VOV4.Bahnar - Lơ\m jơ ‘năr kơ\m kang kơnang gie\ng rim hơdrung kon kông tơring găh Tu Tây Nguyên ling lang [o#h hơnơ\ng tơdrô ge. Hăm kon pơlei kon kông tơ\ au, lơ\m m^nh to\ ge đei tơdrong kăp g^t kơ d^h băp.

Ge brông

Đơ\ng sơ\, ge ‘no\h đei kon pơlei Tây Nguyên io\k yua lơ\m lơ tơdrong phara d^h băl. Dôm ge so vă io\k yua chă soi tơbe\h kơ yang. Bơngai Jrai, Bahnar, Xê Đăng akhan, tơdăh kon pơlei tơpơng ăn kơ Yang dôm tơdrô ge au, Yang gô lăng tông nông gia pơm ăn ‘mi ro\ to\ hơlăng jang sa đei io\k yua kơ jăp, tang găn ke\ xem bri brăh phă pơrăm kon pơlei pơla. M^nh kơ loăi ge pha đei chă et ot lơ\m năr kơ\m kang kơnang gie\ng kon pơlei. Hmă hmă ge au t^h, kơ jung đơ\ng 60 -80cm, t^h tơbu\l đơ\ng 50-55 cm. Đei hre\r hrônh nhen găr hơnam tơ\ ge vă tơbăt ăn tơdrong tơgoăt tơgoăl kơ kon pơlei pơla, m^nh to\ găr hơnam au tơbăt ăn m^nh ‘nu bơngai, đei lơ ‘no\h tơbăt ăn tơdrong tơgoăt tơgoăl d^h băl chơt hơ iă ‘nă hal …

Lơ\m dôm jơ ‘năr đe tơdăm hơngoang đei xem bri, kon pơlei hmơ hmêu [ơ\t pôi u\nh păng vang et ngôi bơ\n tơdrô xa ‘nhe\m bri nhen bơ\n kơne, hơnăr, kưt dăh mă kơtum au to. Kiơ\ tơdrong joăt, mư\h et kơte\ch kang tơdrô ge au, đe sư gô đei jing bơngai hơba\ch hơbal, pran jăng hlo\h dơ\ng lơ\m ‘măng chă hơngoang đơ\ng ro\ng. M^nh kơ loăi ge anai ngăl đei hơnhăk ba lơ\m chă hơngoang xem bri t^h (‘no\h ge Pơlum kiơ\ nơ\r bơngai Jrai krao dăh mă ge Hakeng kơ bơngai Sdang) ge au ie\, kơ jung lăp 22cm, tăh lu\n lơ\m jak hăm tơdrong tơm vă soi tơbe\h ăn kơ yang bri kông. Kiơ\ đơ\ng dôm bơngai hơngoang, đ^ đăng xem bri brăh ‘noh yang vei, hơngoang đei xem bri ‘no\h gơnơm kơ yang tơpơng ăn kơna kăl chă soi tơbeh ăn kơ yang.

Mă kăl, đei dôm kơ loăi ge đei krao akhan ge klo kăn kơ yuơ hmă hmă đei 2 to\ pơm lei lăi d^h băl, lăp pha t^h ie\, kơ jung kơđe\h đe\ch. Lơ\m năr pơkong, o\ng mai vang et tơdrô ge au, m^nh ‘nu et 1 to\ ge, tơbăt hơdăh ăn tơdrong tơ [e\ dang do\ng tơ [o\ng dang dan. ‘Nau jei nơ\r pơkă pơtă pơtăn đơ\ng u\nh hnam, kơtum kơto\ng măr sư gô er^h sa tru\h so\k ko go kơdu\. Đei ge đei pơm rup chu\ chă, mư\h le# tơ je# nhen le\ chu\ chă đơ\ng ro\ng kăp kie\ng chu\ chă hơdrol tôch hơ iă, hmă hmă rim u\nh hnam pơdro\ng chă io\k yua lơ\m rim ‘măng kơ\t jơ\ng.

Ge pu\ kon

M^nh kơ loăi ge dơ\ng đei lăng g^t kăl hlo\h tơ\ Tây Nguyên ‘no\h ge “me\ pu\ kon”. Kơ loăi ge au hăp ie\ ‘lơ\ng, kơmau go#h, đ^ đăng hơko ge đei pơm hla đon vă ming đing et, đei man hloi chu\ chă, akau ge đei chuơ\ yă grai, mă kăl đei pơm hloi ge kon tơ\ [ơ\r. Ge kon kơ jung 10-15cm, hlo#h tơ [ư\h hăm ge me\ păng đei pơm nhen hăm ge me\. Ge me\ pu\ kon đei pơm lơ kơ loăi, pu\ đơ\ng 1 tru\h 4 to\ kon. Dôm ge kon đei pơla\p nhen le\ m^nh to\ kơcho\k, tơbăt ăn jơhngơ\m đon phăl hơlăng đơ\ng tơngla hnam hăm tơmoi, dôm tơdrô đei tăh hrok lơ\m ge au sơ\ ‘no\h chă io\k tơkang et ngôi lơ\m jơ ‘năr te\ch mơdro d^h băl tơmam drăm lơ\m tơring. M^nh [ar tơring anai akhan ge au tơbăt ăn me\ kon pơvei d^h băl.

Đ^ đăng dôm ge so vă hrok tơdrô đei krao akhan “ge dro\ nglo”, hơdro# “ge dro\ kăn” ‘no\h ming tơ\ mum hnam, chă tăh bơ\n phe, tơmam drăm sa, ‘nhe\m, chă pơ iu\ ‘nhot vă chă pai sa rim khei. “Ge dro\ kăn” hăp t^h tơ bu\l 60cm, kơjung 80cm, găh [ơ\r ge ie\ lăp să 15-18cm lăp lu\n tơpang ti bo\h io\k phe, tơmam sa. Ge au đei pơm ư\h gan hơlen nhen le\ ge dro\ nglo, lăp đei chhơ\ văr to\k bo\k ge. Kiơ\ tơdrong lui kơ yang kơ m^nh [ar hơdre\ch hơdrung kon kông Tây Nguyên, chhơ\ au tơbăt ăn tơlei ư\h kơ lai yơ kơte\ch, jing tơdrong tơgoăt u\nh hnam, m^nh nơ\r [ơ\r đon đơ\ng akăn hăm bơngai klo.

Lơ\m kon pơlei kon kông oei tơ\ găh tu Tây Nguyên, đei ge lơ hlo\h ‘no\h bơngai Jrai, bahnar, Sdang dăh mă Jeh Triêng, ge bơngai Brâu, Rơ Mâm… to\ se\t hlo\h. M^nh tơdrong lei lăi [ar păh rim hơdrung oei tơ\ au ‘noh mư\h m^nh ‘nu lôch đei pơ kiơ\ ăn ge hơnhăk v^h hăm me\ [a\ yă [ok. Kơ yuơ lơ lo\h kơna rim pơsat đei pơm lo\k hăm ge tơlu\h hlôh kơdu\t, te\h pơchăh pơm hong [ơ\r ge vă tơbăt ăn tơdrong hiong răm kơ u\nh hnam, adoi vă hoei kơ đe chă tơtông kle\. Jei kơ yuơ lơ lo\h, dôm ge so roi năr roi to\ se\t, roi hiong hiơt kiơ\ khei ‘năr, lăp to\ se\t đei u\nh hnam chă pơ sư\ ăn koon mon kon sau vei răk.

Hrei au, rim hơdrung kon kông găh Tu Tây Nguyên pơma atu\m, Gia Lai pơma hơdro# oei et tơdrô lơ\m năr kơ\m kang kơnang gie\ng pơlei, năr et ot kơ u\nh hnam; m^nh [ar u\nh hnam tơ\ rim pơlei atăih yăih oei chă pai tơdrô ge so păng lăp tơmoi g^t kăl ‘no\h mă tơkang ăn.  Mă đơ\ng tơdrong er^h sa hrei au hlôi đei tơpl^h mă lei ge oei jing m^nh mu\k drăm pơm kơnăl ăn chăl er^h hre\ng sơnăm, jing tơlei tơgoăt d^h băl hrei au hăm sơ\ ki.

Bơngai ch^h: Thế Phiệt ( Hà kơpi io\k [a\o Gia Lai)

Tơblơ\ nơ\r: Amazưt