VOV4.Bahnar - J^ bạch hầu ‘no\h j^ 1 tơ drong j^ tơ po\h yua đơ\ng pơ rang bạch hầu pơm ăn, đei tơ po\h lang să hre\nh păng gô pơm ăn lôch răm tơ dăh ư\h kơ đei hơ met tơ tom. Kiơ\ ch^h jo# đơ\ng an^h jang pơ gang Dak Lak, j^ bạch hầu nhen pă đei [o#h jo# đơ\ng [ơ\t đei pơ gang vắc xin tang găn j^, mă hơ dăh ‘no\h j^ lơ\m dang 16 sơ năm kơ âu. Mă lei hơ tuch khei 8 âu ki, lơ\m de#h char hlôi đei [o#h 1 ‘nu hơ io\h j^ bạch hầu păng hlôi lôch hơ chăng, ku\m hăm ‘no\h j^ hlôi tơ po\h thim ăn kơ 3 ‘nu lơ\m u\nh hnam bơ ngai j^.

Bơ ngai j^ ‘no\h hơ io\h dro\ kăn 6 sơ năm, bơ ngai Sê Đăng, oei tơ\ plei H’Ring, xăh Ea H’Ding, apu\ng Cư M’gar, de#h char Dak Lak. Kiơ\ nơ\r tơ roi đơ\ng u\nh hnam, bơ ngai j^ âu đei [o#h j^ lơ\m ‘năr 22/8 hăm yu\h de#h hơ nơ\ng, j^ hơ lo\ng, so\ng sa ư\h kơ lu\, kher [ơ\r păng đei bơ ngai u\nh hnam ba năm hơ met tơ\ an^h khăm kơ d^h mă lei ư\h kơ dă [iơ\. Tru\h ‘năr 29/8, bơ ngai j^ đei chơ ba năm tơ\ hnam pơ gang đa khoa Cư M’gar kâp kư\u păng đei chơ hloi tơ\ hnam pơ gang đa khoa tơ ring Tây Nguyên. Tơ\ âu, bơ ngai j^ đei hơ len lăng j^ bạch hầu, đei akhan j^ de#h păng lôch lơ\m kơ sơ\ ‘năr 30/8.

Lăp đei tơ roi tơ băt găh bơ ngai j^ âu, an^h jang pơ gang Dak Lak hlôi tơ te\nh dăr hơ len, gơ var tơ ring j^, hơ met rơ go\h cham char, pơ gơ\r khăm hơ len ăn dôm bơ ngai lơ\m u\nh hnam păng kon pơ lei oei lơ\m tơ ring. Pơ tôch đei 35 ‘nu đei [o#h nge\h kơ j^, lơ\m no\h đei 3 ‘nu lơ\m u\nh hnam bơ ngai j^ [lep hăm pơ rang j^ bạch hầu. Dôm bơ ngai âu đei ăn tơ klăh oei hơ dro# hloi păng hơ met tơ\ hnam pơ gang đa khoa tơ ring Tây Nguyên. Tơ roi thim găh tơ drong jang hơ met ‘lơ\ng pơ rang j^, [ak si Phạm Văn Lào, kơ dră vei lăng An^h jang pơ gang tang găn j^ jăn de#h char Dak Lak tơ băt: De#h char Dak Lak Lắk hlôi pơ gơ\r rim trong jang hơ met an^h pơ rang j^, yua pơ gang hoă chơ\t pru\ih rim năr, hơ nơ\ng, ding tru\h dang ei đ^ jing năr mă 5 bơ\ih, nhôn pru\ih pơ gang hơ nơ\ng 1 năr 2 ‘măng tơ\ tơ ring ‘no\h. Mă 3 ‘no\h hlôi pơ gơ\r ăn huch pơ gang kháng sinh ăn kơ dang vă je# 1000 ‘nu oei tơ\ tơ ring ‘no\h, vă khan dôm bơ ngai đei [ơm tru\h, dôm bơ ngai ngôi tơ je# hăm bơ ngai j^, adoi ăn huch pơ gang vă vei sơ đơ\ng ‘lơ\ng.

Hơ drol ‘no\h lơ\m sơ năm 2018, lơ\m tơ ring kơ de#h char Kon Tum hlôi hlôi đei 2 ‘nu lôch yua đơ\ng j^ bạch hầu. Tơ roi găh tơ drong j^ bạch hầu tơ\ te\h đak bơ\n hrei ‘nâu, Phó Giáo sư, tiến sĩ Trần Đắc Phu, kơ dră an^h jang tang găn j^ jăn ( An^h tơm vei lăng găh tơ drong jang pơ gang) tơ băt hơ drol sơ\, j^ bạch hầu đei [o#h lơ tơ\ vă đ^ đăng rim tơ ring lơ\m te\h đak, mă lei io\k đơ\ng pơ gang vắc xin tang găn j^ bạch hầu đei tơ mơ\t lơ\m tơ drong jang [et bơ\ng pơ\ih să, j^ bạch hầu nhen hlôi đei găn đ^ păng lăp ch^h io\k 2,3 ‘nu bơ ngai yua đơ\ng ư\h kơ [et pơ gang vắc xin, đa đei [o#h tơ\ dôm tơ ring hơ tăih hơ to\, tơ ring đei kơ so# bơ ngai [et bơ\ng to\ se\t. Phó Giáo sư, tiến sĩ Trần Đắc Phu tơ băt: J^ bạch hầu dang ei oei tam mă đei tang găn đ^. Lơ\m apu\ng ple\nh te\h ku\m thoi no\h, oei đei [o#h dôm bơ ngai j^ bạch hầu păng tơ\ Việt Nam ku\m thoi no\h mơ\n. Lơ\m dôm sơ năm tơ je# âu, j^ bạch hầu đei [o#h răh rai tơ\ dôm tơ ring kon pơ lei kon kông ar^h sa nhen Tây Nguyên, dôm de#h char tơ ring to\k bo\k nhen Quảng Nam, Quảng Ngãi. Găh lơ, dôm bơ ngai âu ‘no\h j^ yua đơ\ng kang [o# jang pơ gang yua kơ đunh sơ năm ư\h kơ tơ [ơ\p j^ bạch hầu kơ na lơ\m khei ‘năr blu\ng hơ nat hơ len lăng băt, lăp đei dôm bơ ngai j^ de#h, lôch păng pơ gơ\r io\k pham hơ len lăng ‘no\h mă băt đei j^ bạch hầu.

J^ bạch hầu ‘no\h j^ tơ drong j^ tơ po\h [ônh [o\ kiơ\ trong dui jơ hngơ\m dăh mă kiơ\ đơ\ng ngôi tơ je# hăm đak hai, đak mu\h bơ ngai j^. J^ đei [o#h tơ\ pơ đ^ bơ ngai ‘lo\ hăm hơ io\h mă lei găh lơ ako\m tơ\ hơ io\h hơ la kơ 15 sơ năm. J^ đa đei [o#h hơ dăh nhen” Yu\h lăp ai, j^ hơ lo\ng, hie\n, [ơ\r kher, ư\h kơ lu\ so\ng sa. Đơ\ng ro\ng 2 tru\h 3 năr, đei [o#h tơ\ 2 păh hơ lo\ng đei kơ mâu kok, kul dăh mă găm. Kơ mâu kok âu tơ dui, klep, [ônh kơ le\ch pham. ‘Nâu j^ đei [o#h băt g^t kăl hlo\h vă băt kơ năl kơ j^. Bơ ngai j^ bạch hầu mư\h kơ đei chă [o#h păng hơ met tom, pơ nhu\l bạch hầu gô pơm ăn rơ ka nhen: J^ plei nu\ih, j^ tơ\ kơ\l ‘ngok jur tơ\ plei nu\ih, lôch yua đơ\ng pơ\k ư\h kơ ê. J^ ku\m pơm ăn ư\h kơ ‘lơ\ng plei le\n, ôm đing plei le\n, le\ch pham tơ\ tơ ngăl. Mă loi ‘no\h, pơm kơ ch^l trong dui jơ hngơ\m păng pơm ăn lôch lơ\\m dang 6-10 năr.

Kiơ\ kơ an^h jang pơ gang Dak Lak, plei H’Ring, tơ ring chă [o#h bơ ngai j^ bạch hầu, j^ 1 lơ\m dôm an^h ư\h kơ đei [et bơ\ng lơ kơ de#h char. Dang ei lơ\m plei đei 33 ‘nu hơ io\h hơ la 15 sơ năm mă lei lăp đei 27% kơ so# hơ io\h đei [et tôm 3 jru\m pơ gang vắc xin 5 lơ\m 1 tang găn dôm tơ drong j^ bạch hầu, hie\n ie\r, gơ\, j^ klơm B, j^ tơ so\h, j^ ‘ngok yua đơ\ng pơ rang Hib păng kiơ\ đơ\ng dăr hơ len, bơ ngai j^ bạch hầu lôch âu ki tam mă đei [et bơ\ng pơ gang vắc xin 5 lơ\m 1 hơ yơ. ‘Nâu j^ tơ drong kăl kơ tơ roi, pơm hơ to\k tơ drong krê hơ mơt j^ tơ po\h lanh lơ\m tơ pôl. 

Kiơ\ đe [ak si, j^ [ăch hâu ‘noh tơ drong j^ tơ po\h tôch hơ mơt, tôch [ônh tơ po\h. Mă lei j^ âu gơ\h tang găn kiơ\ đơ\ng [et vắc xin păng hlôi đei pơ gang hơ met klăih ăn bơ ngai j^. Vă băt hơ dăh [iơ\ găh tơ drong j^ ‘nâu, nhôn đei jơ pơ ma nuh hăm [ak si Phạm Văn Lào, Kơ dră An^h jang pơ gang tang găn tơ drong j^ dêh char Dak Lak.

-{ak si ăi! Tơ drong j^ [ach hâu tơ\ apu\ng Cư M’gar pơ ma adro# păng tơ\ dêh char pơ ma atu\m hrei ‘nâu thoi yơ?

-{ak si Phạm Văn Lào: Pơ ma atu\m truh dang ei, tơ\ apu\ng Cư Mgar pơ ma adro# păng lơ\m dêh Dak Lak ưh pă đei [ôh bơ ngai j^ [ăch hâu yơ ‘ngoăih kơ pơ lei mă bơ\n ‘nao [ôh 4 ‘nu bơ ngai j^.

Adrol kơ dôm sơ năm tam đei pơ gơ\r [et pơ gang bơ\ng j^ pơih xă ‘no\h rim sơ năm bơ\n oei [ôh đei bơ ngai j^ [ăch hâu răih rai tơ\ 1, 2 tơ ring. Dôm sơ năm adrol ki, yoa tơ drong jang pơ gang tam mă pran ‘lơ\ng kơ na j^ đa băt klui păng sơ năm yơ ku\m đei bơ ngai j^ [ăch hâu. Mă lei, dang 16 sơ năm vih tơ\ âu, dêh char bơ\n ưh pă đei bơ ngai j^ [ăch hâu yơ kle\p truh sơ năm ‘nâu ‘no\h đei 4 ‘nu bơ ngai j^.

Kơ so# bơ ngai [et pơ gang bơ\ng j^ pơ ma atu\m kơ apu\ng Cư Mgar kku\m nhen xăh Ea H’Đing đei hlo\h 90%. Mă lei bơ\n oei đei 1, 2 tơ ring ưh đei [et pơ gang bơ\ng j^. Kơ tă tơ\ plei H’Ring, tơ ring đei bơ ngai j^ sư đei lơ\m tơ ring ưh đei [et pơ gang bơ\ng j^ ‘năi. Lơ sơ năm ‘nâu, kơ so# bơ ngai [et pơ gang bơ\ng j^ tơ\ plei ‘nâu lăp to\ se\t đe\ch, sơ năm yơ lơ hlo\h ‘no\h đơ\ng 60-70%, [ât lăp đei sơ năm lăp đơ\ng 30-40%. Hrei ‘nâu tơ\ Dak Lak oei đei dang 40 pơ lei thoi âu.

-J^ [ăch hâu ‘no\h tơ drong j^ thoi yơ hă [ak si?

-{ak si Phạm Văn Lào: {ăch hâu ‘no\h j^ tơ drong j^ tơ po\h gru\p B, tơ po\h kiơ\ trong dui jơ hngâm ‘no\h tơm, ‘ngoăih kơ ‘no\h oei tơ po\h kiơ\ đơ\ng ngôi hơ dai, mưh pơ rang j^ kôp tơ\ hơ kar, mă loi j^ [ât dôm an^h rơ ka dăh tơ\ niêm mak ‘no\h sư pơm tơ le\ch j^. J^ ‘nâu yoa pơ rang j^ [ăch hâu tơ po\h kiơ\ 2 tơ drong. Mă 1 ‘no\h bơ ngai j^ đei pơ rang j^ mă lei [ât lăp bơ ngai ưh j^ ku\m đei pơ rang j^ ‘năi, jo# hloi dôm bơ ngai đei [et pơ gang bơ\ng j^ ku\m đei mă lei sư ưh đei pơm tơ le\ch j^, mă lăp hơ dro# dôm bơ ngai tam đei [et pơ gang bơ\ng j^, hơ kâu jăn rơ mơ\n đe\ch pơ rang j^ gơ\h tơ po\h.

Dang ei tơ drong j^ âu hlôi đei tôm tơ mam gơ\h tang găn, ‘ngoăih kơ ‘no\h oei đei pơ gang huch klăih ‘năi. Găh tơ drong tang găn j^, j^ ‘nâu lơ\m tơ pôl bơ\n gơ\h hơ met tôch hre\nh, gơ\h găn đei. Tơ dăh kon pơ lei đei [et pơ gang j^ hlo\h 95% ‘no\h nhôn pơ\n pơ ma gô ưh đei j^ kiơ.

-Mưh đei j^ [ăch hâu ‘no\h sư ku\m yuh to\, lei pơm thoi yơ vă băt j^ ‘nâu hăm dôm tơ drong yuh to\ đơ\ng dôm tơ drong j^ nai hă [ak si?

-{ak si Phạm Văn Lào: J^ ‘nâu đei 1 kơ loăi đa đei lơ hlo\h ‘no\h j^ [ăch hâu hơ lo\ng. Vă akhan mưh bơ ngai j^ ‘no\h đa pơ ‘nge\h ju\m dăr an^h [ât hơ lo\ng. Mưh j^ iung ‘no\h hơ kâu yuh mă lei ưh đei yuh dêh păng sư đei ya mak. Ya mak mă tơ pă ‘no\h pơ rang j^ phă niêm mak. Mưh bơ\n io\k tăm kơ păih sut [ât ya mak dăh mă [ât an^h rơ ka ‘no\h sư đei pham le\ch. ‘Nâu j^ tơ drong [ônh băt hlo\h mưh đei j^ [ăch hâu. Hrei ‘nâu bơ\n hlôi đei lơ kơ măy khăm hơ len tôch tro\ kơ loăi j^ ‘nâu.

Thoi no\h tơ drong đei jâu mưh j^ tơ po\h ‘no\h yuh, le\ch ya mak lơ\m [ơ\r, hơ lo\ng, mă loi lơ\m dăng hơ lo\ng, amidan ‘no\h jăh năm tơ\ dôm hnam pơ gang hloi. ‘Ngoăih kơ ‘no\h, tơ dăh bơ ngai đei rơ ka tơ\ hơ kar mă pơ rang j^ tơ po\h [ât do\h ‘no\h sư pơm ăn rơ ka j^ đuh, đei ya mak hai. Mă lei tơ drong ‘nâu sơ\ tam đei [et pơ gang bơ\ng j^ ‘no\h đa đei, oei dang ei ưh pă đei bơih. Thoi no\h gơ\h pơ ma, j^ ‘nâu lăp tơ po\h kiơ\ đơ\ng trong dui jơ hngâm păng ako\m hăm đe hơ io\h tam mă đei [et pơ gang bơ\ng j^ đe\ch.

-Bơ\n athei tang găn j^ [ăch hâu kiơ\ trong yơ vă gơ\h đei yoa ‘lơ\ng hlo\h hă [ak si?

-{ak si Phạm Văn Lào: Thoi no\h, hrei ‘nâu bơ\n đ^ đei tơ drong jang [et pơ gang bơ\ng j^ pơih xă, lơ\m no\h đei j^ [ăch hâu. Hơ io\h đơ\ng 2 khei pơ tơm [et pơ gang bơ\ng j^ bơih. Bơ\n [et 3 jru\m [ăch hâu-hie\n ie\r- gơ\ hơ kâu păng hrei ‘nâu bơ\n hlôi đei pơ gang vắc xin 5 lơ\m 1 (combeFive dăh mă CII). Tơ dăh hơ io\h đei [et tôm 3 kơ liêu păng truh 18 khei [et hơ lơ\k dơ\ng m^nh kơ liêu ‘no\h gơ\h găn đei j^ [ăch hâu âu bơih.

Tơ drong j^ ‘nâu [ơm truh tơ\ an^h oei xa, mă 1 ‘no\h tơ\ dôm an^h ‘ngôm hơ ‘yuih, j^ đa đei mưh hơ yuh to\ jur dang 20 đo#. Tơ\ tơ ring găh Tu ‘no\h j^ đa đei lơ\m pơ yan yă rak. Oei hăm tơ ring bơ\n ‘no\h đa đei lơ\m pơ yan ‘mi. Sư oei [ơm truh dôm tơ ring mă kon pơ lei đei tơ drong juăt ưh kơ ‘lơ\ng hai, oei xa ưh rơ go\h ‘no\h tôch [ônh tơ po\h j^. Mă tơ pă pơ rang j^ [ăch hâu ‘no\h j^ kơ loăi pơ rang ưh jăng tơ dăh arih tơ\ dôm an^h đei ‘năr to\ pơ chrang dăh mă rơ hơi ‘lơ\ng ‘no\h hui đei pơ rang j^ tơ po\h.

-Lei a, bơ nê kơ ih [ak si hơ!

Thu Huế - Quang Nhật: Chih

Thuem hăm Dơ\ng: Tơ blơ\