VOV4.Bahnar - Tơdrong hri hơ ‘mon jing minh um ru\p joh ayo\ kăp g^t kơ kon pơlei kon kông tơring Tây Nguyên. Tơdrong hri hơ ‘mon âu hơnơ\ng pơdui đunh đơ\ng kơmăng khe\ ‘ngăh tăp dăr tơnuh unh khơ\ng, păng đei dôm tơdrong hri hơ ‘mon măh truh dôm j^t kơmăng pơtơm tôch. Yuơ noh, bơngai hri hơ ‘mon, ‘nguaih kơ tơdrong kloh kle\ch găh tơdra hri, nơ\r pơđơ\k, đon băt chăm..., noh athei pran grăng păng lăp kơ tơdrong hri hơ ‘mon noh mă ke\ rơbot păng hro hơ ‘mon tôm tơdrong hơ ‘mon. Yă H’Nhi Byă, bơngai Êđê, tơ\ pơlei Kniêr, xăh Tân Tiến, apu\ng Krông Pach, dêh char Dak Lak, jing bơngai drăkăn hu\i kơ đei tơ\ Tây Nguyên rơbot dôm j^t [ai hri hơ ‘mon kră xơ\. Yă hơnơ\ng hri hơ ‘mon [ơ\t đei jơ rơvơn, hăm minh tơdrong hơpơi adro# noh chă đei bơngai ‘mhe vă hri hơ ‘mon, răk vei dôm [ai hri hơ ‘mon kơ hơdrung hơdre\ch po.

‘Nao [ôh nhôn truh, yă H’Nhi chơt hơ iă tôch dêh. Yă akhan “mơ\ng kang [o# joh ayo\ tơroi đei bơngai ‘meh mơ\ng inh hri hơ ‘mon, inh xo# dêh, inh oei ăh ‘măng đơ\ng pơge hei bơih”. Đang kơ noh yă dui nhôn jur tơ\ hnam pai go\, hlôm khơ\ng unh păng apinh “Lăp mơ\ng [ai mă yơ?”. Ăh đei pơkăl [ai hơ ‘mon Dam San, yă pơtơm nơ\r hri ưh kơ đei pơngơ\t kiơ.

Đơ\ng oei ‘la#p, hơ ioh H’Nhi hlôi hram dơh po lơ\m nơ\r hri hơ ‘mon [ă, mih kơtơh. Ăh jơmu\l unh khơ\ng ăh kơmăng hri hơ ‘mon, dôm tơdrong hơ ‘mon kră xơ\ kơ kon pơlei kon kông hlôi hram lơ\m đon bơnôh xiư. Hloh 10 xơnăm, H’Nhi hlổi ơbot tơdrong hri hơ ‘mon Dam San, păng gơh chă hri hơ ‘mon ăn bơngai nai mơ\ng. Hơnơ\ng thoi noh, ăh tih vơ\ yă H’Nhi hlôi rơbot je# 20 [ai hri hơ ‘mon Êđê, nhen Dam San, Dam Yi, M’Hiêng…Đơ\ng năr [ă păng mih lôch hơchăng, lơ\m rim kơmăng ako\m et xa kơ pơlei Kniêr, yă pơtơm hri hơ ‘mon ăn kon pơlei chă mơ\ng: “Đơ\ng oei ‘la#p, inh hơnơ\ng mơ\ng [ă inh hri hơ ‘mon, noh inh hri [oi. {ơ\t pơlei đei et xa noh hơnơ\ng tơ oei je# hăm dôm bơngai hri hơ ‘mon, mơ\ng đe tơroi hơ ‘mon. Đe hơvơn inh et tơdrô, hri hơxuang mă lei inh ưh kơ lăp, inh lăp tơ oei mơ\ng đe hri hơ ‘mon đe\ch. Đang kơ nih vih tơ\ hnam inh pơhrăm kiơ\. Inh rơbot lơ tơdrong hri hơ ‘mon. Dôm yơ [ai hri hơ ‘mon mă inh rơbot noh inh ưh kơ lai yơ hiơt”

Yă H’Nhi oei hri hơ ‘mon. 

Hlôi to\k 80 xơnăm, hăm yă H’Nhi rim ‘măng hri hơ ‘mon noh jing rim ‘măng đei vih erih hăm tơdrong erih pơlei pơla xơ\. Yă tơroi, kon pơlei Êđê đei nơ\r pơma: “Kơ[ah jơva ching chêng, nơ\r hri hơ ‘mon nhen le\ tơdrong erih kơ[ah por xo\ng, kơ[ah [oh”. Adrol âu ki, đơ\ng ro\ng kơ pơyan jang mir, pơlei pơla pơgơ\r et xa juăt jue. Lơ\m ‘măng noh, tơdra ching chêng păng nơ\r hri hơ ‘mon hrâu atu\m hăm cham char vang vơch, pơm hơ iă ăn tơdrong erih kon pơlei, pơtho kon pơlei băt ‘mêm dih băl, vang glơng dôm tơdrong tơnap tap, tơguăt tơguăl tơgu\m băl yak hloh tơnap tap. Mă lei dang ei, tơdrong erih đei [ôh hloh, khul ‘lo\ xơnăm kloh kle\ch găh hri hơ ‘mon, băt tôn ching chêng... roi năr roi pă đei oei. Lơ kơmăng hri hơ ‘mon tăp dăr tơnuh unh khơ\ng roi năr roi rơheng, păng kơxo# bơngai lơ\m pơlei mơ\ng hri hơ ‘mon adoi pă đei lơ.

{ok Y Yick Byă, Pho\ kơdră Anih jang vei lăng kon pơlei xăh Tân Tiến, ăn tơbăt: Adrol âu ki, minh xơnăm tơ\ xăh duh pơgơ\r đei 3-4 ‘măng vă yă H’Nhi chă hri hơ ‘mon tơ\ hnam ako\m tơpôl. Mă lei đơ\ng xơnăm xơ\, xăh tam mă đei vă minh măng yơ ako\m hri hơ ‘mon. Minh păh noh yuơ hnam ako\m tơpôl đei bơ\ kiơ\ um ‘nao, ưh kơ đei tơnuh unh; minh păh noh bơngai ‘meh mơ\ng hri hơ ‘mon roi năr roi to\ xe\t: “Dang ei oei pă adro# yă H’nhi đe\ch băt hri hơ ‘mon, yă rơbot tôm tơdrong hơ ‘mon nhen Mdrong Dam, Hbia Yâo, Dam San... Nhôn duh ‘meh pơgơ\r lơ kơmăng ako\m hri hơ ‘mon vă rim bơngai mơ\ng yă hri, mă lei tơnap dêh. ‘Meh vă kon xâu ning nai kơnh gô ho\k kiơ\, ưh kơ băt lơ noh băt to\ xe\t, khul mơlôh lơ\m pơlei gô mơ\ng yă hri hơ ‘mon păng răk vei um ai joh ayo\ kơ hơdrung hơdre\ch po”.

Hu\i kơ đei bơngai lơ\m pơlei pơla Êđê lăp mơ\ng hri hơ ‘mon, duh pă đei oei kơmăng hri hơ ‘mon, noh jing tơdrong  he\l kơ đon tơ\ Tân Tiến. Hăm yă H’Nhi, yă duh xơ ‘ngon hloh kơlih ưh kơ chă đei bơngai pơtoi che\p vei nơ\r hri hơ ‘mon. Hăm xâu drăkăn yă noh H’Rôbica Byă, tih vơ\ lơ\m nơ\ hri hơ ‘mon, mă lei 22 xơnăm duh ưh kơ hri hơ ‘mon rơbot vă minh [ai hri. H’Rôbika tơroi, mă lăp mơ\ng yă hri hơ ‘mon, păng duh băt ‘meh vei răk tơ[ăk mong joh ayo\ kăp g^t kơ hơdrung hơdre\ch, mă lei yuơ nơ\r pơđơ\k lơ\m tơdrong hri hơ ‘mon kră xơ\, mơ\ng noh hiôk, mă vă hlôh vao păng hri noh tơnap tap tơpă: “Nhôn pơ ư pơ ang, chơt kơ đon yuơ đei yă băt hri hơ ‘mon. Yă hơnơ\ng hri hơ ‘mon ăn kơ nhôn mơ\ng, mă lei tơdrong hri noh hăm nơ\r pơđơ\k kră xơ\ noh inh ưh kơ băt tôm, ưh kơ ke\ rơbot ôh. Nhôn adoi ‘meh vă dôm jăl kơpal tơgu\m vă nơ\r hri hơ ‘mon kơ yă inh đei lơ bơngai băt truh păng gơh răk vei”

 Pă đei oei kơmăng hri hơ ‘mon kơ pơlei pơla tơoei tăp dăr tơnuh unh khơ\ng lơ\m hnam kơjung, yă H’Nhi kơchăng chă hri hơ ‘mon ăh rim ‘măng đei bơngai ‘meh mơ\ng, mă ăh kơ ‘năr dăh mă kơmăng, tơ\ pơlei âu dăh mă pơlei nai. Lơ\m hnam pai go\ ie\ kơ yă lai yơ duh răk tơnuh unh khơ\ng vă xơng dôm bơngai lăp mơ\ng păng ‘meh ho\k hri hơ ‘mon. Yă H’Nhi tơroi: “Inh lăp hri hơ ‘mon ăh anih kơdra#m bơngai vă lơ bơngai mơ\ng. Rim ‘măng hri hơ ‘mon inh ưh kơ băt lap. Ăh kơ ‘năr phơ pho\ inh hri hơ ‘mon ăn dôm bơngai lăp mơ\ng. Inh duh vă pơtho hri hơ ‘mon mă lei ưh kơ đei bu ‘meh. Tơdrong hơ ‘mon kră xơ\ inh duh oei tơroi mă ưh kơ đei bu kiơ\ ho\k, hri hơ ‘mon inh duh pơtho mă ưh kơ đei bu băt. Inh akhan adrin ho\k kiơ\, ăh inh lôch hơchăng kơnh ưh kơ đei bơngai răk vei. Mă lei ưh kơ đei bơngai yơ lăp ôh”.

Yă H’Nhi xơ ‘ngon yuơ pă đei oei lơ bơngai lăp mơ\ng hri hơ ‘mon.

Tơroi kơ tơdrong hơ ‘mon âu khei năr ano# anăp kơnh, [ơ\r yă H’Nhi ưh kơ le\ch nơ\r pơma. {ơ\t tơklăh hăm nhôn vih, yă dui kiơ\ păng tơtă: “Lai yơ iem chôt vih tơ\ âu băt krao ‘nhăk bơngai ‘meh ho\k hri hơ ‘mon hơu. Inh gô hri hơ ‘mon păng pơtho ăn hloi. Oei ưh noh inh hli ăh inh lôch hơchăng kơnh tơdrong hri hơ ‘mon duh lôch kiơ\ hloi…”

Hăm tơdrong dăp đon dăp bơnôh hăm tơdrong hri hơ ‘mon, yă H’Nhi Byă duh oei răk vei tơno\ tơnuh unh khơ\ng, gô chang bơngai truh mơ\ng hri hơ ‘mon păng gô chang bơngai truh tơroh răk vei tơdrong hri hơ ‘mon âu.

Lan chih păng rapor