VOV4.Bahnar - Mă lơ kon pơlei kon kông tơ\ Tây Nguyên adoi lui kơ yang hơpang, noh đei lơ khôi xoi tơbeh tơre\k truh yang hơpang. Lơ\m tơdrong xoi tơbeh, đei minh tơmam ưh lai yơ gơh kơ[ah noh ge. Hăm bơngai Mnông, ge ưh adro# jing mu\k drăm, tơmam yua, mă oei đei tơdrong graxia kơdih. 

Unh hnam kră pơlei Y Krai Chil (rơneh xơnăm 1947), tơ\ pơlei Jiê Juk, xăh Đăk Phơi, apu\ng Lăk, dêh char Đak Lak oei răk vei lơ tơmam yua kăp g^t joh ayo\ kơ bơngai M’Nông.

Tơje# hnam man kơjăp 'lơ\ng, [ok duh oei răk vei hnam tơ\r kơjung mă me\ [ă pơxư\ ăn. Noh duh jing anih 'măn phe [a, tơmam pơm jang păng vei răk lơ ch^ng chêng go\ ge kăp g^t. Atu\m hăm ge đei me\ [ă, yă [ok pơxư\ ăn, [ok oei chă ako\m tôm kơloăi ge đeo kơjă g^t phara băl đơ\ng dôm pơlei pơla. {ok Y Krai Chil ăn tơbăt: xơ\ ki, tơ\ rim pơlei pơla, ge kăp g^t noh lơ, mă lei dang ei pă gan đei bơih: “Găh unh hnam inh oei răk vei đei 4 to\ ge g^t. 'Nguaih kơ noh, unh hnam inh oei chă ako\m đei 20 to\ ge kăp g^t nai, păng răt 'măn lơ kơloăi ge đơ\ng kră xơ\ đei hloi ge chăl 'nao dang ei. Ge xo đơ\ng chăl yă [ok noh răt kăp hơto\ kơjă kơ 2 truh tơ\ 3 to\ kơpô. Ge Tôk, ge rlung, rleng, ge Tang Suh. Xơ\ ki đe te\ch kơjă thoi noh, yă [ok inh đe\ch chă răt kơte\ch. Oei dang ei inh duh oei răk vei mu\k đơ\ng yă [ok pơxư\ ăn, inh hơnơ\ng vei kơdih ưh đei chă te\ch ôh”.

Bơngai M’nông băt hơdăh rim kơloăi ge phara băl, păng đei dôm hơnăn krao kơdih hăm rim ge kăp g^t noh: ge Ndrang, ge rlung, ge suh, ge rleng, ge bô, ge tê, ge ruh, ge ntang krak, ntang nglang,...  Adrol ki, bơngai M’nông chă tơplih te\ch răt ge hăm dôm tơmam hlôi đei lơ\m unh hnam nhen nhu\ng, kơpô, rơmo, [a.

Dôm kơloăi ge kăp g^t hloh noh lah ge ndrang, ge rlung, rleng, ge suh, athei tơplih đơ\ng minh pôm rơmo truh 2 to\ kơpô. Dôm kơloăi ge g^t adro# đei yua lơ\m khôi xoi tơbeh kăp g^t nhen et xo\ng [a 'nao, et xoi kơ hnưr erih.

Hăm bơngai M’Nông, ge ưh adro# jing tơmam 'măn pai tơdrô xik mă hăp oei jing mu\k drăm kăp g^t đei răk lơ\m unh hnam. Ge jing mu\k ăn kon hơ ioh [ơ\t tơ oei unh om chom go\, pơx^t pơkong păng jing mu\k axong ăn bơngai lôch hơchăng păng chă hru\ 'mong hăm dôm bơngai pơm glăi khôi luơ\t pơlei pơla. Yuơ noh, đơ\ng kră xơ\, tơdrong pơkă pơdro\ng jơnap păng krên dên kơ unh hnam lơ\m pơlei pơla. {ok Y Tuăn H’long, oei tơ\ thôn Phú Lợi, xăh Quảng Phú, apu\ng Krông Nô, dêh char Đak Nông noh ăn tơbăt, unh hnam yơ đei lơ ge noh roi pơdro\ng păng đei lơ bơngai g^t yom hloh: “Ge Rlung 'măn pai xik tơm vă xoi tơbeh ăn kơ yang hơpang. Ăh pơgơ\r et jong kơ bơngai pơdrơ\ng krên dên, noh pơtơm yua ge rlung. Oei ge Rleng noh 'măn ăn dôm tơdrong et xa tih, ge Suh noh 'măn hơvơn đe 'nho\ng oh, bôl boăl păng ge Ndrang 'măn et xa jur choh choi, et xo\ng [a 'nao. Lơ\m et xo\ng [a 'nao, đe tơ oei tăp dăr xik tơm vă tơtă ăn kon xâu pơ 'nam ho\k pơhrăm, jang mu\k drăm. 'Năr et xo\ng [a 'nao, bơngai M’nông hơko\m unh hnam, kơtum kơto\ng. 'Nâu jing kơjă joh ayo\ kăp g^t juăt jue ưh gơh le# hiong, đei yă [ok đơ\ng kră xơ\ răk ăn”.  

Hăm bơngai M’nông ge noh jing minh mu\k drăm păng vei răk mă kơchăng, rim 'măng đei tơdrong et xa lơ\m unh hnam duh đei ge g^t, atu\m hăm noh ge jing minh tơmam ưh lai yơ kơ[ah lơ\m tơdrong et xa xoi tơbeh kơ yang hơpang. Yă H’Trong Yun Yuh tơ\ thôn Phú Lợi, xăh Quảng Phú, apu\ng krông Nô, dêh char Đak Nông ăn tơbăt: ge hơnơ\ng 'măn pai xik tơm, jing tơdrô 'măn plang ăn kơ yang hơpang păng 'măn yua lơ\m tơdrong erih tơpôl. 'Nâu duh jing minh trong ako\m pơma dơnuh hăm yang hơpang, tơ[ôh um ai joh ayo\ juăt jue kơ bơngai M’nông: “Ge tơdrô lơ\m tơdrong eriih bơngai M’nông ưh gơh tơklăh ôh. Ge ưh gơh kơ[ah lơ\m tơdrong erih unh hnam inh, hơnơ\ng athei đei, unh ưh gơh tu\k le# kơlih hăp hlôi đei đơ\ng chăl me\ [ă yă [ok inh bơih. Ge tơdrô kăp g^t lơ\m tơdrong et xa kơ unh hnam, pơlei pơla, et xa tih ie\ đei yua lơ\m tơdrong erih rim năr kơ bơ\n. Ge tơdrô đei kơjă joh ayo\ juăt jue đơ\ng yă [ok dơnơm răk ăn, inh noh bơngai M’nông hơnơ\ng vei răk tơ[ăk mong, ge tơdrô păng hlôi tơguăt hăm bơngai M’nông”.   

Vă pai đei minh tơm xik 'lơ\ng 'măn jong ăn tơmoi dăh mă 'măn xoi tơbeh păng tơdrong et xa lơ\m xơnăm noh huach jơhngơ\m, hăm lơ tơdrong pai hơdral tơnăp. Rim kơloăi ge tơdrô đei pai lơ\m khei năr phara băl. {ok Y Nai, tơ\ thôn Phú Lợi, xăh Quảng Phú, apu\ng Krông Nô, dêh char Dak Nông tơroi:  “Ge ie\ hloh mă blu\ng noh 'măn et thơ thâu xơnăm kơ kon xâu păng dôm tơdrong et xa iơ ie\ kơ unh hnam. Hăm hơdrung nhôn noh hăp đei kơjă g^t hloh jong ăn tơmoi hăm ge ruh (yăng ruh). Oei hăm khôi nhôn xơ\ noh ge Prum, ge đan (Yăng prum, yăng đan) ge tơdrô 'măn jong tơmoi g^t, noh jing minh păh hơvơn tơmoi, oei minh păh noh xoi tơbeh ăn tơdrong choh choi păng et xo\ng [a 'nao”.

Hrei âu, yuơ tơdrong ako\m hrơ hrau găh joh ayo\ kơ dôm hơdrung bơngai, tơdrong te\ch răt păng yua ge lơ\m tơdrong erih bơngai M’nông pă đei oei lơ nhen adrol ki, hăp hlôi je# hiơt hiong. Mă lei lơ\m dôm tơdrong hơko\m et xa kơ pơlei pơla noh ưh gơh kơ[ah ge tơdrô đei pai lơ\m ge g^t. Bơngai M’nông hơnơ\ng băt hơdăh găh tơdrong vei răk tơ[ăk mong joh ayo\ juăt jue 'lơ\ng ro\ kơ hơdrung hơdre\ch po.

Lan chih păng rapor