VOV4.bahnar - Đơ\ng ro\ng 25 sơ năm ming man, Hnam pơ gang de#h char Dak Lak ư\h khan lăp hơ dro# kơ ne# găh tơ mam drăm mă oei pu\ lơ tơ drong kơ hret găh khăm păng hơ met j^. {ơ\t mă kơ so# bơ ngai j^ lơ hlo\h 3 ‘măng pơ têng hăm kơ so# giơng, an^h ‘no\h bơ ngai jang ư\h kơ măh đơ\ng 500 tru\h 800 ‘nu dơ\ng. Tơ\ hơ năp tơ drong kơ hret hrăt hrot de#h hnang ‘no\h, kang [o#, y [ak si păng bơ ngai jang pơ gang Hnam pơ gang de#h char Dak Lak to\k bo\k kơ ru\n kơ d^h vă vei lăng jơ hngơ\m jăn ăn bơ ngai j^.  

Io\k đơ\ng pơ gê hro#ih, tơ\ khoa Khăm, Hnam pơ gang de#h char Dak Lak, đ^ hrăt hrot [e\nh bơ ngai j^ bơ\ih. Mă đơ\ng bơ ngai j^ hlôi hơ met ăn an^h tơ oei răp gô, mă lei ư\h pă đei an^h ho\h; bơ ngai j^ athei tơ gar lu\t tơ ter hang lơng , tơ\ hơ năp ‘măng mơ\t le\ch, pơm ăn tơ drong tu\n r^ bơ\n gre tu\n bơ ngai j^ kâp kư\u tơ [ơ\p lơ mơ mat tat. Kơ tă tơ\ lăm bơ\ jang kơ {ak si Kơ dră khoa Nguyễn Ngọc Tiên, lơ bơ ngai j^ ku\m to\k bo\k pơ re\ng gô khăm. {ak si Nguyễn Ngọc Tiên tơ roi tơ băt:

“Hrei ‘nâu, khoa Khăm nhôn jo# păh lăp 1 năr đơ\ng 1.200 tru\h 1.400 ‘nu bơ ngai j^. Bơ ngai jang ‘no\h ư\h kơ măh kơ na rim năr nhôn athei khăm jo# păh lăp đơ\ng 80 tru\h 100 ‘nu bơ ngai j^. {ơ\t lăp, đei dôm năr athei khăm đơ\ng 130 tru\h 140 ‘nu bơ ngai j^. Vă pơ v^h pơ văn đei kơ so# bơ ngai j^ ‘no\h đe [ak si athei jang hlo\h tơ drong. Nhôn đei khu\l jang năm jang hơ drol kơ jơ vă hơ met ăn bơ ngai j^ bro\k hro#ih. Pơ ma atu\m ‘no\h j^ ‘nho\ng o\h athei kơ ru\n kơ d^h mă jang đe\ch.”

An^h hrăt hrot tơ\ khoa hơ met j^ găh hơ io\h

Tơ ter rim hang lơng păng r^h rôm kơ nao kung Hnam pơ gang Dak Lak hlôi jing an^h oei pơ dơ\h đơ\ng bơ ngai u\nh hnam bơ ngai j^. Đei dôm r^h rôm kơ nao kung đei ming 5 to\ giơng châp, đei hloi khăn, hơ kok, go\, pơ nhan păng đei lơ tơ mam hơ lôk hơ lak đơ\ng bơ ngai u\nh hnam bơ ngai j^. ‘Nho\ng Trần Văn Thường oei tơ\ apu\ng Dak Mil, de#h char Dak Nông, vei lăng hơ kăn păng kon to\k bo\k hơ met tơ\ khoa hơ met j^ găh hơ io\h hlo\h 1 khei kơ âu, tơ roi tơ băt:

“Tơ\ khoa ‘no\h ^nh [o#h lơ de#h, tôch kơ lơ. Tơ pă ‘no\h hrăt hrot de#h, 2,3 ‘nu bơ ngai [^ch 1 pôm giơng, gle\h hrat ăn bơ ngai me\. {ơ\t lăp giơng ‘no\h ư\h kơ đei, mă tơ oei lơ\m no\h pôk kon. Đe dro\ kăn tơ oei hơ nơ\ng lơ\m no\h prăt măng. Oei tơ\ hang lơng âu ‘no\h me\ năm vei kon, [a\ năm vei me\ đang kơ ‘no\h vei pơ đ^ u\nh hnam hloi. Tôch kơ lơ, lơ de#h.”   

Găh lơ giơng bơ ngai j^ adoi đei đơ\ng 2 tru\h 3 ‘nu hơ io\h j^, đei hloi bơ ngai u\nh hnam vei lăng

Vă đ^ đăng rim khoa, lăm kơ hnam pơ gang de#h char Dak Lak adoi hrăt hrot de#h hnang, mă lei hrăt hrot păng ư\h kơ hiôk hlo\h ‘no\h j^ Khoa hơ met j^ găh hơ io\h. Tơ\ âu, găh lơ giơng bơ ngai j^ [^ch adoi đei đơ\ng 2 tru\h 3 ‘nu hơ io\h j^ [^ch, đei hloi bơ ngai vei lăng. 1,2 lăm bơ\ jang kơ [ak si athei le# an^h ăn kơ bơ ngai j^. Lơ giơng bơ ngai j^ [^ch păng kơ [ang bơ\ jang kơ y tă jang măh ming tơ ter hang lơng. Kơ dră khoa hơ met j^ găh hơ io\h, {ak si Trần Thị Thúy Minh tơ roi tơ băt, khoa đei biên chế 126 to\ giơng, mă lei hơ nơ\ng đei hlo\h 200 ‘nu bơ ngai j^ oei [^ch tơ\ hnam pơ gang. Mă loi ‘no\h j^, dôm khei ‘năr pơ rang j^ jơ\ng ti [ơ\r, pơ lo\ le\ch [re [rônh, hơ nơ\k đei [o#h, tơ\ âu đei dang 300 tru\h 400 ‘nu bơ ngai j^:

“Vă vei sơ đơ\ng đei tơ drong jang, Khoa hơ met j^ găh hơ io\h hlôi ap^nh Khu\l kơ dră vei lăng ăn ming thim giơng tơ\ an^h hang lơng vă gơ\h sơng io\k păng hơ met ăn bơ ngai j^. Mă 2 ‘no\h athei hơ to\k loi dơ\ng tơ drong jang đơ\ng ‘nho\ng o\h vă vei sơ đơ\ng  đei tơ drong hơ met. Lơ\m tơ drong hrăt hrot de#h hnang, jên io\k yua oei ư\h kơ đei tơ pl^h, mă tơ drong jang păng jơ năr bơ\ jang ‘no\h roi to\k. Kiơ\ tơ drong hơ găt joăt jang ‘no\h đe [ak si jang tơ\ kơ ‘măng năr hơ drol ‘no\h đei pơ dơ\h năr đơ\ng ro\ng, mă lei vei sơ đơ\ng tơ drong jang ‘no\h rim đe [ak si jang năr hơ drol athei bơ\ jang tru\h 10 jơ năr đơ\ng ro\ng ‘mơ\i mă gơ\h pơ dơ\h”.  

Lơ giơng bơ ngai j^ păng kơ [ang bơ\ jang kơ ya tá măh ming tơ ter hang lơng

Kiơ\ tơ roi tơ băt đơ\ng Hnam pơ gang de#h char Dak Lak, đơ\ng ro\ng 25 sơ năm ming man hăm 500 to\ giơng ăn bơ ngai j^ [^ch, tru\h dang ei an^h jang, tơ mam drăm đ^ kơ ne#, lơ tơ mam drăm so se\ch. Dôm sơ năm âu ki, hnam pơ gang ling lang hrăt hrot de#h hnang, hăm kơ so# bơ ngai j^ hơ nơ\ng 1.300 ‘nu rim năr. Dôm pơ yan kăl pơ rang j^ hơ nơ\k, pơ lo\ le\ch [re [rônh, j^ jơ\ng ti [ơ\r, kơ so# bơ ngai j^ to\k hlo\h 3 ‘măng pơ têng hăm pơm hơ n^h, giơng.

Lơ\m kơ plăh ‘no\h, khu\l kang [o#, y [ak si păng bơ ngai jang pơ gang kơ hnam pơ gang ‘no\h ư\h kơ măh kơ tang. Sơ năm ‘nâu, hnam pơ gang đei pơ jao trong tơ le\ch jang 1.100 to\ giơng ăn bơ ngai j^ [^ch, mă lei kơ so# kang [o#, y [ak si lăp 1.046 ‘nu, ư\h kơ măh hlo\h 580 ‘nu pơ têng hăm kơ so# hơ găt. Tơ dăh jo# kiơ\ tơ pă kơ so# bơ ngai j^, ‘no\h hnam pơ gang oei ư\h kơ măh hlo\h 800 ‘nu bơ ngai jang. Kiơ\ hơ găt đơ\ng An^h tơm vei lăng găh jang pơ gang, rim năr, 1 ‘nu [ak si lăp khăm 45 ‘nu bơ ngai j^, mă lei tơ\ hnam pơ gang Dak Lak, đei dôm năr [ak si athei khăm tru\h 140 ‘nu bơ ngai j^. Tơ\ hơ năp tơ drong ‘no\h, {ak si Bùi Trường Phong – Kơ dră vei lăng hnam pơ gang de#h char Dak Lak tơ roi tơ băt, an^h jang ku\m tam mă đei trong jang kiơ ‘ngoăih tơ drong kơ ru\n kơ d^h vă vei lăng jơ hngơ\m jăn ăn kon pơ lei:

“Ư|h kơ măh bơ ngai jang thoi no\h ‘no\h nhôn đei 2 trong. Mă mônh ‘no\h chă bơ ngai jang pơ gia kiơ\ [iên che# vă io\k bơ ngai jang. Mă 2 ‘no\h pơm hla ar jang kiơ\ khei ‘năr pơ kăp, mă tơ pă ‘no\h athei kơ ru\n vă hơ met pơ ‘lơ\ng tơ drong jang. Pơ ma atu\m ‘no\h j^ athei hơ drin vei sơ đơ\ng kâp kư\u păng khăm hơ met j^ ăn kon pơ lei. Mă lei lơ\m tơ drong hrăt hrot de#h hnang, [ơ\t lăp bơ ngai jang athei hơ hret, gle\h lap, kơ na đei [ơm ư\h kơ ‘lơ\ng tru\h tơ drong khăm hơ met j^.”  

Hơ la r^h rôm kơ nao kung jing an^h [^ch pơ dơ\h kơ lơ u\nh hnam năm vei lăng bơ ngai j^ 

Tơ drong kơ ne# găh an^h jang, tơ mam drăm, hrăt hrot de#h hnang lơ ‘măng găh kơ so# bơ ngai j^ păng ư\h kơ măh kơ hre\ng ‘nu bơ ngai jang tơ\ Hnam pơ gang de#h char Dak Lak hlôi pơ dui đunh lơ\m lơ sơ năm âu ki. Tơ\ hơ năp tơ drong kơ hret kơ tang găh jơ năr păng tơ drong bơ\ jang, kang [o#, y [ak si păng bơ ngai jang pơ gang hlôi athei kơ ru\n kơ d^h vă jang đang tơ drong jang, mă lei tơ drong ‘lơ\ng khăm, hơ met j^ tơ\ âu đei [ơm thoi yơ ‘no\h lăp đei bơ ngai j^ pu\ đe\ch.

Quốc Học ch^h

          Thuem tơ blơ\