VOV4.Bahnar - Pơ yan ‘mi ‘no\h jơ năr j^ pơ lo\ le\ch đe [ônh kơ đei [o#h. Tơ\ de#h char Dak Lak, hlo\h 1 khei kơ âu, io\k đơ\ng đei dôm ‘măng ‘mi blu\ng a, bơ ngai j^ pơ lo\ le\ch đe hlôi roi to\k hre\nh. Kiơ\ tơ dra hơ drol đơ\ng an^h jang pơ gang de#h char Dak Lak, sơ năm ‘nâu ro\ lăng jing sơ năm đei [o#h đơ\ng j^ pơ lo\ le\ch đe, vă khan pơ rang j^ đei hơ mơt đei [o#h hơ lơ\k dơ\ng đơ\ng ro\ng 3 sơ năm ch^h io\k kơ so# bơ ngai j^ ư\h kơ lơ.  

Kiơ\ lơ an^h jang pơ gang tang găn j^ jăn de#h char Dak Lakm jo# tru\h to\k bo\k gie\ng khei 5, kơ so# bơ ngai j^ pơ lo\ le\ch đe đei băt hơ dăh ‘no\h to\k hlo\h 3 ‘măng pơ têng hăm khei ‘năr âu kơ sơ năm sơ\, ư\h kơ đei bơ ngai lôch. Đơ\ng blu\ng khei 4 tru\h dang ei, jo# păh lăp 1 năr, lơ\m de#h char ch^h io\k đơ\ng 40-50 ‘nu bơ ngai j^ pơ lo\ le\ch đe. J^ hlôi đei [o#h tơ\ 15/15 apu\ng, thị xã, pơ lei tơm, ako\m găh lơ tơ\ rim tơ ring: pơ lei tơm Buôn Ma Thuột, apu\ng Krông Ana, Cư M’gar. Tơ roi găh tơ drong tơm đơ\ng tơ drong ‘nâu, [ak si Phạm Văn Lào, kơ dră vei lăng an^h jang pơ gang tang găn j^ jăn de#h char Dak Lak tơ băt:  Đơ\ng ro\ng lơ sơ năm j^ pơ lo\ le\ch đe ư\h kơ to\k ‘no\h tru\h sơ năm ‘nâu kon pơ lei pơ tơm đei [o#h pơm pơ hơi păng mư\h [ơ\t kon pơm pơ hơi dang yơ ‘no\h j^ gô to\k. Tơ drong tơm mă 2 ‘no\h j^ hơ yu\h to\ sơ năm ‘nâu tơ pl^h ư\h kơ sơ đơ\ng păng ‘nâu jing 1 lơ\m dôm tơ drong tơm pơm ăn lơ kơ loăi j^ to\k lơ\m ‘no\h đei j^ pơ lo\ le\ch đe. Mă 3 ‘no\h j^ pơ lo\ le\ch đe đa kiơ\ rim sơ năm. Sơ năm 2016 bơ\n [o#h j^ pơ lo\ le\ch đe to\k păng tru\h sơ năm 2019 ‘no\h [lep 1 khei ‘năr kơ tơ drong j^ âu.

Pơ lei tơm Buôn Ma Thuột dang ei ‘no\h tơ ring đei kơ so# bơ ngai j^ pơ lo\ le\ch đe lơ hlo\h de#h char. Hăm an^h kơ drơ\m kơ de#h char, kon pơ lei ar^h sa lơ păng tơ drong tơ [ơ\p pơ ma dơ nu\h, tơ roi băl mu\k drăm hơ to\k tơ iung, tơ ring ‘nâu ling lang đei tơ drong tơ pl^h krê hơ mơt đơ\ng j^ pơ lo\ le\ch đe rim sơ năm. {ak si Võ Minh Hùng, kơ dră vei lăng hnam pơ gang pơ lei tơm Buôn Ma Thuột tơ băt: Jo# tru\h ‘năr 20/5/2019, lơ\m pơ lei tơm hlôi đei [o#h 129 ‘nu bơ ngai j^ pơ lo\ le\ch đe, lơ\m no\h đei 5 an^h pơ rang j^, to\k hlo\h 3 ‘măng pơ têng hăm sơ năm 2018. Tơ drong j^ pơ lo\ le\ch đe đơ\ng blu\ng sơ năm 2019 âu to\k lơ hlo\h pơ têng hăm sơ năm 2018 păng hlôi đei [o#h tơ\ 21/21 xăh/phường lơ\m pơ lei tơm păng kơ so# an^h pơ rang j^ ku\m lơ hlo\h.

Lei lăi nhen pơ lei tơm Buôn Ma Thuột, rim sơ năm, apu\ng Cư Mgar ling lang j^ tơ ring ch^h io\k kơ so# bơ ngai j^ pơ lo\ le\ch đe lơ pơ têng hăm rim tơ ring nai lơ\m de#h char. Tơ drong ‘nâu an^h jang pơ gang tơ blang akhan apu\ng Cư Mgar oei je# an^h kơ drơ\m pơ lei tơm, năm v^h vơ\t đơ\ng kon pơ lei lơ pơm ăn pơ rang j^ tôch kơ [ônh tơ po\h lang să. {ak si Lê Văn Duyên, Kơ dră vei lăng an^h jang pơ gang apu\ng Cư Mgar tơ băt: J^ pơ lo\ le\ch đe dang ai răh rai tơ\ 10/17 xăh, thị trấn. J^ pơ lo\ le\ch đe sơ năm ‘nâu đei [o#h pha pơ têng hăm dôm sơ năm ‘no\h io\k đơ\ng lơ\m dôm khei pơ yan to\, lơ tơ ring ư\h kơ đei đak yua mă lei oei đei bơ ngai j^ pơ lo\ le\ch đe . Kiơ\ đơ\ng dăr hơ len, dăr lăng, hơ met rơ go\h cham char păng hơ len lăng 1,2 u\nh hnam, nhôn [o#h kơ so# klanh, mur tôch to\ se\t, [ơ\t lăp đei hnam ư\h kơ đei kiơ hloi, bơ ngai j^ ư\h kơ năm tơ\ yơ mă lei oei j^ pơ lo\ le\ch đe. Kơ na nhôn [o#h j^ pơ lo\ le\ch đe sơ năm ‘nâu đei tơ drong pha ra pơ têng hăm dôm sơ năm hơ drol.

Kơ dră vei lăng an^h jang pơ gang kơ pơ lei tơm Buôn ma Thuột păng apu\ng Cư Mgar adoi sơ kơ\t hơ dăh tơ drong j^ pơ lo\ le\ch đe lơ\m tơ ring sơ năm ‘nâu đei [o#h tơ pl^h pha hlo\h kơ rim sơ năm. Tơ drong ‘nâu vă khan hăm tơ drong pơ rang j^ gô oei đei [o#h krê hơ mơt tơ\ hơ năp kơnh, mă loi ‘no\h lơ\m pơ yan ‘mi, dang đơ\ng khei 7 tru\h khei 9 lơ\m sơ năm. Yua thoi no\h, đơ\ng dang ei tru\h đ^ pơ yan ‘mi, an^h jang pơ gang tơ tă ăn kon pơ lei kăl pơm kiơ\ ‘lơ\ng rim trong jang tang găn pơ rang j^ hăm trong: hơ to\k pơ lôch mur, pơ lôch klanh, ve\h ver kơ mur kăp. Tơ tom lăng băt j^ pơ lo\ le\ch đe vă năm khăm tơ tom. Tơ roi găh dôm tơ drong đei [o#h đơ\ng j^ pơ lo\ le\ch đe, [ak si Phạm Hồng Lâm, kơ dră khoa hơ met găh tơ drong j^ tơ po\h, hnam pơ gang đa khoa tơ ring Tây Nguyên tơ băt: M^nh ‘no\h yu\h de#h, tơ til đơ\ng 2-7 năr. Mă [ar ‘no\h [o#h j^. Tơ drong j^ âu ku\m jing tơ drong kăl đơ\ng đ^ đăng rim kơ loăi yu\h yua vi rus, pơ rang. Mă lei đơ\ng ro\ng kơ j^ lơ\m j^ pơ lo\ le\ch đe đei j^ kơ\l păng j^ lơ\m kơ kâu, j^ kơ ting păng j^ tơ\ măt. Đang kơ ‘no\h dơ\ng, đei [o#h mă pêng ư\h kơ gơ\h hiơt ‘no\h j^ le\ch [re [rônh. Hmă hmă bơ ngai j^ gô đei hăk, [ơ [lut, ư\h kơ ‘me\h so\ng sa, j^ tơ\ kơ tơ\h, j^ tơ\ klơm, [ơ\t lăp đei bơ ngai j^ đei j^ klak chro\h.

Mư\h đei dôm tơ drong j^ nhen ‘nao tơ roi kơ pal ‘no\h, bơ ngai j^ kăl kơ năm khăm tơ\ hnam pơ gang tơ ring, ư\h kơ răt kơ d^h pơ gang bro\k yua tơ\ hnam. Yua kơ tơ dăh chă hơ met kơ d^h ư\h kơ [lep trong, bơ ngai j^ gô lôch.

Dôm tơ drong kăl kơ băt mưh tang găn j^ pơ lo\ le\ch đe

J^ pơ lo\ le\ch đe ‘no\h j^ tơ drong j^ tôch juăt, đei lơ lơ\m pơ yan ‘mi rim sơ năm. J^ ‘nâu dang ei tam đei pơ gang tang găn păng pơ gang hơ met klăih kơ na vă huei đei j^, kon pơ lei athei pơm kiơ\ dôm trong jang găn hiă hơ drol. Đơ\ng ro\ng âu nhôn pơ ma nuh hăm [ak si Phạm Văn Lào, Kơ dră an^h jang pơ gang tang găn j^ dêh char Dak Lak găh trong tang găn j^ pơ lo\ le\ch đe ‘lơ\ng hlo\h:

-{ak si Phạm Văn Lào ăi! Vă huei đei j^ pơ lo\ le\ch đe, bơ\n athei kơ chăng hăm dôm tơ drong kiơ?

-{ak si Phạm Văn Lào: Gơ\h pơ ma, j^ pơ lo\ le\ch đe hăm bơ\n ‘no\h j^ m^nh tơ drong j^ tôch juăt păng tang găn j^ pơ lo\ le\ch đe âu ưh đei mơ mat, lăp kăl đei đon hơ len đe\ch. Thoi no\h sư đei nơ\r pơ ma “ưh đei klanh, ‘no\h ưh đei j^ pơ lo\ le\ch đe”. Tơ\ âu đei 1, 2 tơ drong kăl kơ chăng nhen, hơ nge\nh pơm tơ le\ch j^ pơ lo\ le\ch đe pha hăm dôm kơ loăi hơ nge\nh nai, hơ nge\nh âu đe đa krao ‘no\h hơ nge\nh rơ go\h yoa sư lăp che\h kơ tăp tơ\ dôm an^h, tơ mam rơ go\h đe\ch păng kơ tăp hơ nge\nh âu arih đơ\ng dang 6 khei truh 1 sơ năm. Bơ\n bo#i mă bơ\n mong đak ‘no\h, mưh đak hro\ truh dang yơ ‘no\h hơ nge\nh che\h kơ tăp truh [ât doh păng mưh đak to\k ‘no\h kơ tăp che\h jing klanh, đơ\ng klanh âu sư jing hơ nge\nh dơ\ng. Hơ nge\nh âu kơ dih sư đ^ đei virus j^ pơ lo\ le\ch đe bơih.

Bơ\n đa [ôh lơ\m hnam bơ\n đei 1 kơ so# tơ mam mă hơ nge\nh đa che\h kơ tăp. Mă 1 j^ kơ cho\u pơ kao, an^h đei klanh lơ, mă 2 ‘no\h kơ cho\k tăh pơ kao ming [ât an^h soi plang, mă loi j^ kơ cho\k pơ kao hlôt pơ kao, ‘long hơ drih. Mă 3 j^ bơ\n pơ nhan pơ chăh, kơ long [ier hu\t tơ\ ngoăih mong đak ‘mi, jing an^h mă hơ nge\nh tôch ‘me\h chek kơ tăp. Mă hơ tuch ‘no\h j^ bơ\n sơ lu\ng đak mong. Thoi no\h vă huei đei klanh bơ\n athei hơ met mă ‘lơ\ng dôm kơ cho\u pơ kao. ‘Lơ\ng hlo\h lơ\m pơ yan ‘mi bơ\n athei ôp kơ cho\u pơ kao mă rơ go\h, tu\h hu\t đak vă klanh ưh gơ\h arih, tơ dăh athei tuh đak dơ\ng ‘no\h rim gie\ng bơ\n athei tuh lơ\m no\h to\ se\t đak trôl mă ưh ‘no\h đak kho, mă lei hăm ‘long pơ ro\ ‘no\h athei tuh đak kho, yoa sư huei pơm ăn ‘long lôch, oei đak trôl ‘no\h pơm ăn ‘long pơ ro\ lôch. Hăm dôm kơ cho\k pơ kao ‘no\h athei tơ plih đak hơ nơ\ng. Găh pơ nhan pơ chăh ‘no\h athei pôi hơ ko\m mă ‘lơ\ng, tăh lơ\m [ao cho# hơ met, kơ plăh âu mă đơ\ng đei he# ‘mi hơ nge\nh ku\m ưh gơ\h mât che\h kơ tăp. Dôm an^h man mong đak, bo#i mong đak ‘no\h athei pơm tơ nglơ\p đơ\p. Lơ hnam đơ\p hơ met ră mă lei lăp đei pơ lôh ie\ ‘no\h hơ nge\nh ku\m gơ\h mât che\h kơ tăp lơ\m noh bơih. Đei 1 tơ drong ‘no\h lơ bơ ngai juăt pơ cho\h, ôp hơ lu\ng man mong đak ră mă lei 1 khei ‘năr đơ\ng ro\ng oei đei hơ nge\nh đe\ch, vă akhan mưh pơ cho\h đak athei ôp hơ met tơ năr sư thoi no\h kơ tăp hơ nge\nh gơ\h đ^ yoa hơ nge\nh đa che\h kơ tăp tơ\ tơ năr, mưh ưh đei ôp tơ năr kơ tăp hơ nge\nh oei đei păng lăp kăl tơ mât đak ‘no\h kơ tăp cheh jing klanh dơ\ng.

-{ak si ăi! Đunh kơ âu kon pơ lei bơ\n đa tơ che\ng pruih pơ gang ‘no\h j^ trong tang găn j^ pơ lo\ le\ch đe ‘lơ\ng hlo\h. Thoi no\h hăm tro\ ưh hă?

-{ak si Phạm Văn Lào: Tơ\ âu, sư [ơm truh 1 tơ drong ‘no\h kon pơ lei bơ\n tôch ‘me\h pruih pơ gang tang găn j^ pơ lo\ le\ch đe mă lei đei nơ\r pơ ma đơ\ng lơ bơ ngai akhan, yoa kiơ ‘nao pruih pơ gang đang mă oei đe\ch hơ nge\nh đe\ch. Yoa kiơ thoi no\h? Kơ lih yoa pruih pơ gang bơ\n lăp pơ lôch đei hơ nge\nh đe\ch, pơ gang âu ưh đei pơ lôch klanh hloi. Kơ na lăp hơ dro# hơ nge\nh lôch đe\ch păng dang m^nh jơ đơ\ng ro\ng klanh gơ\h che\h jing hơ bnge\nh bơih thoi no\h mă kơ sơ\ đe pruih pơ gang mă lei tơ\ kơ măng mih ma duch nă [ôh đei hơ nge\nh dơ\ng.

Inh ‘me\h pơ ma mă rơ đăh thoi âu, pruih pơ gang lăp pơ lôch đei hơ nge\nh đe\ch, oei kơ tăp hơ nge\nh păng klanh ‘no\h ưh đei lôch. Bơ\n ‘me\h pơ lôch hơ nge\nh vă găn ưh ăn hơ nge\nh kăp bơ ngai đei j^ đang kơ ‘no\h kăp bơ ngai nai tam đei j^ dơ\ng. Vă găn pơ đ^ j^ pơ lo\ le\ch đe ‘no\h lăp pôm pơ lôch klanh đe\ch, oei tơ drong ‘nâu lăp pôm kon pơ lei đe\ch bơ\ jang, ưh đei 1 an^h jang yơ jang ăn ôh. Yoa thoi no\h inh athei mih ma duch nă pơm thoi yơ rim gie\ng athei hơ len năng ju\m dăr hnam, lăng năng an^h mong đak păng rim gie\ng athei jang hơ nơ\ng thoi no\h lơ\m pơ yan ‘mi ‘no\h bơ\n gơ\h hơ me\ng ưh đei hơ nge\nh păng ưh đei j^ pơ lo\ le\ch đe.

-{ak si ăi! Hrei ‘nâu đei nơ\r tơ roi akhan, m^nh [ar an^h te\ch pơ gang ăn tơ băt đei pơ gang tang găn j^ pơ lo\ le\ch đe. Ih hăm đei nơ\r pơ ma kiơ găh tơ drong ‘nâu ưh?

-{ak si Phạm Văn Lào: J^ pơ lo\ le\ch đe ‘no\h j^ tơ drong j^ tam mă đei pơ gang hơ met klăih păng pơ gang tang găn. Yoa thoi no\h tơ drong tang găn j^ lăp ako\m lơ\m tơ drong tang găn ưh ăn hơ nge\nh kăp bơ ngai đe\ch. Mă 2 ‘no\h găn klanh che\h jing hơ nge\nh, găn hơ nge\nh che\h jing klanh mă ưh đei pơ gang kiơ vă tang găn tơ drong j^ ‘nâu ôh. Inh ‘nao kơ tơ\ng akhan, đei 1 an^h te\ch pơ gang yơ ‘no\h tơ roi đei pơ gang hơmet j^ pơ lo\ le\ch đe, nhôn gô tơ roi ăn An^h vei lăng jang pơ gang dêh char vă pơ gơ\r hơ len năng lu sư chă tơ roi thoi yơ. Tơ dăh đei lơ lo\h lei sư ưh kơ tro\ păng tơ drong ‘nâu gô pơm ăn kon pơ lei hlôh vao kiơ\ trong nai dơ\ng, jing [ơm ưh ‘lơ\ng truh tơ drong jang tang găn j^ pơ lo\ le\ch đe.

Thuem hăm Dơ\ng: Tơ blơ\