VOV4.Bahnar - Tây Nguyên tơring đe\i lơ hơdre\ch hơdrung păng tơdrong oe\i sa jo\h ayo\ joăt joe ‘lơ\ng hơ iă. Atu\m hăm tơdrong tôn ch^ng chêng, tơroi hơ ‘mon, tơdrong jo\h hơri Tây Nguyên jing m^nh tơdrong ư\h kơ gơ\h kơ [a\h lơ\m tơdrong er^h sa kơ rim hơdrung Bahnar, Jrai, Sêdang, Êđê, Mnông… oe\i ge\i kơ jăp tơ\ rim pơlei pơla.

Pơlei Yang Lố 2, tơring sơlam te\h đak Sa Loong, apu\ng Ngọc Hồi, dêh char Kon Tum – tơring ve\i ră\k tơ [a\k mong rim tơdrong jo\h hơri hơ iă kơ bơngai Sơdang, nhen hơri Ting ting, Tơ ngếi, rơngê… hăm dôm bơngai hơri hiôk A Jú, A Jar, Y Tin… bau ple\i hơ iă, chă pơ joang hơge\i. Mă kăl hơri Ting ting – hơri tơtơl, m^nh tơdrong hơri joăt joe, đe\i bơngai Sơdang chă hơri hơnơ\ng.

Đơ\ng tơdra hơri hơ iă, bau ple\i ‘lơ\ng, hơri Ting ting pơm ăn hơdru\h tơdăm hưch hanh mư\h chă hơri, tơbăt ăn d^h băl lơ\m tơdrong hơhưch, vă ‘me\h đe\i so\ng m^nh hla, sa m^nh pơnhan. Dôm nơ\r [ơ\r pơma lơ\m hơri Ting ting măh hiơ hiao dang le\ kial pi, tơhlu mơ\t lơ\m jơhngơ\m đon đe hơdru\h tơdăm:

Oe\i kơnăl đêl jơ\ng brông yak; đak măt br^ng kơto\h, o\h gô chang; đêl tơpang jơ\ng brông yak; pơm ăn kơ br^ng [lo\k rim năr, tơchăr rim pơgê; lăng măr ba pă tơble\h, ve\h pă hơngier, ver pă su\k...

Hơri Ting ting kơ bơngai Sơdang gơ\h chă hơri tơ\ au tơ\ to. Rim klo akăn, đe hơdru\h tơdăm gơ\h chă hơri tơtơl d^h băl tơ\ hnam, cham pơlei, chă năm tơ\ mir dăh mă lơ\m pơlei chă kơ\m kang kơnang gie\ng … pơm ăn tơdrong er^h sa ‘lơ\ng hơ iă hlo\h dơ\ng. Păng bơngai hơri Ting ting hiôk hlo\h tơ\ tơring Yang Lo# ‘no\h j^ ‘nho\ng A Ju\. Prăt sơnăm au ki [ok hơnơ\ng chă hơri Ting ting đe\ch:  “Kơd^h ba ư\h kơ lai yơ hiơt hơri Ting ting. Kơ yuơ hăp đ^ mơ\t lơ\m klơm klak ba đơ\ng oe\i ‘lơ\p sơ\ bơih ne\. Lơ\m mă oe\i tơ\ hnam, dăh mă chă năm jang tơ\ mir ba hơnơ\ng chă hơri ngôi Ting ting vă đe mơ\ng la boa hơri đơ\ng me\ [a\ yă [ok pơsư\ ăn kơ bơ\n tôch hơ iă au’.     

Tơ\ dêh char Gia Lai, tơring oe\i sa lơ kơ bơngai Jrai păng Băhnar … Tơdrong hơri je\i ư\h kơ lai yơ kơ [a\h lơ\m tơdrong er^h sa kơ kon pơlei. {e\nh [ang tơdrong hơri chăl hle, tơdrong hơri te\h đak đe … pơm ăn khu\l mơlo#h dru\h kiơ\, mă le\i tơ\ tơring G’Lar, apu\ng Đak Đoa, dêh char Gia Lai oe\i ge\i hơnơ\ng dôm nơ\r [ơ\r hơri hơbôn hơ iă kră sơ\ nhen rim tơdra hơri: tơtơl, hơri jor, hơri tơhưch d^h băl … kon pơlei tôch chhôk ‘nă mư\h tơ\ au đe\i lơ bơngai hơri hiôk kơ apu\ng Đak Đoa hăm dôm bơngai hơri hiôk, hơge\i nhen: Hlăi, Hlưp, Amle\m, Yăm, Nhớ…, rim ‘măng ha chă hơri pơm ăn đe chă mơ\ng hiu\ rơdu hiu rơmơ\n. Bơngai hơri hiôk Amle\m, oe\i tơ\ pơlei Tuơh Ktu, tơring G’Lar, tơroi, hăm kon pơlei, tơdrong hơri ‘no\h nhen le\ por sa [a so\ng, đak nhă vă jơhngơ\m rơngơp: “Rim ‘măng năm tơ\ tơring anai pơgơ\r tơdrong au to ‘no\h đe hơnơ\ng athe\i ba hơri ngôi. Mă đơ\ng [ơ\r ba ư\h hơbôn, ư\h kơ gan hiôk ră, mă le\i ma ư\h kơ ‘nhrơ\ chă hơri kơ yuơ ba hưch hanh tơdrong hơri ne\. đe\i ‘măng chă jang lap pơdơ\h ngôi [ơ\t yơ\p ‘no\h ba hơri hloi vă kơ chơt, vă kơ hiôk lơ\m jơhngơ\m.”

Năm tru\h tơ\ pơlei Bon Sô Bah Leng, tơring Ia Amron, apu\ng Ia Pa, dêh char Gia Lai, tơ [ơ\p bơngai hơri hiôk Siu H’Đur – m^nh lơ\m dôm bơngai hơri tơdrong hơri Jrai hiôk hlo\h lơ\m tơring Ayunpa hre\i au. Ư|h khan lăp hơdro# hơri hiôk đe\ch ôh, mă le\i Siu H’Đur oe\i re\h đơn hơge\i dơ\ng. Lơ\m rim ‘măng chă et tơdrô lơ\m u\nh hnam, lơ\m pơlei, mư\h đ^ to\ mu\h măt, Siu H’Đur io\k re\h đơn kơd^h păng hơri hloi. Mo\ tơroi akhan: “Vă hơri hiôk le\i ba hơri đ^ lơ\m jơhngơ\m, hưch hanh hăm tơdrong hơri. Tơdăh ư\h kơ hưch hanh tơdrong hơri le\i chă hơri ư\h kơ hiôk, bau ple\i ư\h kơ gan băt ôh:  “Kơd^h ba hơri, hơ iă hăm dôm ple\i ba tơchă kơd^h vă vang pơm chơt hơ iă atu\m rim bơngai lơ\m pơlei lơ\m tơring hăm dôm tơdrong hơri kon kông ba. ‘Moi kiơ\ tơdrong chă hơri au vă chă pơtho khan d6h băl lơ\m tơdrong oe\i sa, ‘ne\ chă pơm atơhil, hơre\h d^h băl, tơgoăt tơgoăl d^h băl kơ jăp. Đe\i ‘măng klo akăn đe chă tơhil d^h băl, mă le\i ư\h kơpơ\n chă pơma ‘no\h chă hơri vă phơi jơhngơ\m. Đe\i ‘măng gơnơm [ai hơri ba chă hơri hlôi tơgu\m ăn klo akăn, u\nh hnam đe chă hơhil d^h băl bơih, v6h hơlơ\k oe\i sa ‘lơ\ng hơ iă nhen so dơ\ng.”

Rim hơdrung Mnông tơ\ Dak Nông, Êđê tơ\ Dak Lăk dăh mă K’ho, Chil, Mạ… oe\i tơ\ Lâm Đồng, je\i đe\i tơdrong hơri hơ iă kơ d^h đe sư. Tơdrong le\i lăi ‘no\h chă hơri, bau ple\i kơd^h kơna mư\h chă mơ\ng dôm tơdrong hơri ‘no\h nhen [o#h hơdăh dôm tơdrong oe\i sa lơ\m pơlei pơla.

Hăm tơdrong hơri Êđê, [ar la boa hơri tơm ‘no\h: Eirei (hơri tơtơl, hơri tơdrong tơhưch) păng tơdra hơri Kưt (hơri vă chă pơtho khan ăn kôn mon kon sau) ling lang đe\i ve\i răk tơ [a\k mong. La boa hơri đe\i ‘măng hơbôn, đe\i ‘măng jăng rơra\o kơ tơdra hơri Kưt; đe\i ‘măng rơdơơ\, đe\i ‘măng rơra\o kơ tơdra hơri Eirei, rim ‘măng chă hơri nhen le\ vă dui ba rim răih bơngai iung chă asoang ‘moi kiơ\ tơdrong hơri. Kơtă lơ\m pơlei tơm Buôn Ma Thuột, dêh char Dak Lak, lơ\m tơdrong er^h sa [enh [ang tơdrong hle kơ tơring kơdrơ\m, tơdra hơri Eirei, Kưt oe\i vơ vak lơ\m tơdrong er^h sa kơ ‘năr. {uôn Ko\ Siêr, phương Tân Lập, pơlei tơm Buôn Ma Thuột, pơt^h gia. Bơngai hơri hiôk Ama H’De\, oe\i lơ\m [uôn Ko\ Siêr hiôk chơt: “Nhôn oe\i ve\i hơnơ\ng tơdrong oe\i sa joăt joe ‘lơ\ng hơ iă kơ hơdre\ch hơdrung bơ\n, mă kăl ‘no\h hơri Kưt, Eirei… Đe mơlo#h hre\i au je\i le\i lăi mơ\n, tôch hưch hanh păng pơhra\m ve\i răk tơ [a\k mong hăp. Hăm bơngai Êđê nhôn, hơri Kưt, Eirei ư\h kơ gơ\h kơ [a\h lơ\m er^h sa kơ ‘năr. Nhôn ư\h kơ gơ\h vă hut ôh kơ yuơ hăp ‘no\h mu\k drăm g^t kăl mă me\ [a\ yă [ok bơ\n chă pơsư\ ăn, gô hơnơng ve\i răk tơ [a\k mong ăn jơhnơr đơ\ng ro\ng”.

Yak hlo\h dôm chăl sơnăm, tơdrong hơri rim hơdre\ch hơdrung kon kông Tây Nguyên oe\i hơnơ\ng ge\i kơ jăp ‘moi kiơ\ chă pơtho ăn d^h băl hăm nơ\r [ơ\r đon. Dôm bơngai hơri hiôk, gơ\h nhen A Jú, Siu H’Đur, Amle\m, dăh mă Ama H’Dé… hăm nơ\r hơri chơt hiôk, to\k bo\k pơ tru\h ăn jơhnơr mơlo#h che\p răk tơ [a\k ve\i, vă tơdrong hơri rim hơdrung kon kông Tây Nguyên ling lang ge\i kơ jăp hơnơ\ng.

Bơngai ch^h: A Dơng

Tơblơ\ nơ\r: Amazưt