VOV4.Bahnar - Hăm bơngai Êđê noh hnam kơjung jing minh unh hnam kơdra#m, anih tơguăt lơ hnưr bơngai lơ\m hơdrung hơdre\ch. 'Nâu ưh adro# anih erih oei xa, mă [ônh [o\ hăm oei jing anih răk vei joh ayo\ juăt jue, khôi kră xơ\ kơ kon pơlei Êđê.

          Hnam kơjung jing anih ako\m lơ hnưr bơngai lơ\m minh unh hnam bơngai Êđê. Unh hnam roi kơdra#m bơngai noh hnam roi kơjung. Yuơ noh, vă keh đang minh to\ hnam kơjung hơnơ\ng đ^ pơhlom 1-3 khei. Tơ\r bơ\ hnam kơjung hơnơ\ng noh tơ\r 'lơ\ng, mă lơ noh tơ\r kơch^k, tơnơ\ng... kơlih dôm hơdre\ch tơ\r âu noh kơmot ưh đei xa. Tơmam tơklep hadoi noh kram, pơle phat vă bơ\ chơne\ng, gia noh bơ\ bơbu\ng, tơlei hre noh chăr te\ch cho#... Aê Kôl tơ\ pơlei Tơng Jú, xăh Ea Kao, plei tơm Buôn Ma Thuôt, dêh char Dak Lak ăn tơbăt: Lơ\m tơdrong bơ\ hnam, tơm hnam ưh đei năm truh pơjôk unh hnam bơngai lôch, ưh gơh xa ier pơrang; drăkăn ưh gơh kơpu kơ\l, tơ 'nglaih xo\k, kon o\ng ưh gơh bơ\ bơbu\ng ăh goi tơm. Mưh [ơm dôm tơdrong ka#m âu, tơm hnam gô gô [ơm lơ tơdrong ưh kơ 'lơ\ng, j^ pơlo\ hơnơ\ng...:  "Adrol kơ bơ\ hnam kơjung, đe gô xoi tơbeh hămminh tơm xik hlôi đei hơmet đơ\ng adrol (Êđê krao noh "Wah cheh kpiê"). Đơ\ng ro\ng kơ noh gô hơmet 'nhik xăng tơgăk păng dôm tơmam kăl nao 'măn hơmet bơ\ hnam kơjung. Mă lei mưh [ơ\t doh đei kop dăh mă [ih rok găn noh pă đei yak bơih, kơlih tơdrong mă âu tơroi jing tơdrong ưh kơ 'lơ\ng hăm rim bơngai noh gô oei tơ\ hnam. Hnam kơjung hơnơ\ng đei bơ\ tơ[ưh găh Tu - Pơbăh rơngơp ăh pơyan phang păng tơno\ ăh pơyan puih. Bơngai Êđê tôch gie\ng bơ\ hnam tơ[ưh găh Hle\ch - Pơmơ\t, kơlih găh âu adro# bơ\ hnam ăn bơngai lôch đe\ch”.

            Nge# nhơ\n  Aê Hiêm tơ\ pơlei Tring 2, tơring An Lạc, th^ xăh Buôn Hồ, dêh char Dak Lak ăn tơbăt: “Adrol kơ bơ\ hnam kơjung hơmet tôm tơ\r, gia, tơlei hre, đơ\ng ro\ng kơ noh hơvơn rim bơngai lơ\m pơlei atu\m jơhngơ\m bơ\ hnam. Ăh jrăng hnam kơjung gô tuh đak hơnuh 'long duih hăm tơdrong hơ 'nhăk ăn pơdro\ng jơnap, grăng pran ling lang. Dôm jăl pơjing hnam đơ\ng ro\ng kơ noh gô bơ\ bơbu\ng gia, cho# chơne\ng”.

Ăh đei tôm tơmam drăm, tơm hnam rơih khei năr 'lơ\ng, xoi plang đang apinh yang hơpang 'mơ\i adrol kơ bơ\ hnam. Nge# nhơ\n  Aê H'Nhem tơ\ pơlei Ea Sut, th^ tra#n Ea  Pôch, apu\ng Chư\ M' Gar, dêh char Dak Lak ăn tơbăt: Hnam kơjung kơ bơngai Êđê đei bơ\ hăm tơ\r, kram, phat lơ kơloăi. Găh bơbu\ng đe hơnơ\ng bơ\ hăm 'nhe\t hơ[ơ\l hloh  20cm. Găh drơh hnam kơjung hloh kơ teh dang minh met, tơ\ rôm hnam vă rơngơp păng mă g^t noh kung ưh đei hơdrung bơngai yơ đei: "Hnam kơjung yơ duh đei kung to\k jur. Dôm unh hnam yơ tơnap tap noh bơ\ kung hăm tơ\r hmă đe\ch. Dôm unh hnam pơdro\ng noh đe bơ\ kung đei chră um toh me\ păng um khei tơ[ang".

            Um ai kăp g^t adro# kơ hnam kơjung bơngai Êđê noh đei 2 to\ kung. “Kung tơno” găh 'ngeo 'măn ăn drăkăn to\k jur noh minh tơm 'long, đei 5 - 7 tăl kung. “Kung hơkăn” găh 'ma 'măn ăn dro\nglo, găh kơ\l đei chrăh 2 to\ um toh me\ păng um khei tơ[ang.

            Vă bơ\ keh đang kung mă âu adro# đei dôm nge# nhơ\n rơgei kloh kle\ch, dôm bơngai đei kon pơlei lui yom, athei xoi tơbeh hăm nhu\ng. Nge# nhơ\n Aê  Hiêm tơ\ pơlei Tring 2, tơring An Lạc, th^ xăh Buôn Hồ, dêh char Dak Lak ăn tơbăt: Kung găh dro\nglo kiơ\ nơ\r Êđê noh "Ênan blah đang" hăm tơdrong vă tơbăt ăn rim bơngai hơnơ\ng băt truh ling lang hơdơ\r truh jơhngơ\m plang đơ\ng đe drăkăn, bơngai tơm lơ\m unh hnam: "Kung to\k tơ\ hnam kơjung minh păh 'măn ăn dro\nglo, minh păh 'măn ăn drăkăn. Kung găh dro\nglo noh đei um toh me\. Tơdrong mă âu pơtih ăn khôi kiơ\ găh me\. Kon hơ ioh io\k kơto\ng găh me\. Bơngai dro\nglo oei hơkăn gô ataih đơ\ng me\ [ă kơtơh yuơ năm oei găh unh hnam hơkăn. Ăh kon drăkăn oei klo, hnam kơjung đei pơtoi dơ\ng vă pơm anih oei ăn bre klo hơkăn 'nao. Đang kơ noh truh chăl xâu drăkăn, hnam kơjung pơtoi đei pơdjoi kơjung noh đei dôm hnam kơjung truh 100m dăh mă kơjung hloh noh đe krao hnam kơjung. Xơ\ ki, teh oei xă noh đe ke\ bơ\ hnam kơjung thoi noh, vă lơ hnưr kon xâu atu\m erih xa hăm dih băl"

            Hnam kơjung đei 'măng 'mo\k rơngơp ataih hơto\ băl vă kơ hnam gơh rơđăh rơđong. Rơvak mă blu\ng noh xă hloh, đe krao noh gah (lăm jong tơmoi). Lơ\m lăm jong tơmoi đe 'măn tang do\ kpan kơjung pơhlom 10-20 m (găh 'ma), anih mă dôm bơngai pơdreh ch^ng chêng, hơgơ\r tơ oei. Tơ\ âu hơnơ\ng đei tơdrong jong tơmoi, xoi tơbeh, et xa ăh unh hnam đei tơdrong dăh mă pơdreh ch^ng chêng. Âu oei jing anih tep kơ đe tơdăm truh khei năr oei hơkăn. Lăm nai lơ\m hnam noh đe krao ôk, jing anih ako\m oei xa kơ unh hnam lơ hnưr erih. Rim unh hnam đei kơdih chơne\ng păng tơnuh unh adro#. Lăm mă hơtuch kơ unh hnam noh tơnuh unh atu\m kơ unh hnam. Tơmam pơm jang, erih xa đei 'măn găh ro\ng mum hnam dăh mă 'măn ăh lăm bơbu\ng hnam. Nge# nhơ\n Aê H'Nhem tơ\ pơlei Ea Sut, xăh Ea  Pôch, apu\ng Chư\ M' Gar, dêh char Dak Lak ăn tơbăt: Xơ\ ki, đei dôm hnam kơjung đei pơtih "kơjung nhen jơva ch^ng chêng", kơlih dơ\ng ăh kơ\l hnam pơdreh ch^ng chêng noh ăh tôch hnam kơtơ\ng tôch ie\, le\ch đơ\ng hnam noh pă đei kơtơ\ng kiơ bơih: “Lơ\m hnam kơjung đei lơ hnưr bơngai erih atu\m, đei dôm unh hnam băt 'mêm kơ eng kơ kon xâu noh ưh adro# kơtum kơto\ng đe\ch ôh, mă oei tôm kơto\ng Êban, Ayun, Mlô... noh đei hnam kơjung tôch kơjung. Hnam kơjung keh đang noh gơnơm đei dôm bơngai kloh kle\ch bơ\ hnam kơjung lơ\m pơlei; tôm bơngai atu\m jơhngơ\m bơ\ pơjing. Đơ\ng ro\ng kơ keh đang noh đe xoi tơbeh to\k oei hnam 'nao, tơm hnam gô hơvơn rim unh hnam truh et to\k hnam 'nao".

Dôm kră pơlei, nge# nhơ\n tơroi: dang ei pă đei oei dôm hnam kơjung thoi noh bơih yuơ đơ\ng lơ tơdrong, teh pă đei oei lơ, 'long tơ\r duh to\ xe\t, duh pă đei oei dôm bơngai kloh kle\ch bơ\ hnam kơjung nhen xơ\ ki. Mă lei, hnam kơjung duh oei [enh kơ um ai kơjă kăp g^t juăt jue păng joh ayo\ kơ bơngai ÊĐê.