VOV4.Bahnar - Hie\n hiang ‘no\h tơ drong j^ tơ po\h đei [o#h lơ\m tơ pôl đơ\ng sơ\, hlôi đei y học te\h đak bơ\n ch^h tơ mơ\t lơ\m “ 4 tơ drong j^ hơ met hiơ\ kơ klăih”, vă khan ‘no\h j^ 4 tơ drong j^ hơ nat kơ met hlo\h ding tru\h [ơ\t đei pơ gang vắc xin tang găn j^ păng pơ gang hơ met klăih nhen hrei ‘nâu. Mă lei, dang ei oei đei lơ bơ ngai ư\h kơ hlo#h vao găh tơ drong j^ ‘nâu pơm ăn kơ so# j^ lơ\m tơ pôl oei lơ. Tơ drong ‘nâu [ơm ư\h kơ ‘lơ\ng tru\h tơ drong tơm yak tru\h ư\h kơ pa ưđei j^ hien hiang tơ\ Việt Nam lơ\m sơ năm 2030. Ch^h io\k đơ\ng gru\p ch^h kơ tơ\ng ang tơ\ Hnam pơ gang hơ met j^ hie\n hiang păng j^ tơ so\h de#h char Dak Lak.

M^h Cung Văn Đ. (52 sơ năm) oei tơ\ xăh Đắk Rông, apu\ng Cư Jut, de#h char Dak Nông đei [o#h j^ hie\n hiang đunh kơ âu 1 sơ năm mă lei yua kơ bơ ngai jang tơm lơ\m hnam kơ na sư hơ drin bơ\ jang păng pơ dơ\h le# năm khăm. Đunh kơ âu hlo\h 1 khei, [ơ\t hơ kâu jăn lap rơ mơ\n de#h bơ\ih, ư\h kơ lu\ so\ng sa păng đa yu\h tơ\ kơ sơ\, m^h Đ ‘nao đei u\nh hnam ba tru\h tơ\ hnam pơ gang đa khoa tơ ring Tây Nguyên khăm păng đei chơ ba tơ\ hnam pơ gang hơ met j^ hie\n hiang păng j^ tơ so\h pơm hơ len lăng bơ\n pham, khoak. Hơ len lăng đei [o#h m^h Đ đei j^ tơ so\h đ^ de#h bơ\ih, hơ kâu jăn pă jăng. Hơ drol ‘no\h sư đei ngôi tơ je#h hăm dôm bơ ngai j^ hie\n hiang nai tơ\ tơ ring mă ư\h kơ đei yua tơ mam hơ yơ vei lăng hơ kâu jăn kơ d^h, sư ư\h kơ băt j^ hie\n hiang gơ\h tơ po\h kiơ\ dui jơ hngơ\m. M^h Cung Văn Đ tơ băt: {ơ\t j^ de#h, ‘me\h năm tơ\ hnam pơ gang ku\m ư\h kơ gơ\h năm yua kơ kon hơ ‘lơ\p ư\h kơ oei tơ\ hnam. {ơ\t đei yu\h dôm năr tơ til hloi, ư\h pă ke\ ch^u dơ\ng bơ\ih ^nh mă athei u\nh hnam ba năm tơ\ hnam pơ gang. &nh ư\h kơ băt kiơ găh j^ hie\n hiang hloi, lăp kơ tơ\ng tơ roi đei j^ ‘nâu bơ ngai hơ ke\, ư\h kơ jăng lei đe\ch mă ư\h kơ băt yua kơ kiơ đei j^ o#h.

M^nh ‘nu j^ hie\n hiang nai ‘no\h j^ o\h Đinh Xuân D. (29 sơ năm) oei tơ\ thị trấn Phước An, apu\ng Krông Pach, de#h char Dak Lak. Đunh kơ âu dang 2 sơ năm, o\h D. đei hơ len lăng đei j^ hie\n hiang lơ\m 1 ‘măng khăm hơ len tôm lơ\m hơ kâu mă lei yua kơ jơ hngơ\m jăn oei ‘lơ\ng kơ na sư pơm pơ hơi ư\h kơ hơ met. Ding tru\h blu\ng sơ năm 2020, [ơ\t [o#h hơ kâu lap rơ mơ\n, j^ kơ\l hơ nơ\ng, jur k^ lơ, sư mă năm khăm tơ\ hnam pơ gang hơ met j^ hie\n hiang păng j^ tơ so\h de#h char Dak Lak păng đei hơ len lăng j^ lao tơ so\h păng lao tơ\ ‘ngok. Ku\m lei lăi nhen m^h Cung Văn Đ., o\h Đinh Xuân D. ư\h kơ băt kiơ găh j^ hie\n hiang. O\h Đinh Xuân D. tơ roi: {ơ\t lăp ^nh lăng lơ\m mạng [o#h tơ roi et hơ\t pơm ăn j^ hie\n hiang mă ^nh ku\m ư\h kơ hlo#h vao găh tơ drong j^ ‘nâu nhen thoi yơ. Dang ei mơ\t tơ\ hnam pơ gang hơ met bơ\ih o\h mă [o#h hli, băt kơ j^ hie\n hiang gô tơ po\h păng pơm pơ răm ăn jơ hngơ\m jăn. &nh mơ\t tơ\ âu, [ơ\t ^nh j^ de#h bơ\ih, tru\h dang ei hơ kâu jăn ^nh jur hlo\h 10 k^.

Kiơ\ kơ rim [ak si tơ\ hnam pơ gang hơ met j^ hie\n hiang păng j^ tơ so\h de#h char Dak Lak, đon hlo#h vao đơ\ng kon pơ lei găh j^ hie\n hiang, mă loi ‘no\h j^ tơ\ tơ ring hơ tăih hơ to\, tơ ring kon pơ lei kon kông oei lơ ư\h hlo#h vao. Lơ bơ ngai [ơ\t hơ kâu jăn pă jăng ‘no\h mă chu năm khăm. Thoi no\h, ‘ngoăih kơ tơ drong [ơm ư\h kơ ‘lơ\ng tru\h jơ hngơ\m jăn kơ d^h kâu păng io\k yua hơ met ‘no\h oei pơm ăn yo\ng j^ hie\n hiang tơ po\h lanh tơ\ tơ pôl. J^ hie\n hiang krê hơ mơt, [ônh kơ tơ po\h lang să tơ pôl mă lei hơ met klăih tơ dăh chă băt hro#ih.

Vă tang găn j^ hie\n hiang, rim ‘nu bơ\n athei đei trong ar^h sa hiôk ‘lơ\ng, khoa ho\k, so\ng sa tôm kơ chơ\t bek ‘lơ\ng, pơ tâp hơ kâu jăn hơ nơ\ng, ‘ne\ kơ et hơ\t hla, hơ\t lao. Mư\h ngôi tơ je# hăm bơ ngai đei j^ hie\n hiang athei gom mu\h măt. Hơ io\h kăl kơ đei [et pơ gang vắc xin tang găn hie\n hiang (BCG) lơ\m dang 1 khei blu\ng đơ\ng ro\ng rơ ne\h. Mư\h đei [o#h jâu đei j^ kăl kơ năm hloi tơ\ Hnam pơ gang dăh mă hnam pơ gang joăt hơ met j^ hie\n hiang tơ so\h vă khăm. Pơ gang hơ met hie\n hiang đei asong đe\ch.

Kiơ\ An^h vei lăng jang pơ gang apu\ng plenh te\h, dang ei Việt Nam oei jing 1 lơ\m dôm te\h đak đei bơ ngai j^ lao (oei krao ‘no\h j^ hie\n hiang) lơ hlo\h lơ\m apu\ng plenh te\h. Găn đ^ tơ drong j^ lao to\k bo\k jing tơ drong jang tơm tôch g^t kăl đơ\ng Khul kơ dră te\h đak. Nhôn đei jơ pơ ma nuh hăm [ak si CKI Nguyễn Kim Mỹ – Kơ dră An^h pơ gơ\r jang, Hnam pơ gang Lao păng j^ tơ so\h Dak Lak, găh tơ drong tang găn pơ đ^ j^ lao.

-{ak si ăi, ap^nh ih roi tơ băt tơ drong tơm đơ\ng tơ drong jang tang găn j^ lao sơ năm ‘nâu ‘no\h yă kiơ?

-{ak si Mỹ: J^ lao ‘no\h j^ 1 tơ drong j^ tôch hơ mơt, sư tơ po\h tôch [ônh kiơ\ trong dui jơ hngâm. Ku\m nhen j^ Covid-19, j^ âu tơ po\h kiơ\ đak hai tơ prăh, mưh bơ ngai j^ hie\n, so\h đak hai, bơ ngai ưh đei j^ hrip [ơm đak hai tơ prăh đei hloi pơ rang j^ lao ‘no\h sư jing tơ po\h j^.

J^ lao ‘no\h đei truh 70-80% ‘no\h j^ lao tơ so\h, yoa thoi no\h, [ơm truh j^ covid-19 ku\m j^ lơ\m tơ so\h mơ\n. ‘Năr 24/3 sơ năm ‘nâu ku\m jing jơ năr jơ\p lơ\m te\h đak pơ ma adro# păng lơ\m apu\ng plenh te\h pơ ma atu\m oei tơ jră hăm tơdrong j^ Covid-19, yoa thoi no\h, Tơ drong jang tang găn j^ lao kơ te\h đak io\k hơ năn “Pơm tơ drong krê hơ mơt đơ\ng j^ Covid-19 jing tơ drong ‘lơ\ng vă Việt Nam găn đ^ j^ lao lơ\m sơ năm 2030”.

Dang ei tơ\ Việt Nam, jo# păh lăp 1 sơ năm đei dang 180.000 ‘nu bơ ngai j^ lao ‘nao, lơ\m no\h dang 11.000 ‘nu bơ ngai lôch păng dang 2.000 ‘nu bơ ngai lôch yoa j^ lao ‘no\h j^ bơ ngai j^ HIV. Bơ\n adrin tang găn đ^ j^ lao tơ\ Việt Nam lơ\m sơ năm 2030. Tơ drong tơm đơ\ng tơ drong jang tang găn j^ lao sơ năm ‘nâu ‘no\h hơ pơi ‘me\h rim an^h jang, tơ ring tơ rang, rim bơ ngai athei hơ to\k đon hlôh vao, vang jang vă găn đ^ tơ drong j^ lao, athei tang găn nhen thoi j^ Covid-19 hrei ‘nâu.

- {ak si ăi! Hơ tuch sơ năm 2019, 2 an^h jang pơ gang păng hnam pơ gang đa khoa tơ\ apu\ng hlôi tơ mât jing m^nh An^h jang, lei tơ drong jang ‘nâu đei [ơm truh thoi yơ hăm tơ drong tang găn j^ lao tơ\ tơ ring?

-{ak si Mỹ: Mưh tơ mât hơ dai ‘no\h lăp đei 1 ‘nu kơ dră che\p kơ\l đe\ch. Adrol ki, vei lăng j^ lao ‘no\h An^h jang pơ gang, oei khăm hơ met j^ lao ‘no\h tơ\ hnam pơ gang đa khoa. 2 an^h pha ra băl ‘no\h pơ gơ\r jang hơ doi mơ mat [iơ\. Dang ei ako\m m^nh an^h. Kiơ\ đơ\ng dăr hơ len hơ tuch sơ năm 2019, Khul kơ dră che\p kơ\l dôm an^h jang pơ gang adoi tôch tơ re\k truh tơ drong jang ‘nâu păng pơ jao hơ dăh gru\p jang vei lăng an^h tang găn j^ lao. Dang ei rim an^h đei 3 ‘nu [ak si vei lăng, 1 tơ\ an^h khăm, 1 tơ\ khoa hơ met Nội Nhi Nhiễm păng 1 tơ\ khoa tang găn pơ rang j^ tơ po\h.

Đơ\ng đei tơ mât hơ dai tơ drong jang tang găn j^ lao hiôk [iơ\ păng inh lui io\k đơ\ng sơ năm ‘nâu năm tơ\ hơ năp kơnh, tơ drong jang ‘nâu gô io\k đei yoa ‘lơ\ng [iơ\ đơ\ng dêh char jur truh apu\ng.

Đơ\ng ro\ng kơ khul jang tang găn j^ lao tơ\ tơ ring đei vei sơ đơ\ng ‘no\h athei hơ met ming 1,2 tơ drong: Mă 1 Khul kơ dră che\p kơ\l dôm an^h athei tơ mât tơ drong jang tang găn j^ lao lơ\m tơ drong vă jang. Pơ jao hơ dăh ăn rim xăh păng đei chih tơ mât lơ\m tơ drong pơ jei băl. An^h jang pơ gang athei roi tơ [ôh ăn Dơ no\ an^h vei lăng kon pơ lei dôm apu\ng đei hla ar pơ gơ\r jang hơ doi ăn rim an^h jang.

Athei hơ to\k tơdrong set hơ len đak khoak vă gơ\h chă [ôh j^ lao. Adrol ki, chă [ôh j^ lao mă lơ ‘no\h tơ\ Hnam pơ gang hơ met j^ lao păng j^ tơ so\h dêh char ngăl, io\k đei 2/3 kơ so# bơ ngai j^ lao lơ\m dêh char. Mưh nhôn truh hơ len năng tơ\ apu\ng ‘no\h hui đei nơ\r athei set hơ len đak khoak vă chă hơ len pơ rang j^ lao yoa thoi no\h ưh kơ băt đei j^ dăh ưh. Đơ\ng no\h athei hơ met kơ jăp tơ drong khăm hơ len, chă [ôh j^ kơ tă tơ\ tơ ring hloi thoi no\h tơ drong jang tang găn j^ lao gơ\h ‘lơ\ng [iơ\.

-Lei a, bơ nê kơ ih hơ!

Thuem hăm Dơ\ng: Tơ blơ\