VOV4.Bahnar - J^ lao kơ ting g^l gu\l ‘no\h yoa tơ po\h pơ rang j^, pơm pơ ‘nge\h kơ ting g^l gu\l đơ\ng pơ rang j^ lao pơm tơ le\ch. Tơ drong j^ ưh đei tơ [ôh hơ dăh tơ drong kiơ, j^ ơ ing đunh khei ‘năr, j^ tôch dêh lơ\m dôm kơ ting g^l gu\l pơm ăn bơ ngai j^ đa hơ vơ\l hăm dôm tơ drong j^ kơ ting g^l gu\l nai kơ na ưh đei năm hơ met hrôih mă ưh ‘no\h chă hơ met kơ dih đe\ch. Tơ drong ‘nâu pơm ăn lơ bơ ngai j^ ưh đei khăm hơ met tro\ đơ\ng ‘nao đei j^ hloi. Đe [ak si tơ tă: J^ lao kơ ting g^l gu\l tơ dăh ưh đei băt hrôih păng hơ met ‘lơ\ng sư pơm tơ le\ch lơ tơ drong j^ nai, [ât lăp jing jo jăn, ku\m đei bơ ngai lôch răm hloi.

J^ lao kơ ting g^l gu\l ‘no\h j^ tơ drong j^ ưh kơ đei ‘nao kiơ mă lei vă rim bơ ngai ưh đei tơ re\k truh tơ drong j^ ‘nau. Sơ năm 2017 păng 6 khei blu\ng sơ năm 2018, Hnam pơ gang hơ met j^ Lao păng j^ tơ so\h Dak Lak hlôi hơ met ăn 9 ‘nu bơ ngai j^ lao kơ ting g^l gu\l ăl. Dôm bơ ngai j^ âu hlôi đei lơ ‘măng năm hơ met găh tơ drong j^ kơ ting g^l gu\l, mă lơ j^ châm kư\u mă ưh ‘no\h răt pơ gang huch hơ met kơ dih. Roi hơ met j^ roi ưh klăih, [ât lăp đei bơ ngai 2 păh jâng hơ mren kle\p truh yơ yak ưh kơ ‘no\h ‘no\h đe sư pơ tơm năm tơ\ hnam pơ gang khăm, hơ met. 

Nhen mon H’Ly Xi Êban (8 sơ năm) tơ\ th^ trơ\n Ea Pôch, apu\ng Cư Mgar, dêh char Dak Lak ‘no\h j^ 1 pơ tih gia. Adrol kơ hơ met tơ\ hnam pơ gang Lao păng tơ so\h Dak Lak, 2 păh jâng mon H’Ly Xi Êban j^ tôch dêh, pơ ‘ngie\h tih, ưh gơ\h nơ năm. U|nh hnam chơ ba H’Ly Xi ÊBan năm khăm tơ\ lơ hnam pơ gang lơ\m dêh char păng akhan yoa ưh kơ măh canxi, j^ tơ ngăl kơ ting. Huch pơ gang đunh bơih ưh kơ klăih, jâng roi j^, tơ\ lăm đei đuh, nhen vă ôm bu\k đ^ kơ ting.

H’Ly Xi Êban đei chơ năm tơ\ Hnam pơ gang Nhi Đồng II, pơ lei tơm Hồ Chí Minh. Tơ\ âu, bơ ngai j^ đei khăm hơ len akhan yoa j^ lao kơ ting g^l gu\l jâng. Kơ plăh âu, jâng mon H’Ly Xi Êban đ^ jo bơih. Mo\ H’Bay Êban, me\ bơ ngai j^, tơ roi: “Jâng mon pơ ‘nge\h tôch tih, ưh gơ\h iung, [ich nhâm hơ nơ\ng đe\ch. Pel, hơ li ku\m kơ gơ\h, yoa j^.”

Kiơ\ bơ ngai juăt jang pơ gang, j^ lao kơ ting g^l gu\l đei akhan ‘no\h j^ tơ drong j^ tôch krê lơ\m dôm kơ loăi j^ lao, sơ năm đei j^ đơ\ng 16 - 45 sơ năm. Bơ ngai [ônh đei j^ hlo\h ‘no\h đe hơ io\h tam mă [et văc xin tang găn j^ lao; hơ nơ\ng ngôi hơ dai hăm bơ ngai j^ lao; bơ ngai oei j^ 1, 2 tơ drong j^ nhen: hơ yô đak s^k, rơ ka hlu\ng, hơ kâu jăn rơ mơ\n, kơ ting ie\, hơ ke\ hơ kong, bơ ngai j^ HIV/AIDS, ưh kơ jăng… 

{ak si H’Châu Êban- Kơ dră vei lăng Khoa lao, Hnam pơ gang Lao păng tơ so\h Dak Lak ăn tơ băt: “J^ lao kơ ting tơ po\h nhen thoi j^ lao tơ so\h. Đơ\ng ro\ng kơ pơ rang j^ lao mât lơ\m hơ kâu jăn, sư mât kiơ\ trong pham năm truh tơ\ kơ ting g^l gu\l păng oei lơ\m no\h. Mưh hơ kâu jăn rơ mơ\n, sư iung ranh jing j^ lao kơ ting. Mưh đei j^, bơ ngai j^ [ôh j^ lơ\m kơ ting, j^ kơ ting g^l gu\l mă ưh ‘no\h kơ ting kơ du\ ro\ng, hơ dai hăm yuh tơ\ kơ sơ\, so\ng xa ưh kơ lu\, jur k^.”

Vă khăm hơ len tro\ tơ drong j^ lao kơ ting g^l gu\l, bơngai j^ gô đei ph^n hơ len hăm vi tính (CT) mă ưh ‘no\h ph^n MRI, oei tơ dăh ph^n X-Quang hmă ‘no\h hơ nat vă gơ\h băt j^. {ak si H’Châu Êban tơ roi, tơ drong chă [ôh j^ lao kơ ting đa chă [ôh tơ\ dôm hnam pơ gang trung ương, oei hnam pơ gang dêh char mă lơ ‘no\h lăp hơ met j^ đe\ch. Yoa thoi no\h, mưh hli kơ dih kâu đei j^ lao kơ ting g^l gu\l, bơ ngai j^ athei năm tơ\ hnam pơ gang đa khoa dêh char Dak Lak mă ưh ‘no\h Hnam pơ gang lao păng tơ so\h Dak Lak vă io\k đei nơ\r pơ tho tơ [ôh mă rơ đăh. Gô mơ\ng đơ\ng bơ ngai j^, [ak si gơ\h tơ le\ch trong hơ met lăp ‘lơ\ng. J^ lao kơ ting g^l gu\l tơ dăh băt hrôih păng hơ met ‘lơ\ng, tro\ trong ‘no\h j^ gô klăih đ^ lơ\m dang đơ\ng 10 khei truh 1 sơ năm.

{ak si H’Châu Êban- Kơ dră vei lăng Khoa lao, Hnam pơ gang Lao păng tơ so\h Dak Lak ăn tơ băt dơ\ng: “Hmă hmă kon pơ lei lăp băt truh j^ lao tơ so\h, hli j^ lao tơ so\h. Mă lei mă tơ pă tơ\ hơ kâu jăn kon bơ ngai gơ\h đei pơ rang j^ lao tơ po\h ngăl. Păng lao kơ ting ku\m jing 1 kơ loăi j^ lao ‘năi. Tơ pă ‘nei, j^ ‘nâu tôch hơ nat vă băt. Dôm bơ ngai j^ ‘lo\ kră, mưh j^ kơ ting ‘no\h đa khăm hơ len j^ kơ ting g^l gu\l, kơ ting du\ ro\ng. Gô đunh kơnh, nơ năm pă gơ\h bơih ‘no\h ‘nao băt sư j^ lao kơ ting.”

Vă găn tôch ai tơ drong krê tơ po\h j^ lao kơ ting, đe [ak si tơ tă: le# ngôi hơ dai hăm bơ ngai j^ lao tơ so\h; so\ng xa lơ kơ chât đam, ‘nhot lơ\m rim năr, le# gan xa tơ mam tăh kơ hôp, tơ mam [ăt, rơ mă lơ păng le# kơ so\ng xa tơ mam pai tăng [o\h dêh hnang. Athei đei trong bơ\ jang, pơ dơ\h ngôi mă lăp, le# ăn hơ kâu jăn lap, gle\h hrat đunh kơnh pơm ăn hơ kâu jăn rơ mơ\n; athei pơ tâp pơ hrăm hơ kâu jăn vă kơ ting hơ răng kơ jăp. Mă loi athei [et vắc xin tang găn j^ lao (BCG) ăn hơ io\h đơ\ng ‘lơ\p kiơ\ tơ drong jang [et pơ gang bơ\ng j^ kơ te\h đak.

Dơ\ng: Tơ blơ\