VOV4.Bahnar - Ưh đei ư hơ nhang nhen sâm ngọc linh, mă lei rim bơ ngai mưh truh tơ\ tơ ring găh tu Tây Nguyên – Kon Tum mă tam đei xa tơ mam ‘nâu ‘no\h đe đa khan tam mă truh tơ\ no\h tơ pă. Anăn krao mơ\ng nhen kơ hl^ch păng roi hl^ch hlo\h dơ\ng tơ dăh băt, tơ mam xa “tă kơ hla ngăl” âu đei măt lơ\m 10 tơ mam ‘lơ\ng hlo\h tơ\ Châu Á. Lơ\m dôm năr Têt, [ât mă ‘nhie\m, ‘nhot, rơ mă rơ kăh rơ kai, goih hla âu ưh jor gô jing tơ mam đei lơ bơ ngai rơih vă xa ngôi, ‘nâu j^ tơ mam xa tôch ‘lơ\ng lăp đei hơ dro# tơ\ bri kông Kon Tum đe\ch.

Tơ\ pơ lei tơm Kon Tum đei hloi 1 jăl trong kơ pho# te\ch goih hla, ‘no\h j^ trong Trần Cao Vân. Hơ iă hlo\h hăm dôm bơ ngai ‘măng mă blu\ng sa tơ mam sa âu ‘no\h j^ 1 mâm [e\nh tă kơ hla ngăl. Hlôi đei tơ moi sa 1 păh yua vă kơ băt, 1 păh yua kơ ‘me\h pơm lăng hơ len dôm kơ loăi, ch^h jo# pơ ‘lơ\ng đei [o#h tru\h 4, 5 j^t kơ loăi hla lơ\m mâm. Lei ‘no\h tôm kơ loăi, đơ\ng dôm kơ loăi ‘nhot joăt joe nhen: hla [ey, tía tô, đinh lăng, hơ ra, mơ, kơ d^m, lu\ng hu\ng... tru\h tơ\ dôm kơ loăi hla ư\h kơ gan [o#h lơ\m ‘măng sa păng lơ bơ ngai nge#h ‘no\h ư\h kơ gơ\h sa, nhen pơ o\, ôi, hla iu\, hla plei iu\, ngũ gia bì...

Tơ drong hơ iă tơ\ tơ mam sa âu ‘no\h j^ bu bu ku\m tơ chă đei tơ drong tơm yua kơ kiơ vă kơ hơ iă. Đei bơ ngai ‘no\h pơ long sa vă kơ băt [âu phu đơ\ng dôm kơ loăi hla. Đei bơ ngai ư\h kơ ê tơ [ơ\p dơ\ng dôm kơ loăi hla kơ d^h băt đơ\ng [ơ\t oei ‘lơ\p. Bơ ngai ‘no\h chă [o#h đei tơ drong đei yua đơ\ng hla mư\h sa. ‘Nho\ng Hoàng Ngọc Hải, m^nh ‘nu tơ moi sa, tơ roi tơ băt:“Tơ mam goih hla sư đei tôch kơ lơ kơ loăi pơ gang, bơ\n sa sư ‘lơ\ng kơ klak. Ha\m hlo\h kơ ‘no\h dơ\ng lơ\m hơ kâu bơ\n đei j^ kiơ bơ\n ro\ băt mă lei sa [ơ\t lăp sư ku\m [lep, sư ku\m klăih kơ na sa goih hla âu tôch kơ ‘lơ\ng. Tơ dăh nhen tơ moi đơ\ng hơ tăih hơ yơ đei ‘măng năm truh tơ\ Kon Tum ‘no\h athei sa 1 ‘măng goih hla. Bơ\n sa bơ\n gô băt tơ drong hơ iă đơ\ng tơ mam goih hla kơ Tây Nguyên âu”

‘Măng sa goi hla

Atu\m hăm hla, vă kơ jing goih, tơ mam sa hơ dai ling lang athei đei ‘nhe\m nhu\ng hơ tu\k kăt hơ tăng; hơ dang chu\n, đang kơ ‘no\h pơ nhan chhe\r tiu găr, hơ mre\ kơ se\, [o\h găr păng 1 pơ nhan chhe\r hơ kar nhu\ng hrâu ăn [ôt dăh mă ka tăng pơ ler, kơ ‘mon ưp hăm rơ ya, rơ kuăh, [ôt phe. Hơ len păng pơm đei hơ năn ‘lơ\ng hơ dro# đơ\ng rim an^h te\ch mơ dro goih hla tơ\ Kon Tum ‘no\h j^ tơ mam đak chơ\m. Tơ mam đak kơ hluơ\l, đei kơ mâu dreng nhen kơ mưt, đei pơm đơ\ng phe tơ yông, đei [âu phu ‘no\h bơ\n u hăm hơ dang kro, ‘nhe\m nhu\ng, đơ\ng ro\ng kơ ‘no\h rol he\ch. Mư\h go\ đak kro to\, bơ\n tăh kơ d^m kro mă [âu phu đang kơ ‘no\h tăh bơ\n ‘nhe\m đ^ ro\l he\ch, le# u\nh păh lăp đang kơ ‘no\h tăh thim bơ\n mẻ, sa tế, [o\h ngot. Bơ ngai pơm đak chơ\m lăp ngư\ih [âu đ^ gơ\h lăng hăm ‘lơ\ng ư\h.

Trong sa goih hla ku\m tôch kơ hl^ch, găh lơ ‘no\h yua tơ drong hơ gei đơ\ng tơ pang 2 ti. Mă hơ drol io\k hla [ey, hla hơ ra dăh mă hla mơ pơm hla lôm, đơ\ng ro\ng kơ ‘no\h tăh thim dôm kơ loăi hla nai mơ\ng kơ rơ\ih, lôm jing tơ mam hling đak ie\, tăh ‘nhe\m nhu\ng, hơ dang, hơ kar nhu\ng lơ\m no\h, tăh thim tiu păng [o\h t^h, so\ to\ se\t đak chơ\m tơ\ kơ pal... păng sa. Bơ ngai sa goih hla gô kơ kă hiơ hiơ\ vă kơ băt đ^ tơ mam iu\ hơ\, tăng [o\h, [a\t, [âu phu đơ\ng hơ dang, ‘nhe\m tiu găr, đak chơ\m păng dôm kơ loăi hla... Tơ drong tôch kơ g^t kăl mư\h sa goih hla ‘no\h j^ mă đơ\ng đei le# dôm to\ hơ mre\ ku\m ư\h kơ [o#h hơ\.  

Bơ ngai ch^h tơ drong pơ đơ\k Tạ Văn Sĩ, m^nh ‘nu bơ ngai hưch hanh kơ tơ mam sa goih hla Kon Tum pơ ma thoi âu:“&nh [lo\k sơ\ lơ\m dang blu\ng dôm sơ năm 1990, an^h te\ch tơ mam sa goih hla mă blu\ng tơ\ Kon Tum âu ‘no\h j^ [ơ\t trong Trần Hưng Đạo, [ơ\t an^h te\ch mơ dro Thảo Mi ‘no\h. Hla đei phe\ đơ\ng bri ‘no\h dôm hla sư đei kơ d^h thoi ‘no\h sư tơ mơ\t hơ yu\h ‘năr đang kơ ‘no\h te\h thoi yơ ‘no\h sư đei hơr, [âu to\k tơ\ mu\h. Bôl buăl ‘nho\ng o\h nhôn lơ tơ ring tru\h ku\m tă kơ athei nhôn ba năm vă sa vă kơ băt goih hla. Đei bơ ngai dang ei v^h tơ\ Hà Nội [ơ\t lăp krao điên thoăi oei ap^nh goih hla. Păng đei ‘măng năm tơ\ Kon Tum tơ drong mă blu\ng ‘no\h athei năm sa goih hla ‘mơ\i”

Vă vei đei “ hơ năn ‘lơ\ng”, ‘ngoăih kơ dôm tơ drong băt lơ\m pai pơm, tơ drong băt lơ\m tơ chă dôm kơ loăi hla ‘no\h bơ ngai pơm goih oei athei đei jơ hngơ\m ‘mêm kơ tơ drong jang, ‘mêm tơ drong hmă mă lei tơ drong ‘lơ\ng đơ\ng goih hla vă hoei kơ te\ch mơ dro pơm pha kơ so, vei răk ăn kơ goih hla Kon Tum hmă năm kle\ch khei sơ năm, roi jing tơ mam sa ‘lơ\ng đei hơ dro#  đơ\ng kơ pho# groi kông.

{ok Lê Văn Lâm, 59 sơ năm, hơ năn đe krao Lâm hla, an^h 259- Đinh Tiên Hoàng ‘no\h j^ bơ ngai thoi no\h. ‘Me\h sa goih hla đơ\ng Lâm hla tơ moi sa athei pơ kă hơ drol tơ\ gie\ng ‘mơ\i. Mư\h đ^ drơ\ng nơ\r Lâm hla gô năm mơ\t kơ d^h tơ\ bri rơ\ih rim kơ loăi hla păng ‘măng hơ yơ ku\m tôch kơ hơ len tơ chă tôm 4,5 j^t kơ loăi. Hăm đon hlo#h vao jru\ găh pơ gang hla ‘long, mư\h sa goih hla tơ moi sa gô đei Lâm hla pơ tho hơ len trong rơ\ih io\k hla vă kơ sa hai hơ met j^ hai.  

Lâm hla – pơ tho tơ moi trong sa goi hla.

Mă đơ\ng ư\h kơ pơ\ih an^h te\ch mơ dro, hnam ‘no\h oei tơ\ an^h ư\h kơ hiôk păng lăp te\ch 2 năr, năr 6, năr 7 rim gie\ng mă lei đe chă tơ roi băl, đe tơ chă năm tru\h tơ\ Lâm hla vă kơ 1 ‘măng đei sa [lep tơ mam, [lep [âu phu goih hla Kon Tum. Tơ roi găh tơ mam sa goih hla păng tơ roi găh kơ d^h kâu, [ok Lê Văn Lâm tơ roi tơ băt:“Hăm kơ d^h kâu ^nh goih hla ư\h kơ đei lai yơ ^nh gơ\h hu\t. &nh te\ch goih hla ‘no\h ^nh te\ch vă tơ băt tơ mam sa Tây Nguyên bơ\n đe\ch, mă oei hăm Văn Lâm, Văn Lâm te\ch 1 gie\ng 2 năr hăm dôm năr le#h ‘no\h ư\h kơ măh Văn Lâm et sa lơ\m gie\ng o#h”   

Goih hla- tơ mam sa văi mă lei ku\m hơ iă văi, tơ mam ‘mêm kơ eng văi. Bôl buăl oei tơ\ hơ tăih năm tru\h Kon Tum, đơ\ng ro\ng kơ đei sa goih hla adoi đei [o#h hơ nat vă hiơt hiong. Lơ bơ ngai oei pơ ma hơ dăh ‘nâu jing 1 lơ\m dôm tơ drong tơm dui đe sư v^h hơ lơ\k tơ\ Kon Tum.

Khoa Điềm ch^h

Thuem tơ blơ\