VOV4.Bahnar - Âu ki, ‘mi kial hơ bu\t đei [o#h tơ\ lơ de#h char lơ\m te\h đak pơm ăn đak lơ\p. Đơ\ng ro\ng kơ ‘mi, đak lơ\p, lơ pơ rang đơ\ng te\h, ‘mui, râm re\k…hrâu ako\m lơ\m đak, pơm ‘me# ‘mach cham char păng tơ po\h j^ jăn. Hlo\h kơ ‘no\h dơ\ng, ‘mi păng đak lơ\p ‘no\h j^ tơ drong hiôk vă kơ rim pơ rang chek lar păng pơm j^ ăn kon bơ ngai. 1,2 tơ drong j^ đoa đei [o#h đơ\ng ro\ng ‘mi t^h đak lơ\p, m^h ma duch nă kăl đei tơ drong jang tang găn păng vei lăng jơ hngơ\m jăn.

J^ pơ lo\ le\ch [re [rônh

Cham char hngôm hơ yu\ih, ‘me# ‘mach, đak tơ\ng ‘no\h j^ tơ drong hiôk ăn kơ mur chek lar, yua thoi no\h j^ pơ lo\ le\ch [re [rônh tôch kơ [ônh đei [o#h. Tơ drong nai, đơ\ng ro\ng ‘mi kial hơ bu\t rim tơ drong j^ đei [o#h yua đơ\ng rim vector tơ po\h j^ chek lar pran. {o#h hơ dăh ‘no\h j^ pơ lo\ le\ch [re [rônh. J^ tôch kơ [ônh tơ po\h păng lang să jơ\p jang. Vă tang găn j^, rim hnam kăl kơ hu\t le# an^h chek lar đơ\ng mur, hơ met hu\t dôm tơ mam mong đak tơ\ng, pơ lôch klanh. Athei vei rơ go\h hnam oei păng tăp dăr an^h oei mă rơ go\h gô ư\h kơ đei đak tơ\ng lơ\m hnam pơ jing an^h chek lar ăn kơ mur.

J^ trong dui jơ hngơ\m

Dôm năr ‘mi pơ dui đunh tôch kơ [ônh pơm hơ to\k dôm tơ drong j^ trong dui jơ hngơ\m. Bơ ngai đoa tơ [ơ\p j^ hlo\h ‘no\h j^ bơ ngai kră, hơ io\h păng bơ ngai đei dôm tơ drong j^ hơ met ư\h kơ ke\ klăih găh trong dui jơ hngơ\m. J^ đoa tơ [ơ\p hlo\h ‘no\h j^ hơ lo\ng, hơ nơ\k. Tơ dăh ư\h kơ đei hơ met klăih hloi păng đei trong vei lăng ‘lơ\ng gô pơm ăn j^ phế quản, j^ tơ so\h pơm mơ mat tat lơ\m hơ met.

Dôm tơ drong đei [o#h j^ trong dui jơ hngơ\m đơ\ng ro\ng dôm năr ‘mi kial hơ bu\t: đei [o#h j^ blu\ng a ‘no\h j^ j^ hơ lo\ng mư\h loăn, khor hơ lo\ng yu\h, pơ ma kher, hie\n yua đơ\ng đei ư\h kơ ‘lơ\ng tơ\ trong dui jơ hngơ\m, đei hloi hơ nơ\k. Dui jơ hngơ\m mơ mat ku\m jing tơ drong j^ [ônh kơ tơ [ơ\p mư\h j^ dôm tơ drong j^ dui jơ hngơ\m. Kăl kơ hơ len lăng tơ drong pơm ăn dui jơ hngơ\m mơ mat vă lăng băt tơ drong j^. Dui jơ hngơ\m mơ mat mư\h [^ch, dui jơ hngơ\m mơ mat mư\h sơk jơ hngơ\m. Hie\n pơ dor ‘no\h j^ tơ drong ư\h kơ hiôk đơ\ng dôm tơ drong j^ dui jơ hngơ\m. Tơ drong hie\n đei [o#h đơ\ng ư\h kơ hiôk rim trong dui jơ hngơ\m păng dôm an^h nai nhen tơ\ rim xoang, đing đon, tơ so\h, plei nu\ih, hlu\ng. 

Mư\h tơ [ơ\p dôm tơ drong j^ ‘nao tơ roi kơ pal, bơ\n kăl kơ năm khăm vă hơ met, ve\h ver kơ đei [o#h j^ mơmat hlo\h dơ\ng. 

Dôm tơ drong j^ găh hơ kar

Đơ\ng ro\ng kơ pơ yan ‘mi, yua đơ\ng tơ drong ư\h kơ iâu, cham char, đak đei ‘me# ‘mach păng mong đei lơ pơ rang j^ pơm ăn j^. 1,2 tơ drong j^ tơ\ hơ kar đoa tơ [ơ\p nhen kơ mam jơ\ng, tơ [och, đak sa jơ\ng ( yua đơ\ng pơ rang pơm ăn), pơ ko\ih đơ đik…

J^ klak chro\h:

J^ klak chro\h đoa to\k lơ đơ\ng ro\ng ‘mi kial đak lơ\p. Yua đơ\ng kon pơ lei athei yua đak ‘me# ‘mach, tơ mam sa đei pơ rang kơ na [ônh kơ đei j^ klak chro\h. Dôm tơ drong j^ nhen: chro\h, lỵ, thương hàn, pơ rang, [ơm pơ nhu\l tơ mam sa yua đơ\ng dôm kơ loăi pơ rang nai (E.coli, Campylobacter...). J^ klak chro\h [ônh kơ to\h đơ\ng bơ ngai âu tơ\ bơ ngai nai yua đơ\ng ngôi tơ je# hăm ^ch đơ\ng bơ ngai j^ , hăm đei [o#h j^ hơ đăl nhen j^ klak, chro\h.

J^ măt [re:

J^ măt [re ‘no\h j^ đoa tơ [ơ\p tơ\ pơ đ^ bơ ngai ‘lo\ hăm hơ io\h hloi, j^ [ônh kơ tơ po\h păng đei [o#h jing pơ rang j^ tơ\ dôm an^h mă ư\h kơ iâu, đak ư\h kơ rơ go\h. Lơ\m pơ yan ‘mi đak lơ\p, ‘năr hơ gơ\m pơ jing tơ drong hiôk ăn kơ pơ rang, virus chek lar, đei kiơ\ hloi ‘no\h j^ tơ drong athei yua đak ‘me#, ‘no\h j^ dôm tơ drong tơm pơm ăn kơ so# bơ ngai j^ măt [re to\k lơ lơ\m pơ yan ‘mi.

Tang găn j^ lơ\m pơ yan ‘mi kial hơ bu\t

Tơ\ hơ năp tơ drong ‘mi lơ năr pơm ăn đak lơ\p, kon pơ lei kăl kơ chăng pơm kiơ\ rim trong jang tang găn j^ nhen:  

Pơm kiơ\ sa s^n, nhă to\, vei rơ go\h tơ mam sa, hơ nơ\ng ôp ti hăm sơ [o\ng.

Pơm kiơ\ ôp an^h mong đak, đak kuay, tơ mam mong đak păng yua dôm pơ gang hoă chât đei an^h tơm vei lăng găh jang pơ gang tơ tă vă pơm rơ go\h đak yua ăn so\ng sa, nhă păng hum hơ rao ‘nhao hơ pe\ch.

Vei lăng rơ go\h cham char: Pơm kiơ\ tơ drong kăl đak och tru\h dang yơ pơm rơ go\h cham char tru\h dang no\h, pơ gơ\r io\k ako\m, hơ met, [u\ hơ kâu xem tơ rong. Yua vôi [ôt dăh mă dôm pơ gang hoă chât đei An^h tơm vei lăng găh jang pơ gang. Pru\ih pơ gang hoă chât pơ lôch mur măih tơ po\h j^ tơ\ rim tơ ring đei krê hơ mơt.

Tơ tom chă [o#h păng tang găn pơ rang j^ tơ po\h nhen j^ klak chro\h, j^ măt [re, j^ trong dui jơ hngơ\m, kơ man jơ\ng, hơ nơ\k, mă loi ‘no\h kăl tang găn j^ klak chro\h, lỵ, thương hàn…

‘Ngoăih kơ ‘no\h, kon pơ lei kăl kơ lăng tru\h [^ch tep athei cho# kơ mu\ng, pơ lôch mur hăm lơ trong vă tang găn j^ pơ lo\ le\ch [re [rônh...

Mư\h [o#h ư\h kơ hiôk găh jơ hngơ\m jăn ‘no\h kăl năm tru\h tơ\ hnam pơ gang vă khăm păng hơ met hloi, ‘ne\ kơ chă hơ met kơ d^h tơ\ hnam, j^ ư\h kơ klăih mă oei tơ po\h lang hre\nh dơ\ng.

Rim hnam pơ gang vei sơ đơ\ng tôm bơ ngai jang, pơ gang, tơ mam kăl vă kâp kư\u, hơ met bơ ngai j^ tơ tom.

Thuem tơ blơ\