VOV4.Bahnar - Amidan ‘no\h đei lơ\m hơ lo\ng, dơ\ng hơ lam đơ\ng trong sa păng trong dui jơ hngơ\m, đei tơ drong vei lăng, hơ to\k tơ drong ke\ tơ jră do\ng đơ\ng hơ lo\ng hăm vi rus, pơ rang pơm ăn j^. Ku\m kơ l^h yua kơ sư pu\ tơ drong tơ dru\t rim năr đơ\ng vi rus, pơ rang đơ\ng trong so\ng sa păng trong dui jơ hngơ\m kơ na Amidan tôch kơ [ônh đei j^, pơm ư\h kơ ‘lơ\ng tru\h jơ hngơ\m jăn. J^ Amidan [ônh kơ j^ hơ lơ\k hơ le pơm ư\h kơ hiôk lơ\m oei sa rim năr, yua thoi no\h, lơ bơ ngai hlôi rơ\ih io\k kăt Amidan. Mă lei tơ drong kăt dăh mă ư\h kơ kăt Amidan kăl kơ đei tơ drong pơ tho tơ [o#h đơ\ng [ak si joăt jang vă ve\h ver dôm tơ drong j^ hơ mơt đei [o#h.  

J^ đa tơ [ơ\p hlo\h tơ\ amidan ‘no\h j^ amidan. Hơ io\h đa đei j^ âu lơ hlo\h kơ bơ ngai ‘lo\. J^ amidan đa đei [o#h [ơ\t đei tơ drong tơ pl^h đơ\ng to\ ‘mi kial, cham char ar^h. ‘Năr tơ pl^h ư\h kơ ê đơ\ng to\ jing tơ ngie\t  dăh mă yua đơ\ng nhă lơ đak pre\l, đak tơ ngie\t, oei đunh lơ\m kơ măy pơm tơ ngie\t…. J^ amidan đei [o#h yu\h, j^ hơ lo\ng, khor hơ lo\ng, hie\n, luăn j^, [ơ\r kher… J^ pơm ăn bơ ngai j^ lap, rơ mơ\n, ư\h kơ lu\ so\ng sa. Mă loi ‘no\h, tơ\ hơ io\h ie\, tơ dăh amidan pơ ‘nge\h t^h de#h hnang gô [ơm ư\h kơ ‘lơ\ng tru\h trong dui jơ hngơ\m, gô đei kơ te\ch jơ hngơ\m mư\h tep.  

Mư\h đei [o#h j^ amidan, bơ ngai j^ kăl kơ năm tru\h tơ\ [ak si hơ met j^ đon mu\h hơ lo\ng vă khăm păng mơ\ng kiơ\ kơ tơ drong j^ de#h dar thoi yơ, [ak si gô đei trong hơ met lăp. Mư\h j^ dă [iơ\, bơ ngai j^ gô đei pơ tho yua pơ gang. Mă lei tơ dăh hlôi hơ met ‘lơ\ng, [lep trong hơ met păng pơ yua kháng sinh tôm kơ liêu mă j^ ư\h kơ klăih ‘no\h gô đei athei kăt  Amidan.

Hrei ‘nâu, lơ me\ [a\ hơ io\h oei đei đon tơ che\ng ba hơ io\h năm kăt Amidan vă tang găn tơ drong j^ amidan. Mă lei, tơ pă yan âu, ‘nâu jing an^h tang găn vei lăng đei yua hlo\h lơ\m tơ drong pran đơ\ng hơ kâu jăn. Kơ l^h thoi no\h, tơ dăh hơ kâu jăn hơ io\h t^h vơ\ ‘lơ\ng, hmă, Amidan kok ‘lơ\ng păng ư\h kơ đei j^ ‘no\h ư\h kơ kăl kơ kăt Amidan. Lăp kăt Amidan mư\h đei athei đơ\ng [ak si đe\ch.

Sơ năm gơ\h athei kăt amidan ‘no\h 5 - 45 sơ năm. Yua kơ hăm hơ io\h hơ la kơ 5 sơ năm tơ dăh kăt gô [ơm ư\h kơ ‘lơ\ng tru\h tơ drong pran, tơ drong nai dơ\ng, tơ\ sơ năm âu, amidan tam mă t^h đ^ kơ na [ônh kơ t^h dơ\ng. Oei dôm bơ ngai j^ kơ pal kơ 45 sơ năm kăl kơ mă ‘lơ\ng mư\h kăt Amidan, yua kơ ‘nâu j^ bơ ngai [ônh kơ đei dôm j^ hơ met ư\h jăh klăih nhen plei nu\ih, huêt ap to\k, tam mă tơ roi tơ\ sơ năm âu Amidan đa đei ư\h kơ ‘lơ\ng, tơ dăh pơ gơ\r kăt hơ mơt kơ pơm ăn bơ ngai j^ hiong lơ pham, pơm krê hơ mơt hơ kâu jăn.  

Hrei ‘nâu đei lơ trong kăt hu\t Amidan, ‘no\h đei: kăt Amidan hăm cho# kơ hret, kăt Amidan hăm Sluder điện dăh mă Sluder hmă, kăt Amidan hăm săng điện, hăm săng siêu âm dăh mă hăm hơ yu\h radio điện từ. Dang ei 2 trong kăt Amidan ‘lơ\ng ‘no\h kăt cho# kơ hret Amidan păng kăt hăm hơ yu\h radio điện từ. Mă lei, trong kăt hăm hơ yu\h radio điện từ jên lơ. Oei dôm trong kăt nai hiơ\ kơ klăih, [ônh kơ le\ch pham păng bơ ngai j^ j^ đunh.

Vă m^h ma păng bôl boăl băt hlo\h dơ\ng găh dôm tơdrong kơchăng mư\h răih kăt amidan, Bơngai chă ch^h tơdrong tơroi hlôi đei pơma dơnu\h hăm [ak si Đinh Quang Biên, Kơdră An^h hơmet j^ Hla đon – Mu\h – Hơlo\ng kơ Hnam pơgang tơm tơring Tây Nguyên.

- Dang yơ răih kăt hu\t amidan ho\ [ak si?

- {ak si Đinh Quang Biên: Mă blu\ng, amidan pơ ‘nge\h j^ hơnơ\ng lơ ‘măng lơ\m m^nh sơnăm, chă hơmet hăm pơgang ră mă le\i ư\h kơ laih. Hmă hmă hlo\h 3 ‘măng lơ\m m^nh sơnăm ‘no\h đe\i tơchơ\t ăn kăt hloi. Mă [ar, amidan pơ ‘nge\h t^h, pơm ăn tru\h dui jơhngơ\m ư\h kơ hiôk, so\ng sa ư\h kơ gơ\h. Mă pêng, j^ amidan pơm ăn đe\i hloi j^ trôm mu\h, j^ trôm đon, j^ kơting g^l gu\l, j^ dăng hơlo\ng.

- Mư\h le\i, hăm dôm tơdrong yă kiơ mă ư\h kơ gơ\h kăt amidan ho\ [ak si?

- {ak si Đinh Quang Biên: Dôm bơngai ư\h kơ gơh vă răih kăt hu\t amidan ‘no\h dôm bơngai hlôi đe\i tơdrong j^ [ơm tru\h tơ\ pham. Bơngai j^ klơm, ple\h le\n, j^ đak ‘nôm kul, j^ lao, basedow dăh mă bơngai j^ to\k bo\k lơ\m khe\i ‘năr oe\i hơ jơ\ng.

- Hơdrol vă răih kăt amidan, bơngai j^ kăl kơchăng tơdrong kiơ?

- {ak si Đinh Quang Biên: Mă blu\ng, bơngai j^ đe\i jơhngơ\m pran jăng. Hơdrol vă răih kăt le\i, bơngai j^ kăl năm chă khăm jơhngơ\m jăn nhen khăm hơlen pham, ph^n X-Quang plei nuih, tơso\h, khăm hơlen plei nuih kơdau. Bơngai j^ kăl mot lơ\m 6 jơ hơdrol vă răih kăt amidan.

- Lăp đơ\ng ro\ng răih kăt amidan, bơngai j^ kăl kơchăng dôm tơdrong yă kiơ?

- {ak si Đinh Quang Biên: Mă blu\ng lăng hơlen năng hăm đe\i pham le\ch dăh mă ư\h. ‘Me\h vă băt ‘no\h đunh đunh bơngai j^ kơ so\h đak hai. Tơdăh đei pham le\ch ‘no\h kơso\h hu\t hloi ư\h kơ gơ\h loăn đak hai ‘no\h ôh, păng năm tơ\ hnam pơgang vă [ok thây pơgang chă ming hơmet ăn hloi.

Mă [ar, lăp đơ\ng ro\ng răih kăt amidan kăl lăng hơlen tru\h tơdrong chă so\ng sa. Kăl chă sa tơmam rơmuăn, ngach. Năr mă blu\ng ‘no\h huch đak to\h. Năr đơ\ng ro\ng ‘no\h sa chao, su\p,ư\h kơ gơ\h sa tơmam hơra\k, oe\i to\, iu\, hơ\. ‘Ne\ chă hie\n, khoak lơ ‘măng, ‘ne\ gan jang trăp. M^nh tơdrong dơ\ng lăp đơ\ng ro\ng răih kăt amidan bơngai j^ kăl chă pơma hrôih, ‘ne\ e\nh đunh.

- Pơm lơ liơ vă dă [iơ\ răih kăt hu\t amidan ho\ [ak si?

- {ak si Đinh Quang Biên: Vă tang găn hơlau tơdrong răih kăt amidan ‘no\h kăl pơm dă [iơ\ pơm ăn amidan pơ ‘nge\h. Mă blu\ng kăl hơnơ\ng ve\i lăng ako tơno\ hơnơ\ng. Mă [ar, ‘ne\ gan ‘nhă đak pre\r, et tơdrô, huch hơlăk [ier. Mă pêng, ve\h ver er^h sa tơ\ tơring te\h ju dăh mă ‘nhui [ruih [ra\m kơtang. M^nh tơdrong dơ\ng ‘no\h mư\h j^ pơ ‘nge\h amidan kăl năm khăm păng ming hơmet hrôih, ve\h ver pơm ăn đe\i tơdrong j^ anai.

- Bơnê kơ [ak si hơ!

Bơngai ch^h: Thu Huế - Quang Nhật

Tơblơ\ nơ\r: Thuem - Amazưt