VOV4.Bahnar - Đei nge ‘ngoăih kơ tơ pu kon ‘no\h j^ tơ drong j^ găh dro\ kăn, krê hơ mơt, tơ hli tru\h hơ kâu jăn bơ ngai me\. ‘Nâu j^ tơ drong j^ đa đei [o#h, yua thoi no\h, dro\ kăn lơ\m sơ năm rơ ne\h kăl kơ băt dôm tơ drong hlo#h vao găh tơ drong đei nge lơ\m klak, dôm tơ drong j^ đa tơ [ơ\p vă đei trong hơ met tơ tom.

Tơ pu kon ‘no\h j^ hơ n^h đei kon kơ bơ ngai dro\ kăn. Đơ\ng ro\ng kơ tăp tơ [ơ\p đak o\k đei pơm gô năm mơ\t lơ\m tơ pu, pơ jing đei nge păng t^h vơ\ lơ\m no\h. Mă lei, yua kơ đơ\ng 1 tơ drong kiơ ‘no\h mă kơ tăp đei pơm ư\h kơ mơ\t dăh mă năm mơ\t hiơ\ hơ nhăk tru\h pơm oei tơ\ ‘ngoăih tơ pu kon, đa tơ [ơ\p hlo\h, đei kơ so# đơ\ng 95-98% ‘no\h j^ tơ\ đing tơ pu kon.

Tơ\ khei ‘năr hro#ih, nge ‘ngoăih tơ pu kon tôch kơ hơ năt chă [o#h yua bơ ngai me\ ku\m đei [o#h chhơt nhen đei kon hmă, vă khan ku\m đei tơ pl^h lơ\m hơ kâu nhen ư\h kơ [o#h hơ băn, hơ kâu lap rơ mơ\n… kơ na lơ bơ ngai chă [o#h klui, tơ pu nge pơ che\h, pơm le\ch pham lu\h lăn lơ\m klak, hơ mơt kơ lôch.

Mo\ Ngô Thị Ch. Oei tơ\ xăh Ea Nuôl, apu\ng Buôn Đôn, de#h char Dak Lak ư\h kơ đei [o#h hơ băn vă je# 10 năr, đa j^ klak ơ ing, [ơ\t lăp j^ [et 1 păh. Pu\n ai ‘no\h sư hlôi năm khăm hro#ih kơ na đei hơ met tơ tom.

 “&hh đa j^ klak ơ ing, [ơ\t lăp j^ [et 1 păh pơm pơ hơi no\ng tơ che\ng ‘no\h j^ klak hmă kơ na ư\h kơ năm khăm. Tơ je# âu [o#h j^ roi ăl hlo\h, ^nh năm khăm tơ\ an^h khăm j^ tơ\ ‘ngoăih, kiơ\ đơ\ng chă khăm hơ len, [ak si khan ^nh đei kon ‘ngoăih tơ pu kon”.

Tơ roi găh tơ drong tơm hơ nhăk tru\h đei nge tơ\ ‘ngoăih tơ pu kon, {ak si chuyên khoa I Nguyễn Thị Hoa – Pho\ Kơ dră Hnam pơ gang đa khoa pơ lei tơm Buôn Ma Thuột, de#h char Dak Lak, tơ băt:

“Tơ drong tơm pơm ăn đei nge tơ\ ‘ngoăih tơ pu kon, mă mônh ‘no\h j^ yua đơ\ng j^ đing tơ pu kon. Mă 2 ‘no\h yua đơ\ng j^ tơ\ hơ n^h kơ ting ro\ng yua đơ\ng đei [ơm dôm tơ drong j^ tơ po\h kiơ\ trong ngôi ư\h kơ ‘lơ\ng nhen j^ krơ dăh mă chlammydia. Yua đơ\ng phă kon, j^ lơ\m tơ pu kon, kơ ch^l trong đing tơ pu kon dăh mă [ơm tru\h j^ pơ plei tơ pu kon dăh mă răih ie\ đing tơ pu kon.”

Kiơ\ kơ [ak si Nguyễn Thị Hoa, vă đ^ đăng đei nge ‘ngoăih tơ pu kon đei [o#h tơ\ dro\ kăn đei [o#h hơ băn ư\h kơ hơ nơ\ng, mơ mat băt hơ dăh khei ‘năr đei kon. Yua thoi no\h, bơ ngai dro\ kăn kăl kơ lăng tru\h dôm tơ drong đei [o#h nhen: {o#h hơ băn hiơ\, j^ to\h, [ơ [lut, le\ch pham yă ‘no\h ư\h kơ ê, pơ dui đunh, pham đei kơ mâu brơ\p, mă loi ‘no\h j^ klak. J^ klak ơ ing, ư\h kơ hiôk, j^ roi de#h. Mư\h tơ pu kon pơ chăh gô [o#h j^ tôch kơ de#h, jơ\ng ti rơ bưi, hơ ving măt… Kơ plăh âu kalư kơ năm tru\h tơ\ hnam pơ gang hloi vă kâp kư\u tơ tom, ve\h ver kơ tơ pu pham pơ chăh pơm ăn pham blai lơ\m klak, gô pơm ăn hơ vo\ng, [ơ\t lăp tơ hli tru\h hơ kâu jăn bơ ngai hơ năp.

Nge ‘ngoăih tơ pu kon gô ư\h kơ t^h vơ\, ư\h khan thoi no\h đe\ch mă oei [ơm kơ ne# t^h tru\h jơ hngơ\m jăn păng tơ drong rơ ne\h đơ\ng ro\ng âu kơnh, yua thoi no\h tơ drong hơ met nge ‘ngoăih tơ pu kon kăl kơ đei khăm hơ len, pơ tho tơ [o#h đơ\ng [ak si joăt hơ met găh tơ drong j^ dro\ kăn, hơ ngai hơ năp ư\h kơ gơ\h chă hơ met kơ d^h. Tơ dăh đei băt hro#ih, tơ pu kon tam mă pơ chăh, bơ gai j^ gô đei athei yua pơ gang pơm hach pham vă pơ jing nge . Tơ dăh nge t^h hlo\h 3cm ‘no\h athei răih nọi soi dăh mă răih să.

Vă tang găn đei nge ‘ngoăih tơ tơ pu kon, [ak si Nguyễn Thị Hoa tơ tă: Dro\ kăn đơ\ng ro\ng kơ io\k u\nh om athei năm khăm găh tơ drong j^ dro\ kăn hơ nơ\ng, tơ tom chă [o#h dôm tơ drong j^ tơ plo\h kiơ\ trong ngôi ư\h kơ ‘lơ\ng vă đei trong hơ met mă lăp, yua dôm trong găn đei kon sơ đơ\ng, veh ver kơ đei kon mă bơ\n ư\h kơ ‘me\h đei, ‘ne\ kơ gan phă kon. Vei lăng pơm rơ go\h mư\h bơ\n [o#h hơ băn mă ’lơ\ng, mă loi ‘no\h j^ lơ\m khei ‘năr đơ\ng ro\ng kơ rơ ne\h păng ăn kon mo\m. Mư\h đei kon lơ\m klak, bơ ngai me\ athei năm khăm nge hro#ih. Lăng kăl dôm tơ drong tơ pl^h lơ\m hơ kâu vă năm khăm tơ tom. Tơ drong chă [o#h hro#ih nge ‘ngoăih tơ pu kon gô tơ gu\m bơ ngai j^ tơ jur đei tơ drong hiong pham yua đơ\ng tơ pu kon pơ chăh, tơ jur hơ mơt kơ lôch, hơ to\k tơ drong gơ\h đei dơ\ng kon đơ\ng ro\ng kơnh.  

Kim Oanh – Quang Nhật : Ch^h

Thuem : Tơ blơ\