VOV4.Bahnar - Hrei ‘nâu, j^ pơ lo\ le\ch [re [rônh to\k bo\k đei tôch kơ krê hơ mơt tơ\ lơ tơ ring lơ\m te\h đak, hăm dang hlo\h 80.000 ‘nu bơ ngai j^ păng 24 ‘nu bơ ngai lôch. Pơ têng hăm khei ‘nâu sơ năm sơ\, kơ so# bơ ngai j^ pơ lo\ le\ch [re [rônh tơ\ Dak Lak tơ jur hlo\h 1 puăt. Mă lei, lơ an^h pơ rang j^ ‘no\h ako\m tơ\ dôm tơ ring mă hơ drol âu tam mă [iơ\h đei dăh mă ch^h io\k tôch kơ to\ se\t bơ ngai j^ păng lơ\m tơ drong jang hơ met ku\m ch^h io\k lơ bơ ngai j^ ăl hlo\h.

Yang Tao ‘no\h j^ 1 xăh mơ mat tat de#h hlo\h kơ apu\ng Lắk, hăm hlo\h 95% măt kon pơ lei ‘no\h j^ bơ ngai kon kông kơ tă an^h. {ơ\t mă sơ năm 2016, lơ\m xăh lăp chă [o#h 2,3 ‘nu bơ ngai j^ pơ lo\ le\ch [re [rônh ‘no\h jo# đơ\ng blu\ng sơ năm tru\h dang ei, xăh Yang Tao hlôi chă [o#h vă je# 100 ‘nu bơ ngai j^, đei hlo\h 70% kơ so# bơ ngai j^ kơ apu\ng Lắk. Bơ ngai j^ blu\ng a đei [o#h lơ\m hơ tuch khei 4 tơ\ plei Dơng Băk, plei kơ drơ\m kơ xăh, đơ\ng ro\ng kơ ‘no\h tơ po\h lang hre\nh tơ\ dôm u\nh hnam lơ\m pơ lei. Kiơ\ kơ Hnam pơ gang apu\ng Lắk păng Hnam pơ gang xăh Yang Tao, yua kơ lơ sơ năm hơ drol âu, xăh hui đei bơ ngai j^ pơ lo\ le\ch [re [rônh kơ na tơ drong hlo#h vao tang găn j^ đơ\ng kon pơ lei oei tam mă lơ, hơ dai hăm ‘no\h, đei lơ bơ ngai oei pơ hơi hlôi pơm ăn kơ so# bơ ngai j^ to\k hre\nh.

Mo\ Nguyễn Thị Hạnh oei tơ\ plei Dơng Băk ‘nao hơ met đang j^ pơ lo\ le\ch [re [rônh tơ\ Hnam pơ gang apu\ng Lắk. Hơ drol ‘no\h mo\ đei yu\h de#h, j^ kơ\l, hơ kâu hơ ơ\m hơ ăm. Tru\h năr mă 2, dôm tơ drong đei [o#h j^ âu ư\h kơ dă [iơ\ kơ na năm tơ\ hnam pơ gang vă kham j^. Mo\ Hạnh tơ roi tơ băt hlôi đei mơ\ng găh tơ drong j^ âu păng rông [ôt mo\ ku\m đei lơ bơ ngai j^ mă lei ư\h kơ băt hơ dăh yua đơ\ng kiơ pơm ăn. Mo\ Nguyễn Thị Hạnh tơ roi: “ ‘Iung đơ\ng tep tơ\ pơ gê ‘no\h [o#h hơ kâu rơ mơ\n lap, rơ bưi jơ\ng ti. Vă năm răt pơ gang huch mă lei hli ư\h kơ ‘lơ\ng kơ na năm tơ\ hnam pơ gang. &nh ku\m đei kơ tơ\ng tơ roi găh j^ pơ lo\ le\ch [re [rônh, tơ\ hnam ^nh ku\m hơ met hnam oei rơ go\h mă lei ư\h kơ băt yua đơ\ng kiơ pơm ăn dơ\ng bơ\ih.”

Tơ roi găh tơ drong pơ rang j^ pơ lo\ le\ch [re [rônh lơ\m apu\ng Lắk, [ak si Trần Minh Hùng, kơ dră khoa vei lăng pơ rang j^ - HIV/AIDS, hnam pơ gang apu\ng Lắk tơ roi tơ băt: “Đơ\ng blu\ng sơ năm tru\h dang ei, tơ drong j^ pơ lo\ le\ch [re [rônh lơ\m apu\ng Lắk to\k hlo\h dang 40 ‘măng pơ têng hăm khei ‘nâu sơ năm 2016. đei 1 tơ drong mơ mat tat lơ\m tơ drong jang tang găn pơ rang j^ pơm ăn kơ so# j^ pơ lo\ le\ch [re [rônh to\k lơ, pơ t^h gia nhen tơ\ xăh Yang Tao, hlo\h 80% ‘nu kon pơ lei ‘no\h j^ bơ ngai kon kông păng đe sư ar^h găh lơ hăm tơ drong jang cho\h jang sa kơ na dôm tơ mam yua nhen lôp gre hư hu\t tơ\ ‘ngoăih tơ [ơ\p ‘mi ‘no\h gô jing an^h chek lar đơ\ng mur.”   

Tơ\ khoa hơ met j^ tơ po\h, hnam pơ gang de#h char Dak Lak, kơ so# bơ ngai j^ pơ lo\ le\ch [re [rônh đei ch^h io\k tơ jur hlo\h 4 ‘măng pơ têng hăm khei ‘nâu sơ năm 2016, hăm vă je# 200 ‘nu j^. Mă lei, kơ so# bơ ngai j^ [^ch tơ\ hnam pơ gang j^ de#h ‘no\h [o#h lơ.

Nhen mo\ Cao Thị Mai oei tơ\ xăh Quảng Tiến, apu\ng Cư M’gar ‘no\h j^ 1 ‘nu đei [o#h hơ dăh. Mo\ Mai [^ch tơ\ hnam pơ gang tơ\ khoa j^ tơ po\h [ơ\t yu\h de#h hơ nơ\ng, đei [o#h ư\h kơ ‘lơ\ng tơ\ klơm. Hmă hmă j^ pơ lo\ le\ch [re [rônh  gô đei hơ met klăih đơ\ng ro\ng đơ\ng 5-7 năr. Mă lei đơ\ng ro\ng 13 năr hơ met, mo\ Mai oei athei [^ch hơ len lăng tơ\ an^h hơ met j^ ăl. Mo\ Cao Thị Mai tơ roi: “ Tơ\ hnam ‘no\h ^nh đei yu\h. {ơ\t năm tơ\ hnam pơ gang apu\ng hơ len la\ng pham ‘no\h [ak si akhan j^ pơ lo\ le\ch [re [rônh. Đơ\ng ro\ng ‘no\h ăn [^ch tơ\ hnam pơ gang. {^ch hơ met tru\h năr mă 8 mă lei oei ư\h no\ng kơ yu\h, đang kơ ‘no\h đei hloi pơ pông klak, pơ ôr jơ\p hơ kâu kơ na [ak si ăn năm tơ\ hnam pơ gang de#h char”.  

Tơ roi găh bơ ngai j^ hơ met j^ pơ lo\ le\ch [re [rônh tơ\ khoa hơ met j^ tơ po\h, [ak si Nguyễn Hai, Kơ dră vei lăng khoa tơ roi tơ băt: “ Sơ năm 2017, kơ so# bơ ngai j^ pơ lo\ le\ch [re [rônh to\ se\t, mă lei kơ so# bơ ngai j^ de#h ‘no\h lơ [iơ\. Tôch kơ lơ bơ ngai j^ [^ch tơ\ hnam pơ gang đei tơ jur kiơ\ kơ yuăn khan tiểu cầu ăl păng kăl athei [et tơ mơ\t tiểu cầu. Găh đon hlo#h vao đơ\ng kon pơ lei hăm tơ drong j^ âu, đei lơ bơ ngai đe sư ư\h kơ hlo#h hơ dăh trong đei j^ mă lei tơ roi tru\h j^ pơ lo\ le\ch [re [rônh ‘no\h đei tôch kơ hli, tôch kơ chăng kơ na năm tơ\ hnam pơ gang khăm hro#ih hlo\h”.  

J^ pơ lo\ le\ch [re [rônh ‘no\h j^ 1 tơ drong j^ tơ po\h đơ\ng bơ ngai tơ\ bơ ngai yua đơ\ng mur bre\nh kăp ( hơnăn khoa ho\k ‘no\h j^ mur Aedes Aegypti). J^ đei kơ sư\k tơ po\h pran păng hơ mơt kơ lôch lơ tơ dăh ư\h kơ đei chă [o#h păng hơ met tơ tom. Dang ei tơ drong j^ âu oei tam mă đei pơ gang vắc xin tang găn j^ păng pơ gang hơ met klăih kơ na trong jang ‘lơ\ng hlo\h vă tang găn j^ ‘no\h j^ pơ lôch mur păng ve\h ver kơ mur kăp.

Thu Huế - Quang Nhật ch^h

Thuem tơ blơ\