VOV4.Bahnar - “Đak to\h me\ j^ tơ mam tôch ‘lơ\ng ăn tơ drong tih vơ\ djơ\ ‘lơ\ng kơ nge păng đe hơ io\h” hlôi đei tơ roi tôch lơ lơ\m radio, tivi…. Mă lei hrei ‘nâu, tơ drong te\ch mơ dro đak to\h tôm kơ loăi đei [ôh tôch lơ tơ\ rim an^h te\ch tơ mam. Dôm kơ loăi đak to\h âu đei kuang kăo hăm lơ nơ\r tôch ‘lơ\ng vă tơ gu\m ăn nge [ônh vơ\, pran jăng, ku\m nhen gơ\h hơ gei… pơm ăn lơ bơ ngai nge\h ngăi sư gơ\h tơ plih ăn đak to\h me\ hloi. Mưh lei, đak to\h me\ hăm đak to\h đe pơm te\ch hrei ‘nâu pha ra băl thoi yơ? Tơ drong rong kon hăm đak to\h me\ đei yoa yă kiơ ăn tơ drong tih vơ\ djơ\ ‘lơ\ng kơ nge. Atu\m hăm ‘no\h đe me\ ‘me\h kon tih vơ\, pran jăng athei rong kon hăm đak to\h thoi yơ vă lăp?... lơ hơ io\h pơ ti ưh đei đak to\h me\ đơ\ng ‘nao rơ ne\h hloi, mă athei huch đak to\h đơ\ng ‘ngoăih. {ai chih tơ\ hơ la âu tơ roi truh tơ drong ưh gan hơ iă đơ\ng đe hơ io\h pơ ti tơ\ dêh char Gia Lai mưh rong ‘me hăm đak to\h đe pơm.

Mă đơ\ng đ^ 12 khei bơ\ih ră, mă lei o\h Nguyễn Ngọc Diêu, 1 ‘nu hơ ‘io\h mơ ti đei rong tơ\ hnam chua Bửu Châu, pơ lei tơm Pleiku, de#h char Gia Lai ‘nao lăp trăp hlo\h 6 k^.  Yă phât Thích Nữ Minh Nguyên, kơ dră vei lăng hnam chua Bửu Châu tơ roi tơ băt, [ơ\t ‘nao mơ\t tơ\ hnam chua, Diêu trăp hlo\h 2 k^. Mă lei hăm akâu jăn hlôi ư\h kơ jăng đơ\ng hơ drol, ư\h kơ lăp hăm đak to\h ‘ngoăih kơ na o\h to\k k^ tôch kơ hiơ\. Thim lơ\m no\h dơ\ng, mư\h rim ‘măng ‘năr tơ pl^h, tơ drong j^ tơ so\h ‘no\h đei [o#h dơ\ng. Yua kơ j^ jăn hơ nơ\ng, kơ na Diêu hiơ\ kơ vơ\, 9 khei ‘nao gơ\h plơ\, 13 khei mă gơ\h tơ oei. Kơ dră vei lăng hnam chua Thích Nữ Minh Nguyên pơ ma: “O|h âu ư\h kơ jăng, ‘năr to\k bo\k to\ đei ‘mi ‘no\h sư hie\n, le\ch đak măt, đak mu\h, yu\h. {ơ\t oei nge, sư huch đak to\h lap đei 30 ml, dang ei tam mă huch đ^ 120 ml. 13 khei, sư mă gơ\h tơ oei. Kon hnam chua đoa j^ pơ lo\ hơ nơ\k yu\h. Tơ pl^h ‘năr ‘no\h sư j^, yu\h, hie\n. Gơ\h nơ năm hro#ih hlo\h ku\m athei 12, 13 khei, đei bơ ngai athei tru\h 14 dăh mă 15 khei ‘mơ\i mă gơ\h nơ năm”.

            Rcom Oanh, 1 ‘nu hơ ‘io\h mơ ti nai tơ\ hnam trưng Cô Nhi Sao Mai, pơ lei tơm Pleiku, de#h char Gia Lai ‘no\h hơ nơ\ng đei tơ [ơ\p tơ drong găh j^ klak yua kơ akâu jăn ư\h kơ lăp hăm đak to\h ‘ngoăih. Yă Hồ Thị Thật, bơ ngai kơ tă vei lăng mon Oanh tơ roi tơ băt, hơ drol kơ mơ\t tơ\ hnam trưng, o\h hlôi đei mo\m me\  ngăl 1 khei blu\ng. Yua thoi no\h, akâu jăn đei pha [iơ\ kơ dôm đe hơ ‘io\h nai.Mă lei, [ơ\t huch đak to\h ‘ngoăih, Rcom Oanh đei j^ klak hloi, ^ch đak păng jur k^. Tơ drong răm đơ\ng tơ drong chă pơ yơ\ng hơ nơ\ng, lơ\m khei ‘năr đunh đai ‘no\h trong klak o\h đ^ hiong he# tơ mam vei lăng, pơm ăn akâu jăn mơ mat tơ mơ\t io\k kơ chơ\t bek. Mă đơ\ng hnam trưng hlôi ăn Rcom Oanh yua hơ dro# 1 kơ loăi đak to\h măk jên, joăt tơ gu\m trong trong klak, mă lei tơ drong ư\h kơ [o#h ‘lơ\ng dôm yơ. Yă Hồ Thị Thật pơ ma: “Hơ drol kơ mơ\t tơ\ âu ‘no\h akar [re\o ‘lơ\ng  de#h. {ơ\t blu\ng, huch đak to\h ‘ngoăih ‘no\h sư ư\h kơ joăt, sư chă pơ yơ\ng lơ, đoa đei jur k^. &nh ăn mon huch pơ gang pơm ăn klak ‘lơ\ng, sa sưa yaourt (đak to\h pơ ‘iu\) ăn kơ trong klak sư đei ‘lơ\ng dơ\ng. 1 khei đei chă pơ yơ\ng dang 2 tru\h 3 ‘măng, 1 ‘măng 2 tru\h 3 năr. Mư\h ăl de#h hnang,chă pơ yơ\ng hơ nơ\ng ‘no\h măh năm [^ch tơ\ hnam pơ gang. mă tơ pă, ^nh [o#h rong đe mon hăm đak to\h ‘ngoăih ‘no\h gle\h hrat de#h! đak to\h ‘ngoăih ku\m ‘lơ\ng, đe ch^h tôm tơ mam ‘lơ\ng đ^ bơ\ih. Mă lei đei dôm đe o\h ư\h kơ lăp, ư\h kơ đei jơ hngơ\m pran tơ mơ\t io\k ‘no\h đoa j^ jăn de#h”. 

{ak si Hoàng Ngọc Thành, Pho\ kơ dră khoa hơ met j^ đe hơ ‘io\h hnam pơ gang Gia Lai tơ roi tơ băt, dôm đe mon ie\ ư\h kơ đei mo\m đak to\h me\ ư\h khan lăp đei hơ ke\ hơ kong, mă oei đei trong tang găn pơ rang j^ tôch kơ tơ răn. Yua kơ, mă đơ\ng đak ‘ngoăih đei kơ chơ\t bek ‘lơ\ng lơ, mă lei lơ hơ ‘io\h ư\h kơ lăp. Tơ drong nai dơ\ng, đak to\h me\ ư\h khan hơ dro# pơm hơ to\ kơ chơ\t bek ‘lơ\ng, lăp hăm tơ drong t^h vơ\ kơ ‘io\h, mă oei hơ to\k tơ drong pran, tơ gu\m hơ ‘io\h dă [iơ\ kơ pu\ ư\h kơ ‘lơ\ng yua [ơm đơ\ng cham char, hơ yu\h to\. Thim dơ\ng, hơ ‘io\h đei rong hăm đak to\h me\ gô đei tơ drong ‘mêm kơ eng, vang tơ gop tơ gu\m hơ ‘io\h t^h vơ\ ‘lơ\ng. {ak si Nguyễn Ngọc Thành pơ ma: “Mư\h khăm hơ len, bơ\n lăng hơ len đơ\ng rim đe mon đei oei hăm me\ [a\, ‘no\h dôm đe mon mơ ti đei akâu jăn ư\h kơ pran, hơ nơ\ng kơ j^ jăn. Mư\h j^ bơ\ih, khei ‘năr klăih kơ j^ pơ dui đunh hlo\h kơ dôm đe mon nai. Sơ nong jang đơ\ng đak to\h me\ tôch kơ t^h, tơ gu\m kơ chơ\t bek ‘lơ\ng ăn kơ hơ ‘io\h tôm, mă loi ‘no\h, sư đei dôm tơ drong pran, tơ jră pơ rang tơ gu\m hơ ‘io\h tơ jră plơ\ j^ jăn. 2 tơ drong j^ đei [o#h mư\h hơ ‘io\h ư\h kơ đei mo\m đak to\h đak me\ đoa j^ ‘no\h j^ găh trong dui jơ hngơ\m păng trong klak. Dôm bơ ngai me\ đei kon ‘ie\, va\ kơ kon pran jăng, dă [iơ\ kơ j^ jăn, ‘no\h kăl kơ ăn hơ ‘io\h mo\m hơ dro# đak to\h me\ lơ\m 6 khei blu\ng, hlo\h 6 khei ‘no\h mă pơ hrăm sa thim.”

“Đak to\h me\ ‘no\h j^ tơ mam bek ‘lơ\ng hlo\h ăn tơ drong t^h vơ\ kơ kon nge păng hơ ‘io\h ie\” j^ nơ\r pơ ma đei tơ [lo\k tơ hơ\k hơ le rim năr lơ\m kơ măy kơ mo\k tơ roi tơ băt. Gơ\h [o#h, dôm hơ ‘io\h mơ ti ư\h kơ đei rong ‘me hăm đak to\h me\ ‘no\h j^ dôm hơ ‘io\h pu\ ư\h kơ pu\n ai t^h ư\h khan lăp hơ dro# găh bek ‘lơ\ng, pran jăng đe\ch, mă oei đei hloi jơ hngơ\m ‘mêm băl dơ\ng.

Vă băt [iơ\ tơ drong đei yoa đơ\ng rong kon hăm đak to\h me\, nhôn đei jơ pơ ma nuh hăm [ak si Mạc Văn Thắng, Kơ dră An^h vei lăng jơ hngâm jăn mưh rơ ne\h kơ dêh char Gia Lai.

            -{ak si ăi, apinh ih tơ roi truh dôm tơ drong đei yoa đơ\ng tơ drong rong kon hăm đak to\h me\ lăng?

-{ak si Mạc Văn Thắng Tơl: Rong kon hăm đak to\h me\ tôch đei yoa. Hăm bơ ngai me\, đơ\ng ro\ng kơ rơ ne\h ăn kon mo\m ‘no\h gơ\h ve\h ver pham lu\h. Ăn kon mo\m gơ\h găn [iơ\ pham luh đơ\ng ro\ng kơ rơ ne\h. Mă 2, ve\h ver đei dôm tơ drong j^ tơ\ to\h. Yoa tơ dăh ưh ăn kon mo\m, sư pơm ăn đak to\h chil, j^ pơ ‘ngie\h. Mă 3, đak to\h me\ huei huach jên mă lei đei [e\nh jơ hngâm đon ‘mêm băl đơ\ng me\ kon. Ăn kon mo\m ‘no\h j^ 1 trong tang găn rơ ne\h lơ, yoa 6 khei blu\ng ăn kon mo\m, dro\ kăn ưh đei [ôh be\n, kơ na hui đei bơ ngai hơ năp kơ plăh khei âu. Hăm nge, đak to\h me\ tơ gu\m ăn hơ kâu jăn pran jăng, j^ kơ loăi đak to\h tôch đei yoa ăn nge, huei đei j^ klak, pơm ăn nge tih vơ\ ‘lơ\ng.

-Nge ưh đei rong hăm đak to\h me\ đei tơ drong krê hơ mơt găh jơ hngâm jăn thoi yơ hă [ak si?

-{ak si Mạc Văn Thắng Tơl: Đe nge ưh đei rong hăm đak to\h me\ đei jơ hngâm jăn ưh gan ‘lơ\ng, rơ mơ\n, ưh gan jăng, oei lơ\m đak to\h me\ sư đei lơ kơ chât tôch ‘lơ\ng. Nge ưh đei mo\m đak to\h me\, đa đei lơ tơ drong nhen hơ kâu jăn ie\, kre\, mă loi đa đei j^ klak păng j^ găh plei nuih, huyêt ap lơ\m chăl erih.

-{ak si ăi, kiơ\ ih tơ drong rong kon hăm đak to\h me\ athei rong thoi yơ lơ\m khei ‘năr tih vơ\ kơ nge?

-{ak si Mạc Văn Thắng Tơl: Mo\m pôm đak to\h me\ vă akhan đơ\ng ‘nao rơ ne\h truh 6 khei, lăp ăn mo\m pôm đak to\h me\ đe\ch. Lăp nhă 1 ‘mo\m đak ‘no\h pă đei khan mo\m hơ dro# đak to\h me\ bơih. Yoa thoi no\h, rong kon hăm đak to\h me\ athei pơm kiơ\ jăl khei thoi âu: Mă 1 ‘no\h mo\m me\ đơ\ng ro\ng kơ rơ ne\h păng mo\m hơ nơ\ng lơ\m 6 khei blu\ng. Đơ\ng ro\ng kơ 6 khei, pơ tơm mam, ‘me nge xa đơ\ng tơ mam đak truh krăl, đơ\ng to\ se\t truh lơ, kle\p truh 24 khei păng đunh hlo\h dơ\ng tơ dăh gơ\h. Đơ\ng ro\ng 6 khei gơ\h tơ plih mơ\n ‘năi, yoa đơ\ng ro\ng 6 khei, me\ năm jang, kon nge đei gơ\h ăn đe vei rong. Tơ\ âu, đe mam ‘me ăn xa tơ mam păng mo\m đak to\h ‘ngoăih hai. Mưh 24 khei, đei hnam đei [ôh ‘no\h đei răt đak to\h đơ\ng ‘ngoăih ăn kơ hơ io\h. Dôm u\nh hnam mơ mat tat, ‘no\h rong kon hăm đak to\h me\ dơ\ng. Ưh kơ jo# bơ ngai me\ đei j^ jăn dăh mă đei tơ drong kiơ ‘no\h đech, đe ưh ăn nge mo\m hơ la kơ 24 khei.

-Lơ bơ ngai akhan, hrei ‘nâu đei lơ kơ loăi đak to\h đe pơm tôch ‘lơ\ng, gơ\h tơ plih ăn đak to\h me\, ih tơ che\ng thoi yơ găh nơ\r pơ ma ‘nâu?

-{ak si Mạc Văn Thắng Tơl: Tơ che\ng thoi no\h ưh kơ tro\ ôh. Mưh bơ\n lăng tơ\ tơ mam đe pơm đak to\h, dôm đak to\h đe kuang kăo ‘no\h đei tôm kơ chât tơ pă. Mă lei tơ drong trep io\k kơ chât đơ\ng đak to\h đe pơm, đak to\h đơ\ng ‘ngoăih ưh ‘lơ\ng dang đak to\h me\. Kơ lih yoa lơ\m đak to\h me\ đei kơ chât lăp hăm tơ drong tih vơ\ kơ nge. M^nh [ar tơ ring kơ drâm, pơ lei tơm, dôm bơ ngai đei jên, ưh lui đak to\h me\ tơ gu\m ăn nge tih vơ\ ‘lơ\ng. Bơ\n athei roi tơ [ôh ăn, pơm thoi yơ vă đe sư băt đak to\h me\ tôch đei yoa, tôch ‘lơ\ng ăn hơ kâu jăn păng tơ drong tang găn j^. Mưh hlôh vao bơih đe gô tơ plih ming.

-{ak si ăi, đei lơ me\ ưh gan lui kơ tơ drong ‘lơ\ng đơ\ng đak to\h kơ dih. Mưh lei apinh ih tơ roi găh 1,2 tơ drong vă đe sư gơ\h pơm ăn đak to\h kơ dih roi ‘lơ\ng, đei yoa [iơ\ ăn tơ drong tih vơ\ kơ nge lăng?

-{ak si Mạc Văn Thắng Tơl: Găh tơ mam xa ăn đe me\, ‘no\h đe me\ athei so\ng xa tôm tơ mam, pơ dơ\h ngôi mă lăp ‘no\h đak to\h gô ‘lơ\ng [iơ\. Lơ\m dôm tơ drong tơ roi găh tơ mam xa, ku\m nhen tơ drong rong kon hăm đak to\h me\, nhôn chă tơ roi tơ păt, mă ưh ‘no\h kiơ\ đơ\ng radio, tivi, hla ar tơ roi vă tơ roi hơ dăh tơ drong đei yoa đơ\ng đak to\h me\. Mă 2, bơ\n pơm kiơ\ mă tro\ nơ\r pơ tho đơ\ng An^h jang pơ gang apu\ng plenh te\h ‘no\h kâm ưh ăn kuang kăo đak to\h lơ\m tơ pôl păng tơ\ hnam pơ gang. ‘Ngoăih kơ roi tơ [ôh, an^h jang pơ gang oei đei lơ trong jang nai hai. Hrei ‘nâu, lơ\m hnam pơ gang, nhôn pơ gơ\r ăn đe khul dro\ kăn jang pơ gang tơ gu\m ăn nge pơ hrăm mo\m. Truh lai yơ nge gơ\h doch mo\m ‘no\h ăn sư mo\m hloi, adrol kơ ‘no\h, le# ăn nge nhă dăh mă huch đak to\h kiơ. Đơ\ng gơ\h doch ‘no\h đak to\h me\ gơ\h ranh păng măh mai ăn nge mo\m.

-Lei, ih hăm đei nơ\r kiơ tơ tă ăn đe me\ oei rong kon nge, găh tơ drong rong kon hăm đak to\h me\ âu ưh?

-{ak si Mạc Văn Thắng Tơl: Kiơ\ rim tơ drong, tơ roi tơ băt kơ tă, dăh mă tơ roi tơ [ôh hăm hla ar đo\k, phim, rup, nhôn hơ nơ\ng tơ tă ăn đe me\ oei rong kon nge, đak to\h me\ ‘no\h ‘lơ\ng hlo\h, đei yoa tôm tơ drong găh tih vơ\ djơ\ ‘lơ\ng, jơ hngâm pran jăng, ku\m nhen găh mu\k drăm hai.

-Lei à, bơ nê kơ ih vang tơ ge\ch pơ ma nuh hăm nhôn hơ!

Dơ\ng hăm Thuem tơ blơ\ păng pơ re