VOV4.Bahnar - Jo# truh dang ei, lơ\m tơ ring Tây Nguyên đ^ đei hlo\h 70 ‘nu bơ ngai j^ [ăch hâu. Lơ\m no\h đei 3 ‘nu bơ ngai lôch. Đơ\ng ro\ng kơ đei [ôh bơ ngai j^ [ăch hâu blu\ng a, an^h jang pơ gang dêh char Dak Lak hlôi tơ le\ch lơ trong tang găn, ưh ăn j^ tơ po\h lơ\m tơ pôl.

‘Năr 7/7, Dak Lak đei bơ ngai j^ [ăch hâu mă blu\ng. Bơ ngai j^ âu ‘no\h bơ ngai M’nông, dro\ kăn, 52 sơ năm oei tơ\ plei Diêo, xăh Bông Krang, apu\ng Lắk. Adrol kơ ‘no\h, bơ ngai j^ yuh, j^ hơ lo\ng, luăn đak hai mơ mat păng năm răt pơ gang huch hơ met kơ dih mă lei ưh đei da [iơ\ kiơ. Đơ\ng ro\ng kơ ‘no\h, bơ ngai j^ năm tơ\ hnam pơ gang apu\ng Lắk khăm păng đei akhan j^ Amydan le\ch đuh, nhen vă j^ [ăch hâu ‘năi kơ na io\k set hơ len pham, truh kơ sơ\ ‘năr 7/7/2020 io\k hla ar set hơ len pham ‘no\h sư đei j^ [ăch hâu.

Đơ\ng ro\ng kơ đei bơ ngai j^, Hnam pơ gang apu\ng Lắk hlôi ăn sư oei hơ dro#, hơ met j^ kiơ\ tơ drong hơ găt đơ\ng An^h tơm vei lăng jang pơ gang. Pơ gơ\r hôp An^h pơ gơ\r jang tang găn j^ tơ\ bơ ngai lơ\m apu\ng, ăn kăn [o#, bơ ngai jang pơ gang năm tơ\ tơ ring đei j^, jang hơ doi hăm an^h jang đảng, khul kơ dră tơ ring pruih pơ gang pơ lôch pơ rang j^ tơ\ hnam bơ ngai j^ păng 12 unh hnam je# sư. Hăm dôm bơ ngai tơ [âp, ngôi hơ dai hăm bơ ngai j^, hơ mơt tơ po\h j^, an^h jang pơ gang apu\ng khăm hơ len păng ăn huch pơ gang tang găn j^. Atu\m hăm ‘no\h, jang hơ doi hăm khul linh dân quân pơ jing 3 an^h gak tơ\ dôm trong mât le\ch lơ\m plei Diêo vă tang găn ưh ăn j^ tơ po\h xă; pơ gơ\r [et vắc xin tang găn j^ [ăch hâu ăn đ^ đăng hơ io\h hơ la kơ 7 sơ năm găh xăh Bông Krang. Ku\m hăm ‘no\h, hơ to\k tơ drong tơ roi tơ băt pơ hlôh đon ăn kon pơ lei găh trong tang găn j^.

{ok Y Sỹ Buôn Dap, Pho\ Kơ dră vei lăng Hnam pơ gang apu\ng Lắk, dêh char Dak Lak ăn tơ băt: “Mưh băt đei bơ ngai j^ tơ\ plei Diêo, xăh Bông Krang, nhôn tơ roi hloi ăn An^h vei lăng tơ drong j^ jăn dêh char, io\k set hơ len pham. Mưh io\k đei hla ar set hơ len, băt hơ dăh j^, nhôn pơ gơ\r hôp Khul pơ gơ\r jang kơ Hnam pơ gang păng pơ jao hơ dăh tơ drong jang ăn dôm bơ ngai che\p kơ\l, bơ ngai jang dăr hơ len, vei lăng, khăm hơ len j^ tơ\ hnam pơ gang. Đơ\ng ro\ng kơ ‘no\h nhôn bơ\ jang hăm An^h jang Đảng, Dơ no\ an^h vei lăng kon pơ lei xăh ‘no\h An^h jang Đảng xăh drơ\ng nơ\r pơ gơ\r [et vắc xin tang găn j^ ăn đ^ đăng kon pơ lei tơ\ plei Diêo. Tơ\ plei Diêo, nhôn oei pơ jing khul vei lăng lơ\m pơ lei chă roi tơ băt tơ drong j^, tơ tă ăn kon pơ lei băt vei lăng jơ hngâm pran kơ dih, đei đon oei hơ dro#, oei xa mă rơ go\h vă tang găn j^.”

Mo\ H’Phách Jiê, kon dro\ kăn bơngai j^ [ăch hâu tơ\ plei Diêo, xăh Bông Krang, apu\ng Lắk tơ roi: “Kơ dih kâu inh adrol ki ưh đei băt yă kiơ, đơ\ng ro\ng kơ me\ inh j^, gơ nơm đei an^h jang pơ gang tơ gu\m, nhôn băt trong hơ met rơ go\h cham hnam kiơ\ nơ\r pơ tho đơ\ng An^h tơm vei lăng jang pơ gang, băt ôp hơ met hơ nă hnam hăm đak pơ gang, An^h tơm vei lăng jang pơ gang [ơk, pruih pơ gang lơ\m hnam nhôn. Nhôn hơ pơi ‘me\h an^h jang pơ gang, khul kơ dră tơ ring tơ gu\m ăn nhôn tang găn ‘lơ\ng tơ drong j^”.

Kiơ\ [ak si Trịnh Quang Trí, Pho\ Kơ dră vei lăng An^h tang găn tơ drong j^ jăn dêh char Dak Lak, tơ\ hơ năp tơ drong j^ [ăch hâu đei tôch hơ mơt tơ\ tơ ring Tây Nguyên, mă loi j^ đơ\ng ro\ng kơ Dak Lak chă [ôh bơ ngai j^ blu\ng a, An^h tang găn j^ jăn dêh char roi tơ [ôh ăn An^h vei lăng tơ drong jang pơ gang dêh char tơ le\ch lơ trong tang găn j^. Hăm apu\ng Lắk, tơ ring đei bơ ngai j^, an^h pơ tho ăn hnam pơ gang apu\ng jăh che\ng găn tơ ring, tang găn j^; chih măt, hơ len năng tơ drong [et pơ gang bơ\ng j^ tơ\ rim unh hnam kon pơ lei lơ\m plei vă pơ gơ\r [et vắc xin tang găn j^ [ăch hâu, j^ gơ\ hơ kâu ăn đ^ đăng kon pơ lei tơ\ âu.

Atu\m hăm ‘no\h, An^h jang pơ jing khul dăr hơ len tơ drong tang găn j^ tơ\ apu\ng Lắk; pơ gơ\r io\k 12 kơ mẫu pham dôm bơ ngai tơ [âp, ngôi hơ dai hăm bơ ngai j^ gơih ăn An^h set hơ len pơ rang j^ Tây Nguyên. Dang ei, an^h âu hlôi sơng io\k hlo\h 30.000 găr pơ gang tang găn j^ [ăch hâu vă [ơk ăn kon pơ lei. Tơ che\ng adrol tơ\ hơ năp kơnh, vă pơ gơ\r [et bơ\ng j^, adrin truh 95% bơ ngai hơ mơt đei j^ tơ po\h đei [et tôm vắc xin tang găn j^ [ăch hâu, j^ gơ\ hơ kâu.

{ak si Trịnh Quang Trí ăn tơ băt: “Vă tang găn j^ [ăch hâu, tơ drong ‘lơ\ng hlo\h hrei ‘nâu j^ pơ gơ\r [et bơ\ng j^. Hăm dôm bơ ngai đei j^ [ăch hâu ‘nao âu tơ tă đei tơ\ dôm pơ lei bơ ngai kon kông, tơ ring đei bơ ngai [et bơ\ng j^ to\ se\t [iơ\ kơ dôm tơ ring nai. Dơ\ng tơ\ hơ năp tơ drong ‘nâu, tơ drong pơ gơ\r [et vắc xin tang găn j^ [ăch hâu, j^ gơ\ hơ kâu ‘no\h vă pơ ‘nho\ ăn dôm tơ ring hơ tăih yăih, dôm tơ ring ưh đei [et bơ\ng j^ tôm, đơ\ng ro\ng kơ ‘no\h pơ gơ\r [et tơ\ dôm tơ ring nai dơ\ng, tơ ring yơ krê  ‘no\h pơ gơ\r [et hơ drol”.

Truh dang ei, 4 dêh char tơ\ tơ ring Tây Nguyên đei: Dak Nông, Gia Lai, Kon Tum, Dak Lak hlôi đei bơ ngai j^ [ăch hâu. An^h jang pơ gang kơ dôm dêh char oei adrin tơ le\ch lơ trong jang tang găn, ưh ăn j^ tơ po\h xă. Lơ\m no\h, hơ to\k tơ drong tơ roi tơ băt, pơ hlôh đon ăn kon pơ lei găh tơ drong tang găn j^, kăl loi ‘no\h athei [et mă tôm pơ gang bơ\ng j^.

Kiơ\ hơ len lăng đơ\ng an^h jang pơ gang j^ bạch hầu nhen le\ ư\h kơ đei [o#h io\k đơ\ng đei pơ gang vắc xin tang găn j^, mă hơ dăh hlo\h ‘no\h j^ dang 16 sơ năm kơ âu. Mă lei, vă je# 2 sơ năm âu, tơ drong j^ ‘nâu đei [o#h hơ lơ\k dơ\ng hăm tơ drong tơ po\h hre\nh păng krê hơ mơt. Vă băt thim tơ roi găh tơ drong j^ bạch hầu ku\m nhen trong jang tang găn j^ ‘lơ\ng hlo\h, gru\p ch^h kơ tơ\ng ang hlôi đei jơ pơ ma dơ nu\h hăm tiến sĩ, bác sĩ Trần Thị Thúy Minh, kơ dră khoa hơ met j^ găh hơ io\h – Hnam pơ gang đa khoa tơ ring Tây Nguyên.

{ak si ăi! Bạch hầu ‘no\h tơ drong j^ thoi yơ păng tơ drong krê hơ mơt đơ\ng sư lơ liơ?

-Ts.Bs Minh: Bạch hầu ‘no\h j^ yua đơ\ng pơ rang bạch hầu pơm ăn. ‘Nâu j^ tơ drong j^ krê hơ mơt, đei tơ po\h lanh hre\nh păng kơ so# lôch tôch kơ lơ. ‘Nâu j^ tơ drong j^ tơ po\h kiơ\ trong dui jơ hngơ\m. Mă đơ\ng dang ei rim an^h jang hơ met j^ hlôi đei lơ kơ măy kơ mo\k hơ gei mă lei kơ so# bơ ngai lôch yua đơ\ng j^ ‘nâu đei tơ roi tơ băt ‘no\h đei đơ\ng 20-30% lơ\m ako\p kơ so# bơ ngai j^. Tơ drong j^ ‘nâu đei 2 tơ drong tôch kơ krê hơ mơt ‘no\h j^ kơ so# lôch lơ tơ dăh j^ păng tôch kơ [ônh kơ tơ po\h kiơ\ trong dui jơ hngơ\m.

‘Nâu j^ tơ drong j^ hui kơ tơ [ơ\p lơ\m khei ‘năr đei pơ gang vắc xin nhen hrei ‘nâu, yua thoi no\h, tơ\ năr blu\ng j^ tôch kơ [ônh kơ hơ vơ\l hăm dôm tơ drong j^ nai. Đei [o#h j^ blu\ng a ‘no\h yu\h, hie\n, j^ hơ lo\ng, luăn tôch kơ j^. Mư\h khăm gô [o#h hơ lo\ng đei tơ bôk, de#h hlo\h ‘no\h bơ ngai j^ gô đei tơ drong j^ bạch hầu dăng hơ lo\ng pơm ăn dui jơ hngơ\m mơ mat, kơ te\ch jơ hngơ\m, [ơ\t lăp j^ plei nu\ih pơm ăn bơ ngai j^ hơ [râp, kơ te\ch jơ hngơ\m ư\h kơ ê. 1 tơ drong tôch kơ krê hơ mơt ‘no\h j^ dôm tơ drong j^ blu\ng a đơ\ng bạch hầu lei lăi hăm j^ hơ lo\ng kơ na lơ bơ ngai ư\h kơ lăng tru\h, [ơ\t mă tơ drong hơ met j^ bạch hầu kăl kơ đei jơ năr roi hro#ih roi ‘lơ\ng mă lei lơ bơ ngai ư\h kơ băt ‘nâu j^ tơ drong j^ đơ\ng bạch hầu vă năm khăm păng hơ met tơ tom, pơm ăn dôm tơ drong tôch kơ ơ\h kơ sơ ‘ngon. Mă lei 1 tơ drong pu\n ai ‘no\h j^ lơ\m tơ pôl đơ\ng bơ\n găh lơ hlôi đei pă đei j^ hăm j^ bạch hầu yua kơ đei [et pơ gang vắc xin io\k đơ\ng oei ie\ kơ na kơ so# bơ ngai j^ lơ\m tơ pôl tôch kơ to\ se\t.

-{ak si ăi! Pơm liơ vă gơ\h lăng băt hơ dăh tơ drong j^ vă năm khăm tơ tom, ve\h ver kơ đei [o#h j^ ăl?

-Ts.Bs Minh: J^ bạch hầu đa đei [o#h tơ\ dôm bơ ngai ư\h kơ đei [et bơ\ng j^ bạch hầu hơ drol ‘no\h, mă lei oei đei 1 kơ so# ie\ mă đơ\ng hlôi [et bơ\ih ră mă lei oei đei j^. Mă 2 ‘no\h athei ngôi tơ je# hăm bơ ngai jâu đei j^. Yua thoi no\h, vă băt hơ dăh me\ [a\ hơ io\h kăl lăng kiơ\ lơ\m 2 tơ drong tơm, mă mônh kon bơ\n hăm đei ngôi tơ je# hăm bơ ngai j^ ư\h. Mă 2 đei [o#h dôm tơ drong j^ nhen yu\h, lap rơ mơ\n, hie\n, dui jơ hngơ\m mơ mat, j^ hơ lo\ng tôch kơ lơ. ‘No\h j^ dôm tơ drong đei [o#h blu\ng a mă me\ [a\ gơ\h chă [o#h. Mă lei, dôm tơ drong j^ đei [o#h âu ku\m đei [o#h tơ\ j^ hơ lo\ng kơ na tôch kơ hơ nat vă lăng băt, yua thoi no\h, lăp mư\h đe [ak si khăm đei chă tơ bôk păng ăn năm hơ len lăng ‘no\h mă gơ\h băt hơ dăh bơ ngai j^ đei j^ bạch hầu dăh ư\h.

Tơ dăh kon o\h bơ\n tam mă đei [et bơ\ng j^ bạch hầu păng đei ngôi tơ je# hăm bơ ngai đei j^ păng đei [o#h dôm tơ drong j^ nhen tơ\ kơ pal ‘no\h kăl năm tơ\ hnam pơ gang hro#ih vă hơ len lăng.

-Kăl kơ pơm kiơ\ dôm trong jang kiơ vă tang găn j^ bạch hầu đei yua hlo\h hă [ak si?

-Ts.Bs Minh: J^ bạch hầu mă đơ\ng tôch kơ krê hơ mơt ră mă lei đei 1 trong tôch kơ [ônh ‘no\h j^ [et bơ\ng vắc xin ăn hơ io\h. Dang ei tơ drong jang [et bơ\ng pơ\ih să hlôi đei pơ gơ\r tru\h hăm đ^ đăng hơ io\h Việt Nam, dôm pơ gang vắc xin nhen SII, Quinvaxem, Combie Five… tă kơ tang găn j^ bạch hầu ngăl, ‘ngoăih kơ ‘no\h 1,2 kơ loăi pơ gang vắc xin [et hoach jên ku\m tang găn j^ ‘nâu mơ\n. Thoi no\h trong jang đei yua hlo\h vă tang găn j^ bạch hầu ‘no\h j^ [et bơ\ng j^ bạch hầu ăn kơ hơ io\h. Hăm dôm bơ ngai ‘lo\ tơ dăh bơ\n ư\h kơ băt hơ dăh tơ drong [et bơ\ng đơ\ng kơ d^h ‘no\h gơ\h [et 2 jru\m pơ gang vắc xin bạch hầu, gơ\ hơ kâu, 1 jru\m hơ tăih băl 1 khei vă đei ke\ tang găn tơ drong j^ krê hơ mơt âu.

-Lei ah bơ nê kơ ^h [ak si hơ!

Thu Huế - Đình Thi: Ch^h

Dơ\ng hăm Thuem: Tơ blơ\ păng pơ re nơ\r