VOV4.Bahnar - Trong tang găn j^ gro\nh ‘lơ\ng hlo\h păng sơ đơ\ng hlo\h ‘no\h [et pơ gang vắc xin tang găn j^. Mă lei, lơ hơ io\h tơ\ dêh char Dak lak tam đei [et mă ưh ‘no\h [et ưh tôm kơ liêu kơ loăi vắc xin ‘nâu. ‘Nâu jing tơ drong tơm pơm ăn kơ so# hơ io\h tơ po\h j^ gro\nh to\k lơ lơ\m khei ‘năr âu ki.

Hơ tuch sơ năm 2018, dêh char Dak Lak bơ ngai j^ gro\nh to\k lơ tơ\ apu\ng Buôn Đôn. Lơ\m dang 2 khei io\k đơ\ng đei bơ ngai j^ gro\nh blu\ng a, j^ tơ po\h tôch hrenh lơ\m apu\ng hăm dang 70 ‘nu bơ ngai đei jâu j^ gro\nh, lơ\m no\h đei 25 ‘nu bơ ngai đei virus j^ gro\nh. Tơ\ hơ năp tơ drong ‘no\h, an^h jang pơ gang dêh char Dak Lak hlôi tơ le\ch lơ trong tang găn, ưh ăn j^ tơ po\h xă. Mă lei lăp găn đei lăp hlo\h 1 khei đe\ch, đơ\ng ro\ng kơ ‘no\h j^ pơ tơm to\k dơ\ng đơ\ng blu\ng sơ năm 2019.

Khoa hơ met j^ ăn hơ io\h, Hnam pơ gang Đa khoa tơ ring Tây Nguyên, lăp 2 khei blu\ng sơ năm ‘nâu, hlôi o\k hơ met ăn hlo\h 40 ‘nu bơ ngai j^ gro\nh, lơ\m no\h đei 6 ‘nu j^ ăl nhen: rơ ra đuh, j^ tơ so\h, j^ hơ lo\ng… Kiơ\ đơ\ng hơ len năng, đ^ đăng hơ io\h âu tam mă [et mă ưh ‘no\h [et tam mă tôm kơ liêu vắc xin gro\nh. Krê loi đei hơ io\h tam mă truh sơ năm [et vắc xin gro\nh đ^ đei j^ ‘năi bơih.

Tiên si Trần Thị Thúy Minh - Kơ dră vei lăng Khoa hơ met j^ ăn hơ io\h, Hnam pơ gang Đa khoa tơ ring Tây Nguyên ăn tơ băt: “Đei m^nh tơ drong pha lơ\m ‘măng mă âu ‘no\h m^nh kơ so# hơ io\h tam mă truh sơ năm [et vắc xin gro\nh đ^ tơ po\h j^ bơih, ‘no\h j^ đe hơ io\h đơ\ng 6-9 khei. Kiơ\ tơ drong tơ che\ng, đe hơ io\h âu đei vei lăng kiơ\ kơ chơ\t tang găn j^ đơ\ng bơ ngai me\ ră. Mă lei yoa hơ kâu jăn nge rơ mơ\n, mă ưh ‘no\h kơ chơ\t tang găn j^ gro\nh đơ\ng me\ pơ truh ưh tôm păng tơ [âp bơ ngai đei j^ kơ na đe mon tơ po\h j^ hloi.”

‘Nao lăp hlo\h 7 khei, tam truh sơ năm [et vắc xin tang găn j^ gro\nh, mon Phạm Thiên Ân oei tơ\ xăh Ea Khanh, apu\ng Ea H’Leo, dêh char Dak Lak đ^ đei j^ gro\nh bơih. Mo\ Nguyễn Thị Thành, me\ mon Ân tơ roi, adrol kơ năm hơ met tơ\ Khoa hơ met j^ ăn hơ io\h, Hnam pơ gang Đa khoa tơ ring Tây Nguyên, mon Ân yuh to\, đơ\ng ro\ng kơ ‘no\h unh hnam chơ mon năm khăm tơ\ hnam pơ gang apu\ng păng lăm khăm kơ dih mă lei akhan mon j^ tơ so\h, j^ hơ lo\ng đe\ch. Kle\p [ơ\r mon rơ ka, jơ\p hơ kâu le\ch [re [rônh, yuh to\ hơ nơ\ng ‘no\h unh hnam hăt hot chơ hơ met tơ\ hnam pơ gang.

Mo\ Nguyễn Thị Thành tơ roi: “Blu\ng a inh năm răt pơ gang hơ drap ăn mon huch mă lei ưh đei da [iơ\. Năm khăm ‘no\h [ak si akhan mon j^ tơ so\h. Huch pơ gang 4 năr dơ\ng mă lei roi đunh roi dêh, mon đei rơ ka lơ\m [ơ\r kơ na inh chơ năm tơ\ hnam pơ gang Đa khoa tơ ring Tây Nguyên.”

Bơ ngai nai ‘no\h j^ mon H’Kỳ Vọng Êban (13 khei) tơ\ xăh Hòa Phú, pơ lei tơm Buôn Ma Thuột, dêh char Dak Lak tơ po\h j^ gro\nh păng đei hơ met vă je# 1 puăt khei ‘nâu tơ\ hnam pơ gang Đa khoa pơ lei tơm Buôn Ma Thuột. Mă lei, yoa sư đei j^ truh tơ\ tơ so\h kơ na mon đei chơ ba tơ\ hnam pơ gang Đa khoa tơ ring Tây Nguyên vă hơ met. Adrol kơ ‘no\h, mon H’ Kỳ Vọng tam đei [et pơ gang gro\nh.

Mo\ H’Mê Ra Êban (me\ mon H’Kỳ Vọng Êban) tơ roi: “Đơ\ng nge, hơ kâu mon đ^ rơ mơ\n bơih, hơ nơ\ng đei j^ ‘nâu, j^ to. Rim ‘măng truh năr [et pơ gang bơ\ng j^ ‘no\h mon che\p pơ lo\, yuh kơ na ưh gơ\h [et. Mưh đei j^ gro\nh, mon yuh tôch dêh. Unh hnam chơ mon năm khăm tơ\ hnam pơ gang pơ lei tơm Buôn Ma Thuột đe [ak si akhan mon pơ lo\ siêu vi. Vih tơ\ hnam huch pơ gang 2 năr mă lei j^ ưh kơ đei da [iơ\, măt sư [re đ^. Unh hnam năm dơ\ng tơ\ hnam pơ gang pơ lei tơm, khăm hơ len ‘no\h akhan mon j^ gro\nh.”

Kiơ\ tiên si, [ak si Trần Thị Thúy Minh- Kơ dră vei lăng Khoa hơ met j^ ăn hơ io\h, Hnam pơ gang Đa khoa tơ ring Tây Nguyên, j^ gro\nh ‘no\h j^ tơ drong j^ ưh gan krê păng gơ\h tang găn hơ drol kiơ\ đơ\ng [et vắc xin. Tơ drong s^t kơ tang đơ\ng [et pơ gang tang găn j^ gơ\h vei lăng truh 95% nge huei kơ tơ po\h j^ gro\nh. Mă lei, lơ me\ [ă lăng pơ hơi, ưh đei bơ be\ng truh tơ drong ‘nâu pơm ăn j^ gro\nh tơ po\h hre\nh lơ\m khei ‘năr âu ki, yoa ‘nâu j^ tơ drong j^ tôch [ônh tơ po\h păng đe hơ io\h rơ mơ\n ‘no\h [ônh tơ po\h j^ dêh hlo\h.

Kiơ\ kơ so# chih jo# đơ\ng An^h jang pơ gang tang găn tơ drong j^ dêh char Dak Lak, lơ\m 2 khei blu\ng sơ năm 2019, lơ\m dêh char đei vă je# 160 ‘nu hơ io\h che\p pơ lo\, to\ hơ kâu đei jâu yoa j^ gro\nh, lơ\m no\h đei 62 ‘nu đei virus gro\nh. J^ hlôi đei tơ\ 8/15 apu\ng, th^, pơ lei tơm, ‘no\h: pơ lei tơm Buôn Ma Thuột, dôm apu\ng: Ea H’Leo, Krông Bông, Cư M’Gar, M’Drak, Lắk, Krông Ana, Krông Pach. Kiơ\ đe [ak si juăt hơ met j^ ‘nâu, j^ gro\nh tơ po\h tơ\ tơ ring ‘ngoăih kơ to\ ‘mi ưh ‘lơ\ng ‘no\h yoa 1 tơ drong nai dơ\ng, ‘no\h j^ yoa đơ\ng kon pơ lei mât oei kư\ kă đơ\ng nai truh. Vă rim hơ io\h đơ\ng nai kiơ\ me\ [ă mât oei tơ\ âu ưh đei vei lăng păng ưh đei [et tôm pơ gang bơ\ng j^, mă loi ‘no\h [et pơ gang tang găn j^ gro\nh.

J^ gro\nh ‘no\h tơdrong j^ [ônh tơpo\h păng jei pơm ăn đei lơ tơdrong j^, pơm pơra\m jơhngơ\m jăn đe hơ io\h. Vă băt hlo\h dơ\ng găh j^ gro\nh adoi nhen trong tang găn tơdrong j^ au, Tiến sĩ bác sĩ Trần Thị Thúy Minh- Kơdră An^h ming hơmet Hơ io\h j^ kơ Hnam pơgang tơm tơring Tây Nguyên gô tơroi tơbăt hơdăh găh trong tang găn tơdrong j^ au:

- {ak si a\i! J^ gro\nh ‘no\h tơdrong j^ lơ liơ păng đei [o#h j^ lơ liơ?

- {ak si Minh: J^ gro\nh ‘no\h tơdrong j^ tơpo\h kiơ\ trong dui jơhngơ\m, kơ yuơ đơ\ng đak hai tơprăh pơm ăn. Đei [o#h j^ mă blu\ng ‘no\h che\p pơgru\n păh ai, hie\n, le\ch đak mu\h, j^ dăng hơlo\ng. Đơ\ng ro\ng 24 tru\h 48 jơ đei [o#h le\ch đe hmro\ng hmrônh tơ\ tơ [o\k, lăng tơ\ akar [o#h tơbo\l kok. Măt hơ io\h [rê dăh mă pơ ‘nge\h [rê. Lăp đơ\ng ro\ng ‘no\h hơ io\h đei [o#h le\ch đe đơ\ng kơ\l năm tơ\ mu\h măt, ako, lăp đơ\ng ro\ng ‘no\h jơ\p lơ\m hơkau, tơ\ kơtơ\h, kơdu\ ro\ng, [ar păh tơpang ti đơ\ng ro\ng ‘no\h jur năm tơ\ jơ\ng. Lăp lăp đơ\ng ro\ng 24-72 jơ, le\ch đe klăih đơ\ng kơ\l tru\h tơ\ jơ\ng. Lơ lo\h tơdrong le\ch đe kơ yuơ j^ gro\nh hăp pha hăm le\ch đe kơ yuơ che\p pơlo\ ? Hăm le\ch đe kơ yuơ che\p pơlo\ pơm ăn ‘no\h hăp [re [rônh, mư\h klăih ư\h kơ đei [o#h rơka kiơ. Mă lei le\ch đe kơ yuơ đơ\ng j^ gro\nh ‘no\h hăp ư\h kơ oc đ^ đăng hloi mă lei hăp pơm ăn kơ brâp găm păng đơ\ng ro\nh ‘no\h m^nh gie\ng hăp klăih.

- Kiơ\ kơ ih, tơdrong kiơ pơm ăn j^ gro\nh lang să lơ\m khei ‘năr tơ je# au ‘no\h?

- {ak si Minh: J^ gro\nh hre\i au to\k bo\k tơpo\h lang să lơ\m ple\i te\h ư\h khan lăp hơdro# tơ\ te\h đak bơ\n đe\ch ôh. Tơdrong tơm ‘no\h ro\ năng cham char rơvơn ăn sơmach j^ chek lar char lơ, dăh mă kơ yuơ ư\h kơ măh pơgng bơ\n. J^ gro\nh đei [ar tơdrong hli hlơt hlo\h ‘no\h, tơpo\h tôch kơtang, m^nh ‘nu bơngai tim mă [et pơgang bơ\ng ‘no\h hơmơt tơpo\h tôch kơtang, to\k tru\h 90%. Păng mư\h đei j^ gro\nh bơih lei [ônh đei tru\h tơdrong j^ anai hloi. Kơ yuơ lơ loh, j^ gro\nh jing tơdrong j^ hli hlơt hlo\h hăm đe hơ io\h.

- {ak si ăi! Mư\h [o#h hơ io\h j^ lei u\nh hnam chă hơmet lơ liơ?

-- {ak si Minh: Hăm rim tơdrong j^ tơpo\h anai, mư\h [o#h j^ dêh ‘no\h ba đe hơ io\h năm ming hơmet tơ\ hnam pơgang. Mă lei hăm tơdrong j^ gro\nh, lăp [o#h hơ io\h j^ dăh mă đei jau đei j^ lei kăl chơ ba năm tơ\ hnam pơgang chă khăm, hơlen păng ăn [^ch ming hơmet tơ\ hnam pơgang hloi.

- {ak si ai! Tơdrong hơ io\h j^ gro\nh năm ming hơmet tơ\ hnam pơgang au dang ei lơ liơ păng ming hơmet j^ gro\nh đei dôm tơdrong kơchăng yă kiơ?

- {ak si Minh: Đ^ đăng đe hơ io\h j^ gro\nh dăh mă đei jau j^ gro\nh je\i [^ch tơ\ hnam pơgang hloi vă lăng hơlen, ming hơmet hloi. Mă lei, tơ\ An^h ming hơmet đe hơ io\h j^, nhôn sơng đei lơ hơ io\h j^ gro\nh kơtang. Găh lơ đe mon năm hơmet tơ\ hnam pơgang hlôi đei j^ bơ\n tơso\h, rơka dăng hơlo\ng bơih. Găh lơ đe hơ io\h j^ gro\nh mơ\t tơ\ au đei tơ [ơ\p j^ tơso\h, tim mă đei hơ io\h chă j^ ‘ngok ră dăh mă đei dôm tơdrong j^ ăl anai.

Kơ yuơ j^ gro\nh hăp pơm tơjur ke\ krơ\ng, kơ yuơ sơmach j^ gro\nh pơm ăn, hăp mơ\t lơ\m akau kơna đe j^ năm tơ\ hnam pơgang ngăl che\p pơlo\ kơna bơngai j^ gro\nh đei trong ve\i lăng năng tông pha, ăn oe\i hơdro#, chă ming hơmet kăl hlo\h hăm dôm bơngai j^ tơdrong j^ anai.

Vă tơ jră tang găn hăm j^ gro\nh lang să, nhôn hlôi pơjing m^nh an^h ming hơmet hơdro# vă dôm đe hơ io\h j^ gro\nh đei oe\i hơdro# sơđơ\ng, hoei pơm tơ po\h ăn bơngai j^ jăn anai. ‘No\h j^ đe chă j^ jăn năm ming hơmet tơ\ hnam pơgang hoei tơpo\h j^ gro\nh păng đe mon j^ gro\nh hoei chă tơpo\h j^ tơdrong j^ anai. Atu\m hăm tơdrong ‘no\h nhôn hlôi pơ pro\ tôm kmăi kmo\k, pơgang păng khu\l bơ\ jang vă iung jang tang găn hloi hăm tơdrong tơpo\h lang să kơ j^ gro\nh lơ\m ‘măng mă au.

- {ak si ai! Vă veh ver hơmơt tơpo\h j^ gro\nh lei [ak si đei nơ\r chă pơkă ăn rim đe me\ đe hơ io\h lơ liơ?

- {ak si Minh: Vă tang găn hơlau j^ gro\nh, rim đe me\ [a\ yă [ok kăl kơchăng lơ lau:

- Mă blu\ng ‘no\h [et pơgang bơ\ng j^ gro\nh ăn hơ io\h, jru\m mă blu\ng lơ\m mă hơ io\h tôm 9 khei, jru\m mă 2 đe hơ io\h 1 sơnăm 6 khei. {et pơgang bơ\ng j^ gro\nh ‘no\h trong jang kăl hlo\h vă tang găn tơdrong j^ hli hlơt au. Dôm đe hơ io\h hlôi [et tôm 2 jru\m pơgang bơ\ng j^ gro\nh ‘no\h tru\h 95% ư\h kơ chă j^ gro\nh mă đơ\ng đei chă oei tơ je# hăm bơngai j^ ră.

- Mă [ar, ‘ne\ ăn hơ io\h oe\i tơ je# bơngai j^ dăh mă đei jau j^ gro\nh.

- Mă pêng, vă ve\h ver j^ ăl, ve\h ver pơm đei tơdrong j^ anai pơm ăn tru\h lôch răm lei lăp đơ\ng ro\ng [o#h kon hơ ‘lơ\p po j^ gro\nh dăh mă jau chă j^ gro\nh lei hơ nhăk hơ io\h năm tơ\ hnam pơgang tơ je# hlo\h vă ăn oe\i hơdro#, khăm păng ming hơmet tơtom hloi.

- Bơnê kơ [ak si hơ!

Tơblơ\ nơ\r: Dơ\ng - Amazưt