VOV4.Bahnar - Tết Nguyên Đán ‘no\h j^ khei ‘năr tơ mam sa lơ\m an^h te\ch mơ dro tôch kơ lơ păng tơ drong răt yua đơ\ng đơ\ng kon pơ lei ku\m lơ hlo\h lơ ‘măng năr hmă. Mă lei ‘nâu ku\m jing khei ‘năr dôm tơ mam sa ư\h kơ ‘lơ\ng, tơ mam ya te\ch hrâu lơ\m an^h te\ch mơ dro, hơ dai hăm ‘no\h, đon tơ che\ng sa yua păng tơ drong joăt so\ng sa vă kơ [ônh lơ\m năr Tết đơ\ng lơ bơ ngai pơm ăn hơ mơt kơ pơ nhu\l tơ mam sa to\k lơ.

Hăm bơ ngai Việt Nam, tết Nguyên đán ling lang năm hơ dai hăm rim kơ loăi tơ mam nhen bơ\n [e\ng keo, mưt,... Tơ pôl ar^h sa ‘nao pơm ăn lơ u\nh hnam ư\h pă ‘măn lơ jơ năr vă chă pơm kơ d^h dôm tơ mam sa joăt joe âu mă đa răt tơ\ an^h te\ch mơ dro ngăl bơ\ih. Tơ\ dôm tơ ring tơ rang, tơ ring hơ tăih hơ to\, ‘nâu oei jing khei ‘năr vă kơ lơ hơ n^h te\ch mơ dro te\ch tơ mam đ^ khei ‘năr pơ kăp bro\k te\ch. Tơ dăh ư\h kơ lăng hơ len, bơ ngai răt yua [ônh kơ răt [ơm tơ mam ư\h kơ ‘lơ\ng. M^nh ‘nu kon pơ lei răt tơ mam tơ\ kơ chơ Tân An, pơ lei tơm Buôn Ma Thuột tơ băt:

 “Lơ\m năr Tết, yua đơ\ng đei lơ kơ loăi tơ mam sa hăm lơ kơ mâu pha ra băl, kơ na ^nh rơ\ih răt tơ mam kiơ\ ‘me\h vă đơ\ng u\nh hnam, ư\h kơ gan lăng hơ len tru\h hla ar pơ klep tơ\ tơ pu yua kơ [o#h tơ mam hơ yơ ku\m lei lăi băl. Mă loi ‘no\h j^ dôm kơ loăi mứt, [e\ng keo, pơ kao, plei ‘long”.

‘Ngoăih kơ dôm kơ loăi tơ mam kro, dôm kơ loăi tơ mam hơ dr^h nhen giò, chả, nem, ‘nhe\m, ka hơ dang... ku\m đei lơ u\nh hnam răt mong răk lơ\m lơ năr Tết. Rim bơ ngai đa akhan hơ tu\h tơ ngie\t ‘no\h j^ hơ n^h sơ đơ\ng ăn kơ lơ loăi tơ mam sa âu kơ na dôm tơ mam đơ\ng hơ dr^h tru\h s^n tă kơ đei tăh lơ\m âu ngăl. Mă lei, pơ rang oei gơ\h chek lar lơ\m hơ tu\h tơ ngie\t tơ dăh tăh tơ mam sa ư\h kơ [lep trong. Mă loi ‘no\h j^, tơ mam sa le# đunh năr lơ\m hơ tu\h tơ ngie\t oei gơ\h đei le\ch phơ\k. {ak si Trần Văn Tiết, Pho\ kơ dră An^h vei lăng rơ go\h ‘lơ\ng tơ mam sa de#h char Dak Lak tơ roi:

“Lơ\m năr Tết, lơ u\nh hnam răt ‘nhe\m, ka tôch kơ lơ vă tăh ‘măn răk lơ\m hơ tu\h tơ ngie\t yua dar de\h. Tơ dăh dôm tơ mam âu ư\h kơ đei tăh cho# hơ met dơ\ng ‘no\h tơ drong hơ mơt mă blu\ng ‘no\h j^ tơ po\h pơ rang đơ\ng tơ mam sa hơ dr^h hăm tơ mam sa s^n. Hăm tơ mam sa tăh pre\l, m^h ma duch nă bơ\n đa đei tơ drong joăt tăh hơ pôm t^h mă ư\h kơ kăt ie\. {ơ\t ‘me\h yua ‘no\h athei pơm hach, mă mư\h đ^ hach ‘no\h dôm pơ rang lơ\m tơ mam sa gô che\k lar, đơ\ng ro\ng ‘no\h tăh lơ\m pre\l dơ\ng, mư\h rim ‘măng pơm thoi no\h gô pơm ăn pơ rang chek lar tôch kơ lơ. Tru\h [ơ\t pai sa tơ mam mă ư\h kơ vei rơ go\h dăh mă pai tam mă s^n ‘no\h gô đei hơ mơt kơ pơ nhu\l tơ mam sa.”

Vă đei lơ jơ năr chơt hơ iă năr Tết, tơ pl^h yua athei pai sa, lơ u\nh hnam rơ\ih răt tơ mam pơm pai le# hơ drol bro\k yua dăh mă sa tơ\ ‘ngoăih hơ n^h te\ch tơ mam sa. ‘Nâu ku\m jing 1 lơ\m tơ drong hơ mơt lơ pơm ăn pơ nhu\l tơ mam yua kơ âu ku\m jing khei ‘năr lơ hơ n^h te\ch mơ dro tơ mam et sa mong răk tơ mam sa pơ yua ăn tơ moi sa lơ\m pơ yan Tết. Lơ\m ‘măng âu, rim đe [ak si ku\m tơ tă kơ rim u\nh hnam athei ‘ne\ kơ gan sa tơ\ ‘ngoăih, ‘lơ\ng hlo\h athei chă pai sa kơ d^h tơ\ hnam đơ\ng tơ mam sa vei rơ go\h ‘lơ\ng. {ak si Trần Thanh Quý, Pho\ kơ dră khoa Cấp cứu - Hồi sức tích cực – tơ jră pơ nhu\l Hnam pơ gang Đa khoa pơ lei tơm Buôn Ma Thuột tơ băt:

“Pơ nhu\l tơ mam sa đa đei [o#h nhen j^ klak, [ơ [lut, hăk, [ơ\t lăp hăk tôch kơ lơ, đei hloi chă pơ yơ\ng đak. Pơ nhu\l tơ mam sa đei hloi [ơm pơ chu\ng, [ơm pơ nhu\l kơ na bơ ngai j^ kăl kơ đei kâp kư\u tơ tom, tơ dăh ư\h gô pơm ăn j^ nhen j^ plei nu\ih, huêt ap jur.”

Lơ\m dôm năr le#h têt, hơ mơt ư\h kơvei rơ go\h ‘lơ\ng tơ mam sa roi to\k lơ. Yua thoi no\h, vei sơ đơ\ng tơ mam sa [lep trong, sa tơ mam sa pai s^n, ‘ne\ kơ gan sa tơ mam hơ dr^h, yua tơ mam sa hloi đơ\ng ro\ng kơ pai ‘no\h j^ trong vă tang găn hơ mơt kơ pơ nhu\l tơ mam sa, vei sơ đơ\ng jơ hngơ\m jăn chơt hơ iă pơ yan pu\ih mak.

Et xa [ât năr lêh, têt ling lang jing tơ drong mă dôm bơ ngai pai por ‘nhot tôch tơ tăm. Pơm thoi yơ vă gơ\h măh mai tơ mam xa ăn lơ bơ ngai lơ\m dôm năr ‘nâu hai, vă gơ\h đei tơ mam xa rơ go\h ‘lơ\ng hai ‘no\h j^ tơ drong mă đe mo\ o\h tôch tơ tăm, chă trong pơ ngơ\t ăn. Nhôn đei jơ pơ ma nuh hăm [ak si Trần Văn Tiết, Pho\ Kơ dră An^h vei lăng tơ mam xa rơ go\h ‘lơ\ng dêh char Dak Lak. Hơ pơi…

- {ak si ăi! Pơ nhu\l, soai hăk đơ\ng tơ mam xa ưh rơ go\h đa đei yoa yă kiơ păng trong tang găn thoi yơ?

- {ak si Trần Văn Tiết: “Đei lơ tơ drong pơm tơ le\ch tơ drong pơ nhu\l, soai hăk đơ\ng xa tơ mam. {ât lăp yoa ‘măn răk ưh kơ ‘lơ\ng; tơ mam xa tơ po\h pơ rang j^ [ât so\, pơ dă te\ch; Tơ mam đei pơ rang j^ tơ dăh pai ưh hơ len gô pơm tơ le\ch tơ drong pơ nhu\l, soai hăk. Mă 2 ‘no\h 1,2 kơ loăi tơ mam xa oei đei kơ chơ\t pơ gang, nhen pơ gang sơ drông, mưh răt vih mă ưh đei ôp hơ met rơ go\h, pơ tih gia dôm kơ loăi ‘nhot ku\m [ônh đei tơ drong pơ nhu\l, soai hăk ‘năi. Mă 3, dôm kơ loăi tơ mam xa pơ, rơ\ hơ lơ\k hơ le lơ ‘măng, [ônh [ou iu\, mưh xa [ônh soai hăk ‘năi.

- {ak si ăi! Tơ mam xa ‘măn ăn dôm unh hnam răk kơ dih lơ\m năr Têt đa lơ hlo\h đơ\ng 2 - 3 ‘măng năr hmă. Lei pơm thoi yơ vă gơ\h ‘măn răk tơ mam xa ‘lơ\ng hă?

- {ak si Trần Văn Tiết: “Kon pơ lei bơ\n đa đei đon tơ che\ng, tăh tơ mam lơ\m hơ tuh tơ ngie\t ‘no\h ‘lơ\ng hlo\h vă ‘măn răk tơ mam, kơ na đ^ đăng kơ loăi tơ mam xa đơ\ng ‘nao răt dăh mă xa tam mă đ^ tơ tă tăh lơ\m hơ tuh tơ ngie\t ngăl. Inh ‘me\h tơ tă ăn mih ma duch nă, ưh kơ s^ đ^ đăng tơ mam xa tăh lơ\m hơ tuh tơ ngie\t păng io\k tơ le\ch đơ\ng hơ tuh tơ ngie\t tơ tă ‘lơ\ng, sơ đơ\ng ngăl ôh. Hăm tơ mam hơ drih nhen ‘nhot, [um, plei ‘long mưh răt vih tơ\ hnam athei sep, pleh hơ met hla, kăt rơh păng tăh lơ\m tơ pu ie\ ming lơ\m hơ tuh vă io\k pai xa [ônh hiôk, le# ming hrâu hre\k, io\k tơ le\ch mơ mat mưh vă pai xa. Tơ mam xa oei hơ drih păng s^n athei ming pha ra băl, ưh gơ\h ming hơ dai. Yoa mưh ming je# băl [ônh đei pơ rang j^ păr mât tơ\ băl. Pơ tih gia ‘nhot xa hơ drih, io\k tơ le\ch đơ\ng hơ tuh ‘no\h bơ\n xa hloi, ưh đei pai, kơ plăh ‘no\h ‘nhot đei pơ rang j^ bơih. Hăm dôm kơ loăi ‘nhe\m, ka tăh lơ\m hơ tuh tơ ngie\t măn vă xa dar de\h, mih ma duch nă athei tăh hơ met lơ\m kơ hôp, tơ pu ie\ vă io\k xa rim ‘măng, le# tăh tơ nglat ‘nhe\m tih hloi, yoa vă pai xa bơ\n athei io\k tơ le\ch, kăt io\k iơ ie\, đang kơ ‘no\h tăh hơ lơ\k lơ\m hơ tuh dơ\ng. Rim ‘măng thoi noh jing đei tơ drong krê yoa hơ tuh tơ ngie\t lăp găn pơ rang j^ đe\ch ưh kơ s^ pơ lôch pơ rang j^. Đơ\ng no\h pơ rang j^ đei lơ\m ‘nhe\m mưh io\k tơ le\ch đơ\ng hơ tuh roi lơ, hơ nơ\ng thoi no\h pơ rang j^ jing chek lar pơm tơ le\ch tơ drong krê ‘me# ‘mach, ưh kơ rơ go\h ‘lơ\ng”.

- Bơ ngai pai tơ mam xa đei năng tôch g^t kăl vă gơ\h đei tơ mam xa rơ go\h ‘lơ\ng. Mưh lei mưh pai por ‘nhot athei tơ re\k truh tơ drong kiơ hă [ak si!

- {ak si Trần Văn Tiết: “Hăm bơ ngai pai por ‘nhot athei tơ re\k truh tơ drong: Chă rơih ‘nhe\m ‘nhot ‘lơ\ng huei kơ [ou, ôm. Adrol kơ pai athei ôp hơ met bơ\n ti mă rơ go\h hăm sơ [o\ng. Xăng, ‘long chơ choh ôp hơ met mă rơ go\h ‘năi. Bơ\n athei io\k yoa 2 to\ xăng, 2 to\ ‘long chơ cho\h pha ra băl, 1 vă kăt ‘nhe\m hơ drih, 1 ‘no\h kăt ‘nhe\m s^n, le# yoa hơ dai. Mưh pai tơ mam xa athei pai mă s^n. Athei pai lăp măh so\ng xa ăn 1 ‘măng đe\ch, le# pai lơ, kơnh rơ kăh, ‘măn hơ lơ\k dơ\ng. Mưh xa rơ kăh, ‘măn dơ\ng ‘nhe\m ‘nhot rơ kăh ‘no\h adrol vă io\k xa athei pơ to\ ming mă ‘lơ\ng, ưh gơ\h ming ‘nhe\m ‘nhot rơ kăh đang kơ ‘no\h io\k so\ xa [ât oei tơ ngie\t hloi. Yoa tơ mam xa đơ\ng ro\ng kơ pai đang athei io\k xa hloi lơ\m 1-2 jơ, hlo\h 2 jơ ‘no\h athei pơ to\ ming dơ\ng.

Tơ dăh bơ\n vei lăng, pơm kiơ\ ‘lơ\ng rim tơ drong đơ\ng bơ ngai pai, truh ‘nhe\m ‘nhot răt hơ met hơ drol, đak yoa păng xa hloi mưh pai đang ‘no\h j^ tơ drong tôch ‘lơ\ng, gơ\h vei lăng jơ hngâm pran, huei đei pơ nhu\l, soai hăk đơ\ng tơ mam xa [ât năr Têt”.

Lei a, bơ nê kơ [ak si hơ!

Thu Huế - Đình Thi: Chih

Thuem hăm Dơ\ng: Tơ blơ\