VOV4.Bahnar - Khei ‘năr tơ pl^h pơ yan, yua đơ\ng ‘năr tơ pl^h ư\h kơ ê, [ơ\t to\ hang, [ơ\t to\, [ơ\t tơ ngie\t, [ơ\t hơ yu\ih, pơm hiôk ăn pơ rang pơm j^ chek lar. Tơ drong tơ roi “ Jơ hngơ\m pran ăn rim bơ ngai” gie\ng ‘nâu tơ tă ăn m^h ma duch nă păng bôl buăl kăl 1,2 trong jang vei lăng jơ hngơ\m jăn mư\h khei ‘năr tơ pl^h pơ yan. Mă ‘no\h j^ athei vei tơ no\ ăn rim bơ ngai kră, hơ io\h păng nge ‘nao rơ ne\h.

1. Dôm tơ drong j^ đoa tơ [ơ\p mư\h tơ pl^h pơ yan

1. Hơ nơ\k:

Mư\h khei ‘năr tơ pl^h pơ yanto\ ‘mi tơ pl^h ư\h kơ ê kơ na tơ dăh jơ hngơ\m ư\h kơ pran, buăl tôch kơ [ônh kơ j^ hơ nơ\k. Tơ drong pran đơ\ng bơ ngai ‘lo\ kră păng hơ io\h đoa tơ jur lơ\m khei ‘năr tơ pl^h pơ yan, kơ l^h thoi no\h virus hơ nơ\k [ônh kơ mơ\t păng pơm j^. Vă tang găn, athei so\ng sa tôm kơ chơ\t ‘lơ\ng, nhă lơ đak, pơ tâp hơ kâu jăn hơ nơ\ng vă hơ to\k jơ hngơ\m pran, ôp ti vă pơ lôch pơ rang j^ tơ po\h lang să, an^h oei athei vei rơ go\h vă hoei kơ đei pơ rang, virus oei.

2. J^ hơl o\ng:

J^ hơ lo\ng đoa đei dôm tơ drong j^ nhen j^ hang mư\h luăn đak hai, kher nơ\r, hie\n păng [ơ\t lăp đei hloi hơ nơ\k. Tơ dăh ư\h kơ hơ met tơ tom j^ [ônh kơ nhăk tru\h j^ tơ so\h păng đei j^ tơ\ plei nu\ih.

3. J^ mu\h [ơm ư\h kơ lăp:

J^ mu\h [ơm ư\h kơ lăp hăm đei [o#h j^ hơ nơ\ng kơ se\h, hơ nơ\k pơm ăn lơ bơ ngai ư\h kơ hiôk. J^ đoa ư\h kơ ke\ hơ met klăih hloi tơ dăh hlôi jing j^ đunh khei ‘năr.

4. J^ trong klak:

To\ tơ ngie\t ư\h kơ ê pơm ăn tơ mam sa [ônh kơ đei pơ rang pơm ăn rim tơ drong j^ găh trong klak. J^ [o#h roi de#h gô pơm ăn đei [o#h dôm tơ drong j^ nhen j^ klak chro\h, [ơ [lut hăk.…

5. J^ tơ so\h:

‘Năr to\ hang mư\h tơ pl^h pơ yan pu\ih dăh mă tơ ngie\t lơ\m pơ yan yă rak, tơ so\h [ônh kơ đei [ơm ư\h kơ ‘lơ\ng.  Athei lăng tru\h pơ hrăm jơ hngơ\m jăn vă hơ to\k tơ drong pran ăn tơ so\h.

6. J^ măt [rê:

Vă tang găn, athei lăng tru\h vei lăng rơ go\h akâu jăn kơ d^h păng an^h oei sa, ‘ne\ kơ ngôi tơ je# hăm bơ ngai j^. ‘Ne\ kơ yua atu\m che, kơ thao ‘nhao măt, ‘ne\ kơ pu măt, hơ nơ\ng ôp ti hăm sơ [o\ng. Tơ dăh đei j^ kăl pơ dơ\h đơ\ng 7 tru\h 10 năr vă ngôi hơ dro# păng hơ met mă klăih hloi, ve\h ver kơ tơ po\h tơ\ bơ ngai nai. Athei đo\h măt m^l mư\h le\ch tơ\ ‘ngoăih, kơ to\h pơ gang măt rim năr, p^h che sut măt hăm sơ [o\ng păng sơ\k tơ\ to\.

7. Pơ ko\ih akar:

            Tơ drong ư\h kơ hơ to\ hơ yu\h đơ\ng kơ ‘năr păng gơ măng ku\m hăm tơ drong tơ jur hơ yu\h hơ yu\ih ‘no\h j^ tơ ‘ngla pơm ăn dôm tơ drong j^ tơ\ akar nhen hơ đang, pơ ko\ih, [re [rônh.. Buăl gơ\h pik kem vei lăng ‘lơ\ng akar vă pơ tru\h tơ drong hơ yu\ih ăn kơ akar. Oei hăm pơ ko\ih, athei ap^nh [ak si hơ drol kơ yua dôm kơ loăi pơ gang kiơ.

8. J^ kơ ting:

‘Năr jing tơ ngie\t ku\m jing [ơ\t rim kơ ting lơ\m bơ ngai j^ đei [o#h j^ hơ mren păng pơ ‘nge\h. Hơ dai hăm ‘no\h j^ dôm tơ drong đei [o#h lơ\m jơ\p hơ kâu nhen yu\h, dreng drao, jur k^...Bơ ngai đei j^ kơ ting athei băt tru\h tang găn tơ ngie\t. Athei hru\k hơ băn ao mă tơ no\, mă loi ‘no\h j^ đơ\ng ro\ng le\ch pơ u\h, ư\h kơ gơ\h hum hăm đak tơ ngie\t.

2. M^nh [ar tơ mam sa tơ gu\m tang găn j^ mư\h tơ pl^h pơ yan.

- Hla che :

Dôm bơ ngai nhă 5 kơ cho\k hla che găm m^nh năr lơ\m dang 2 gie\ng ke\ tơ jră plơ\ rim kơ loăi virus mơ\t lơ\m akâu hlo\h 10 ‘măng pơ têng hăm dôm bơ ngai ư\h kơ đei joăt nhă hla che. Yua kơ dôm amino acid đei lơ\m hla che đei yua ‘lơ\ng hơ to\k tơ drong pran hre\nh hlo\h tơ gu\m buăl ling lang đei jơ hngơ\m pran jăng grăng hơ kâu.  

- Kro#i pu\ng :

Tơ drong yua đak pe\t dăh mă sa kro#i pu\ng adoi ‘lơ\ng ăn kơ hơ kâu jăn ngăl. Mă lei kăl kơ băt tru\h 1,2 tơ drong to\k bo\k yua dôm kơ loăi pơ gang j^ kơ\l dăh mă to\k huyết áp ‘no\h tơ drong yua đak pe\t kro#i pu\ng gô hơ mơt kơ pơm ăn pơ nhu\l ăn hơ kâu jăn.  

- Toi :

Đơ\ng sơ\, kon bơ ngai hlôi băt kơ yua toi vă hơ met j^ nhen kơ to\h đak toi lơ\m mu\h vă tang găn hơ nơ\k. Lơ\m toi đei selen păng dôm kơ chơ\t vi lượng alliin pơm hơ to\k jơ hngơ\m pran, pơm tơ jur huyết áp.

- Đak sut, kơ drot  :

Trong [ônh [o\ ‘no\h j^ hrâu 2 tơ ‘mo\ng ie\ đak sut kơ drot lơ\m 1 kơ cho\k đak to\ ơ o\r, huch tơ\ pơ gê đơ\ng ro\ng kơ iung đơ\ng tep gô tơ gu\m buăl hơ to\k tơ drong pran ăn akâu jăn.

3.  Trong tang găn mư\h j^ tơ pl^h pơ yan.

Lơ\m rim ‘măng tơ ngie\t, rim ‘nu kăl kơ vei tơ no\ hơ ko, kơ tơ\h, kơ du\ ro\ng, păng 2 păh tơ pang jơ\ng. Băt tru\h vei tơ no\ tơ\ gơ măng. Mă loi ‘no\h athei vei tơ no\ ăn kơ đe [ok kră yă kră, hơ io\h păng nge ‘nao rơ ne\h.

Hăm dôm tơ drong j^ pơm jing pơ rang: Athei [et pơ gang vaccine tang găn pơ rang j^ kiơ\ tơ drong jang [et bơ\ng pơ\ih să ăn kơ hơ io\h. Mư\h đei j^ athei năm tru\h hloi tơ\ hnam pơ gang khăm păng hơ met. Tơ te\nh ăn bơ ngai j^ oei hơ dro#, pơ vang găn păng hơ met klăih an^h đei pơ rang j^.  

Rim ‘nu bơ ngai lơ\m tơ ring đei hơ mơt kơ tơ po\h kiơ\ trong dui jơ hngơ\m athei gom mu\h măt, kơ to\h pơ gang pơm rơ go\h mu\h, ‘ne\ kơ gan năm ako\m lơ bơ ngai. Lăng kăl pơ lôch mur, [^ch hăm kơ mu\ng, pơ lôch klanh oei tơ\ bo#i, kl^nh, kơ thao mong đak, pru\ih pơ gang pơ lôch mur.

Thuem tơ blơ\