đei kăp hơ drol. 

Kiơ\ kơ [ak si Phạm Văn Lào, kơ dră vei lăng an^h jang pơ gang tang găn j^ jăn de#h char Dak Lak, ku\m hăm tơ drong tơm pơm ăn pơ hơi, ư\h kơ hlo#h vao đơ\ng kon pơ lei ‘no\h 1 lơ\m dôm tơ drong tơm nai ‘no\h j^ yua đơ\ng kơ jă pơ gang vaccine tang găn j^ vơnh dang ei oei măk pơ têng hăm io\k yua đơ\ng kon pơ lei. 1 ‘măng tang găn hăm pơ gang vaccine ăn j^ vơnh ‘no\h 5 jru\m [et, 1 jru\m dang  200 rơ bâu hlak jên. Tơ dăh rơ ka kăp je# trong hoan tơm nhen tơ\ ti, hơ ko, mu\h măt... ‘no\h athei [et thim pham, kơ liêu păng kơ jă lăng kiơ\ lơ\m ko\ng trăp đơ\ng bơ ngai j^. Yua thoi no\h, lơ u\nh hnam mơ mat tat ư\h kơ năm [et mă đoa tơ chă tru\h bơ ngai hơ met j^ tơ\ ‘ngoăih cho# pơ gang dăh mă soi sơ măih, hơ nhăk tru\h lôch.

Đơ\ng ro\ng kơ mơ\t lơ\m hơ kâu bơ ngai, vi rus gô rơ r^ đơ\ng hơ kar dăh mă đơ\ng se\ch mơ\t lơ\m dôm tơ ley hoan, tru\h tơ\ tơ ‘ngăl păng ‘nhok. Khei ‘năr pơm j^ đơ\ng 2,3 ‘năr tru\h 2,3 khei păng đunh tru\h 1 sơ năm. Dang ei j^ vơnh tam mă đei pơ gang hơ met klăih. Mư\h hlôi đei [o#h j^ ‘no\h bơ ngai j^ gô lôch ư\h kơ đunh đơ\ng ro\ng ‘no\h. Kơ l^h thoi no\h, [et pơ gang vaccine ‘no\h j^ trong tang găn j^ vơnh.

{ak si Phạm Văn Lào, kơ dră vei lăng an^h jang pơ gang tang găn j^ jăn de#h char Dak Lak tơ tă: Vă tang găn j^ vơnh, mă mônh athei vei sơ đơ\ng [et pơ gang tang găn ăn hlo\h 85% kơ so# ko\, meo. Mă 2 ‘no\h mư\h đei ko\ meo kăp ‘no\h athei hơ met rơ ka đơ\ng ro\ng ‘no\h năm tơ\ hnam pơ gang hloi, roi hro#ih roi ‘lơ\ng vă đei pơ thi tơ [o#h dôm trong hơ met pơ ‘lơ\ng.

Kiơ\ tơ roi tơ băt đơ\ng an^h jang vệ sinh dịch tễ Trung ương, sơ năm 2017, lơ\m te\h đak đei 74 ‘nu lôch yua kơ j^ vơnh, lơ\m no\h 73 ‘nu ư\h kơ đei [et pơ gang vaccine, 1 ‘nu [et klui. Tây Nguyên ‘no\h j^ tơ ring đei kơ so# bơ ngai lôch yua đơ\ng j^ vơnh lơ hlo\h păng kơ so# [et pơ gang vaccine to\ se\t hlo\h pơ têng hăm tơ ring nai. Hlo\h 1 puăt kơ so# bơ ngai lôch yua kơ j^ vơnh lơ\m te\h đak ư\h kơ [et pơ gang vaccine ‘no\h j^ yua đơ\ng tơ drong pơm pơ hơi akhan ‘no\h j^ ko\, meo hnam kơ na ư\h kơ bơ ngơ\t tơ drong tang găn j^.

J^ vơnh đoa [o#h to\k lơ\m pơ yan to\ hang, đơ\ng khei 3 tơ\ kơ pal, kơ l^h thoi no\h ‘nâu j^ khei ‘năr kon pơ lei athei lăng tru\h tơ drong [et pơ gang tang găn j^ vơnh ăn ko\ meo kiơ\ nơ\r pơ tho tơ tă đơ\ng an^h jang pơ gang hơ met j^ tơ\ kon tơ rong. Mư\h đei ko\ meo kăp kăl kơ năm tru\h tơ\ hnam pơ gang vă đei [et pơ gang vaccine tang găn j^, ‘ne\ kơ cha\ hơ met kơ d^h hăm rim trong.

Hrei ‘nâu j^ vơnh đơ\ng ko\ kăp tam mă đei pơ gang hơ met klăih, yoa thoi no\h, trong găn ‘lơ\ng hlo\h vă huei đei tơ drong j^ ‘nâu ‘no\h [et vaccine. Mưh đei ko\ meo kăp athei năm tơ\ hnam pơ gang [et pơ gang hloi. Tơ dăh ưh đei [et tôm kơ liêu păng tro\ năr, bơ ngai j^ vơnh gơ\ hơ kâu ưh jor lôch hloi, hui bơ ngai đe\ch gơ\h hơ met klăih.

Thuem: Tơ blơ\