VOV4.Bahnar - Âu ki, tơ drong jang “ Plei nu\ih ăn kơ o\h” yua đơ\ng An^h mong jên Jơ hngơ\m đon Việt – An^h pơ dăh ti vi Việt Nam, Gru\p jang viễn thông khu\l linh (Viettel) jang hơ dai hăm Hnam pơ gang Đại học Y dược pơ lei tơm Hồ Chí Minh, Hnam pơ gang đa khoa tơ ring Tây Nguyên hlôi pơ gơ\r khăm hơ len j^ plei nu\ih dơ\ng nge đe\ch ư\h kơ hoach jên ăn kơ hơ io\h hơ la kơ 16 sơ năm tơ\ Dak Lak. Tơ drong jang âu hlôi io\k đei tơ drong jang kiơ\ đơ\ng lơ kon pơ lei lơ\m tơ ring. Tơ\ âu, lơ bơ ngai mơ mat tat đei j^ plei nu\ih đơ\ng nge hlôi đei tơ drong jang tơ gu\m jên vă răih plei nu\ih đe\ch ư\h kơ hoach jên.

Tơ drong jang “Plei nu\ih ăn kơ o\h” ‘no\h j^ tơ drong jang răih plei nu\ih ‘mêm mơ nat ăn kơ hơ io\h hơ la kơ 16 sơ năm. Tru\h dang ei, tơ drong jang hlôi pơ gơ\r tơ\ 41 de#h char pơ lei tơm. ‘Nâu j^ ‘măng mă 61 đơ\ng tơ drong jang păng jing ‘măng mă 2 pơ gơ\r tơ\ de#h char  Dak Lak. Tơ roi găh yua kơ kiơ rơ\ih Dak Lak vă pơ gơ\r ‘măng mă 2, yă Lê Thị Oanh, vei lăng tơ drong jang “ Plei nu\ih ăn kơ o\h” tơ băt: Mă mônh, Dak Lak ‘no\h j^ de#h char đei bơ ngai kon kông lơ hlo\h tơ ring Tây Nguyên. Mă 2, kơ so# kiơ\ đơ\ng hơ len lăng nơ\r tơ gop đơ\ng 1,2 ‘nu [ak si tơ\ hnam pơ gang ‘no\h [o#h kơ so# hơ io\h tơ\ Dak Lak năm khăm j^ plei nu\ih lơ. Yua thoi no\h ‘nâu j^ tơ drong tơm nhôn tơ chơ\t pơ gơ\r ‘măng mă 2, đơ\ng ro\ng 3 sơ năm tơ\ Dak Lak. ‘Măng mă blu\ng nhôn pơ gơ\r lơ\m sơ năm 2016 păng hlôi khăm ăn kơ hlo\h 1.200 hơ io\h.

Vă hơ met ăn tơ drong jang, mă hơ drol ‘no\h, an^h vei lăng găh jang pơ gang Dak Lak hlôi đei tơ roi tơ băt jơ\p jang tru\h tơ\ rim răih kon pơ lei lơ\m de#h char găh tơ drong jang khăm hơ len j^ plei nu\ih đơ\ng nge đe\ch ư\h kơ hoach jên ăn hơ io\h, bơ ngai đei khăm ‘no\h j^ đ^ đăng hơ io\h đơ\ng ‘nao rơ ne\h tru\h 16 sơ năm đei [o#h jâu hơ mơt kơ đei j^ nhen: đa đei hie\n, mơ grek, dui jơ hngơ\m pha hloi, hơ io\h đa đei j^ tơ so\h, j^  phế quản; hơ io\h đei [o#h mo\m hiơ\, dui jơ hngơ\m hre\nh, đa le\ch đak pơ u\h, hơ io\h hiơ\ kơ vơ\, hơ kar dreng drơt, đa [ônh kơ lap, hơ ku\ng, hơ pie\t, hơ nglâu ti dreng drơt dăh mă hlôi đei đe [ak si tơ\ rim an^h jang pơ gang chă [o#h, jâu đei j^ plei nu\ih đơ\ng nge hơ drol ‘no\h. Hơ dai hăm ‘no\h Gru\p jang viễn thông khu\l linh (Viettel) ku\m gơ\ih tin nhắn tơ roi tơ băt găh tơ drong jang âu tru\h hăm đ^ đăng yua kơ so# điên thoăi Viettel.

‘Nâu j^ ‘măng mă 2 mo\ Nguyễn Thị Lan oei tơ\ xăh Xuân Phú, apu\ng Ea Kar, de#h char Dak Lak ba kon năm khăm hơ len j^ plei nu\ih đơ\ng nge. Mo\ Lan đei pêng ‘nu kon ‘no\h đei 2 ‘nu đei j^ tơ drong j^ ‘nâu. Mon mă 2 (8 sơ năm) hlôi đei răih đunh kơ âu 7 sơ năm. Dang ei mo\ ba dơ\ng kon kơ dră sư, mon Đào Công Hoàn (13 sơ năm) năm khăm. Mo\ Lan tơ băt đunh kơ âu 2,3 khei mon Hoàn đei pơ nhu\l tơ mam sa măh năm kâp kư\u, tơ\ âu đe [ak si jâu hơ mơt kơ mon đei j^ plei nu\ih đơ\ng nge păng athei u\nh hnam ba tơ\ hnam pơ gang Trung ương khăm, mă lei yua u\nh hnam mơ mat tat kơ na mo\ Lan no\ng gơ\t le# tru\h năr đei tơ drong jang “ Plei nu\ih ăn kơ o\h” pơ gơ\r tơ\ Dak Lak. Mo\ Nguyễn Thị Lan tơ roi: ‘Nâu hei mon ‘nao khăm đang, đe [ak si akhan athei răih ăn kơ mon mă lei mă tơ pă ^nh ư\h kơ ke\. Đei 3 ‘nu kon mă lei lăp hơ dro# ^nh rong kon đe\ch. U|nh hnam tôch kơ mơ mat tat. Đei tơ drong jang Plei nu\ih ăn kơ o\h tơ gu\m ‘no\h ^nh chhôk hơ iă păng bơ nê de#h.

Bơ ngai nai dơ\ng ‘no\h j^ mon Trần An Nhiên (14 khei) oei tơ\ thị trấn Phước An, apu\ng Krông Pach. Mon Nhiên đei [o#h j^ plei nu\ih đơ\ng dôm năr blu\ng [ơ\t ‘nao rơ ne\h. Tru\h dang ei, mă đơ\ng đ^ hlo\h 1 sơ năm bơ\ih ră mă lei mon trăp ‘nao lăp 8k^, hơ kâu hơ ke\ kong, ie\ hlo\h kơ dôm hơ io\h sơ năm jơ hnơr sư tôch lơ. Mo\ Lê Thị Hảo, me\ mon Nhiên tơ roi: Đei [o#h j^ đơ\ng sư ‘no\h găm hơ [răp. ‘Nao blu\ng ^nh ư\h kơ băt mă lei [ơ\t sư đei hơ [răp dăr de\h tơ\ rim hơ nglâu ti hăm hơ nglâu jơ\ng, roi găm hơ [răp kơ na mă băt. Dôm năr blu\ng ‘no\h sư ư\h so\ng sa, ư\h kơ mo\m, [^ch hơ [la\k hloi.

Đơ\ng ro\ng 2 năr pơ gơ\r, tơ drong jang hlôi khăm ăn kơ 1.555 ‘nu hơ io\h. Chă [o#h 115 ‘nu hơ io\h j^ plei nu\ih đơ\ng gre, 56 ‘nu hơ io\h đei athei răih hơ met. Lơ\m dôm bơ ngai răih hơ met đei 55 ‘nu hơ io\h đei u\nh hnam mơ mat tat, găh u\nh hnam dơ nu\h hin, u\nh hnam vă je# dơ nu\h hin. PGS.TS. Nguyễn Hoàng Định, Pho\ kơ dră vei lăng an^h jang pơ gang hơ met j^ găh plei nu\ih, kơ dră khoa răih hơ met j^ plei nu\ih, hnam pơ gang Đại học Y dược pơ lei tơm Hồ Chí Minh, kơ dră khu\l [ak si kơ tơ drong jang tơ băt, kơ so# bơ ngai j^ plei nu\ih đơ\ng nge tơ\ Dak Lak lơ de#h, hlo\h dang 5 ‘măng kơ so# atu\m kơ lơ\m te\h đak. PGS.TS. Nguyễn Hoàng Định tơ băt: M^nh năr khăn đei 1.200 mon păng kơ so# bơ ngai j^ plei nu\ih đơ\ng nge dang vă je# 6%, vă khan đei dang 50 ‘nu hơ io\h đei j^ plei nu\ih đơ\ng nge đei athei răih. Pơ têng hăm kơ so# atu\m ‘no\h lơ hlo\h. Yua kơ tơ\ tơ pôl kon pơ lei oei hmă hmă ‘no\h kơ so# bơ ngai j^ plei nu\ih đơ\ng nge ‘no\h j^ 1%. Oei tơ\ âu ‘no\h 5-6%, vă khan hlo\h 6 ‘măng tơ pôl kon pơ lei hmă hmă.  

Đei pơ gơ\r jang đơ\ng khei 10/2008, tru\h dang ei tơ drong jang “ Plei nu\ih ăn kơ o\h” pơ gơ\r khăm hơ len ăn kơ 105.000 ‘nu hơ io\h, tơ gu\m răih hơ met ăn kơ hlo\h 5.000 ‘nu hơ io\h j^ đei tơ drong ar^h sa mơ mat tat jơ\p lơ\m te\h đak.  

Kiơ\ tơ drong hơ len năng đơ\ng đe [ak si chuyên khoa, Dak Lak j^ dêh char đei kơ so# hơ io\h j^ plei nui đơ\ng nge tôch lơ pơ têng hăm kơ so# jo# atu\m kơ te\h đak. Vă băt hơ dăh [iơ\ tơ drong j^ ‘nâu ku\m nhen dôm tơ drong kăl kơ veh ver, nhôn pơ ma nuh hăm PGS.TS. Nguyễn Hoàng Định, Pho\ Kơ dră An^h hơ met j^ plei nuih, Kơ dră khoa Răih hơ met j^ plei nuih, Hnam pơ gang Đăi ho\k Y dược plt HCM.

-Ơ [ok PGS. TS Nguyễn Hoàng Định! Ap^nh ih roi tơ băt tơ drong j^ plei nuih đơ\ng nge ‘no\h yă kiơ păng yoa kiơ jing đei tơ drong j^ ‘nâu tơ\ nge?

-PGS. TS Nguyễn Hoàng Định: “Tơ drong tơm pơm tơ le\ch j^ plei nuih đơ\ng nge hrei ‘nâu tam mă băt hơ dăh ‘năi mă lei đe [ôh 1 kơ so# tơ drong [ônh pơm ăn nge j^ plei nuih đơ\ng nge. Bơ\n băt plei nuih păng lơ huan pham pơ tơm iung tih đơ\ng khei mă blu\ng mưh ‘nao hơ năp. Yoa 1 tơ drong kiơ ‘no\h sư pơm ưh ‘lơ\ng truh tơ drong tih vơ\ kơ nge lơ\m klak sư pơm ăn plei nuih nge jing ưh ‘lơ\ng păng jing đei tơ drong j^ tơ\ plei nuih mă bơ\n oei krao ‘no\h j^ plei nuih đơ\ng nge. Dôm tơ drong ưh kơ ‘lơ\ng mă bơ ngai me\ [ôh băt tôch rơ đăh nhen bơ ngai me\ tơ po\h pơ rang j^, đei j^ rubella lơ\m khei ‘năr ‘nao hơ năp ‘no\h kơ so# nge j^ plei nuih tôch lơ, mă ưh ‘no\h [ơm ưh ‘lơ\ng đơ\ng cham char nhen hyup [ơm phóng xạ, đei kim loăi trăp mât lơ\m hơ kâu dăh mă 1,2 kơ chơ\t pơ nhu\l nai, bơ ngai me\ et tơ drô, et hât… dôm tơ drong ‘no\h gô [ơm ưh ‘lơ\ng truh tơ\ plei nuih nge.

-Mưh đei tơ drong j^ lơ\m plei nuih đơ\ng nge sư [ôh thoi yơ hă PGS?

-PGS. TS Nguyễn Hoàng Định: “Dang 70-75% j^ plei nuih đơ\ng nge ‘nao đei blu\ng a, tơ dăh ưh đei hơ len năng ‘no\h hui kơ băt, oei hăm dôm tơ drong j^ plei nuih đơ\ng nge ăl, [ât ‘nao rơ ne\h bơ\n ưh gơ\h hơ met hloi, [ât lăp jing ưh gơ\h do\ng đei nge, dôm bơ ngai j^ thoi âu đei dang 25-30%.

Dôm tơ drong đei j^ plei nuih đơ\ng nge mă me\ [ă athei tơ re\k truh ‘noh: mă 1 nge đa nhâm ăr, ưh ‘me\h mo\m, kre\, ưh to\k k^, nge đa j^ tơ so\h. J^ tơ so\h đei hơ lơ\k hơ le lơ ‘măng ‘no\h nhen vă roi tơ băt ăn tơ drong j^ plei nuih đơ\ng nge. ‘Ngoăih kơ ‘no\h oei đei 1,2 tơ drong nai hai nhen nge găm brâp, hơ nglâu jâng, ti găm, sơ ku\ng găm, j^ lơ\m măt.

-Tơ drong răm mă j^ plei nuih đơ\ng nge pơm ăn jơ hngâm pran nge thoi yơ?

-PGS. TS Nguyễn Hoàng Định: “Tơ dăh bơ\n ưh đei hơ met j^ plei nuih đơ\ng nge ‘no\h plei nuih nge roi đunh roi ưh ‘lơ\ng, [ât lăp jing pơm ăn plei nuih rơ mơ\n, pơm ưh ‘lơ\mng truh tơ\ tơ so\h, [ât lăp pham nge jing krăl, mưh hơ kâu jăn nge brâp găm sư pơm tơ le\ch lơ tơ drong krê nhen kơ chil huan pham, kơ ch^l huan pham tơ\ ‘ngok. Hmă hmă đe hơ io\h j^ plei nuih đơ\ng ‘lơ\p mă ưh đei hơ met tơ tom ‘no\h ưh kơ đei arih đunh. Đei lơ hơ io\h ưh đei arih hlo\h 3 sơ năm, 5 sơ năm mă ưh ‘no\h 10 sơ năm, oei tơ dăh bơ\n hơ met đei j^ plei nuih đơ\ng nge ‘no\h dang 2/3 kơ so# bơ ngai athei răih [ât lăp gơh hơ met klăih đ^ hloi, oei 1 kơ so# bơ ngai j^ plei nuih đơ\ng nge ăl mơ mat, mă ưh gơ\h hơ met ăn sư đei 1 plei nuih ‘lơ\ng thoi hmă, mă lei plei nuih oei tơ te\h ‘lơ\ng ‘no\h nge gơ\h tih vơ\ mơ\n.

-Hrei ‘nâu đei dôm trong hơ met j^ plei nuih đơ\ng nge hơ yơ hă PGS?

-PGS. TS Nguyễn Hoàng Định: “Vă hơ met j^ plei nuih đơ\ng nge blu\ng a athei khăm hơ len, lăng năng j^ ‘no\h dêh dăh ưh, hăm kăl hơ met hloi dăh mă tam mă. 1 kơ so# bơ ngai bơ\n lăp athei hơ len năng đe\ch, [ât lăp lơ\m khei ‘năr nge tih vơ\ dôm tơ drong ưh kơ lăp lơ\m plei nuih gơ\h hơ met pơ ‘lơ\ng kơ dih, 1,2 tơ drong j^ ưh đei pơ răm truh plei nuih ku\m nhen tơ drong tih vơ\ kơ nge ‘no\h lăp năng tông đe\ch mă ưh ‘no\h huch pơ gang. Mă lei, lơ bơ ngai j^ plei nuih đơ\ng nge athei hơ met hloi, vă akhan athei răih hơ met ‘mơ\i. Bơ\n pơih plei nuih sư, vă hơ met dôm tơ drong j^ lơ\m plei nuih. Dang ei tơ\ khoa âu jang roi đunh roi rơ gei kơ na đei lơ trong jang ưh kăl răih mă lăp tơ mât ming đing, tơ mam năm kle\ch huan pham mât lơ\m plei nuih mă ưh ‘no\h tăh stent [ât dôm an^h huan hrăt. Hăm dôm trong jang roi đunh roi rơ gei gô tơ gu\m hơ met j^ ăn hơ io\h roi sơ đơ\ng [iơ\.”

-Hăm gơ\h găn [iơ\ tơ drong krê đei j^ plei nuih đơ\ng nge ăn hơ io\h ưh? Trong tang găn, ve\h ver sư thoi yơ?

-PGS. TS Nguyễn Hoàng Định: “Hrei ‘nâu tơ drong khăm hơ len j^ adrol kơ io\k unh om tôch g^t kăl. Bơ\n gơ\h [ôh lơ tơ drong krê, ưh ‘lơ\ng đơ\ng me\ dăh mă [ă vă găn [iơ\ dôm tơ drong răm đơ\ng tơ po\h kiơ\ pham gơ\h [ơm ưh ‘lơ\ng truh tơ\ plei nuih nge. Mă 2 lơ\m khei ‘năr hơ năp athei le# pơm dôm tơ drong [ơm ưh ‘lơ\ng truh tơ\ nge lơ\m 3 khei blu\ng, le# gan bơ\ jang, pel dôm tơ mam kơ chơ\t kơ ne#, le# tơ che\ng lơ jing stress, veh hơ tăih kơ ‘nhui hât…lơ\m khei ‘năr hơ năp athei kơ chăng lơ\m 3 khei to\k bo\k păng 3 khei hơ tuch athei năm siêu âm plei nuih nge. Hrei ‘nâu tơ đrong siêu âm plei nuih nge lơ\m klak đei lơ kơ măy ‘nao păng đei lơ nơ\r athei năm khăm. Mưh siêu âm plei nuih nge ‘no\h dôm tơ drong j^, ưh kơ lăp lơ\m plei nuih gô đei chă [ôh. Mưh j^ lơ\m plei nuih dêh, tơ drong do\ng arih nge mưh rơ ne\h ưh gơ\h athei hu\t le# nge đơ\ng hrôih. Oei tơ dăh tơ drong j^ ‘no\h gơ\h hơ met dăh mă tơ drong j^ ‘no\h mưh rơ ne\h đang athei răih hloi ‘no\h bơ\n đei trong năm khăm hơ len hơ nơ\ng, đei hloi đa [ak si juăt hơ met j^ plei nuih khăm ăn păng tơ le\ch trong mưh rơ ne\h nge đang ‘no\h đei trong hơ met hloi, dăh mă răih hloi ăn nge đei j^ đơ\ng ro\ng kơ rơ ne\h, thoi no\h gô do\ng arih đei ăn lơ hơ io\h.”

-Lei a, bơ nê kơ ih [ak si hơ!

Thuem hăm Dơ\ng: Tơ blơ\