HƠMƠT Ư|H RƠGO|H ‘LƠ|NG TƠMAM DRĂM SA

ĐƠ|NG TƠMAM DRĂM SA TƠ\ TRONG KƠPHO$

Tơ mam xa đe te\ch rok trong răt [ônh, re\h păng sư ku\m jing tơ drong juăt răt xa tơ mam đơ\ng jâp tơ ring lơ\m te\h đak bơ\n hai. Mă lei, tơ dăh ưh đei vei lăng ‘lơ\ng, tơ mam xa đe te\ch rok trong [ônh kơ [ou, ‘me# ‘mach, ưh rơ go\h, nhen thoi an^h te\ch, đak yoa, bơ ngai te\ch hăm rơ go\h ưh, pơ nhan, ‘long kep hăm ôp ‘lơ\ng ưh… {ai chih tơ\ hơ la âu tơ roi truh tơ drong vei lăng tam mă kơ jăp ‘lơ\ng hăm tơ mam xa đe te\ch rok trong tơ\ Dak Nông – Dôm tơ drong krê hơ mơt hăm jơ hngâm pran.

Tơ\ dôm an^h tơ pôl tơ\ thị xăh Gia Nghĩa, de#h char Dak Nông, ư\h kơ mơ mat vă tơ [ơ\p um rup hăt hot lơ\m jơ pơ dơ\h kơ jang đơ\ng rim tơ ‘ngla te\ch mơ dro tơ mam so\ng sa tơ\ j^h trong. Dăh mă um rup bơ ngai răt tơ mam mơ\t tơ oei lơ\m tang do\ tơ\ rim an^h kơ chơ, hiôk e\ch sa bơ\n tơ mam sa mă ư\h kơ bơ ngơ\t tru\h tơ\ pơ nhan, ‘long kep, kơ cho\k nhă đak lăp đei ôp kuă kơ le# lơ\m 2 kơ thu\ng đak đ^ kơ so\k. Mă kăl ‘no\h j^ tơ mam sa kư\ kă ‘măn ăn kơ ho’k tro nhen đak ‘ngam lơ kơ mâu, [e\ng klang hrâu, [e\ng klang [u\h, chả [u\h…đei pơ dă te\ch tơ\ ‘măng jang hnam trưng, mă kiơ\ nơ\r akhan đơ\ng đe o\h ‘no\h j^  “ [âu phu, ‘lơ\ng, ‘mơ ‘met”, yua kơ jă lăp đơ\ng 5.000 – 10.000 hlj  1 tơ no#. Yă Lưu Thị Thơm, te\ch [e\ng păng chả [u\h tơ\ hơ năp ‘măng jang hnam trưng Nguyễn Bỉnh Khiêm, phường Nghĩa Tân, thị xăh Gia Nghĩa, de#h char Dak Nông tơ roi akhan yă đ^ te\ch tơ mam kơ tă tơ\ j^h trong đ^ đunh bơ\ih mă lei ư\h kơ [o#h an^h jang hơ yơ hơ len lăng, pơ tho: “&nh te\ch ku\m đei 3 xơ năm ‘no\h ^nh ư\h kơ đei bu tru\h mă lei ^nh [o#h tơ mam ^nh ku\m ‘lơ\ng khan. Dôm ‘nu sa bơ\ih ku\m pơ ư kơ ‘lơ\ng đang kơ ‘no\h ^nh ku\m [o#h thoi no\h ^nh io\k te\ch đe\ch, mă ư\h kơ [o#h sư pơ ma kiơ hloi’.

Bơ ngai te\ch mơ dro yua kơ đei io\k yua dăh mă ư\h kơ hlo#h vao găh tơ mam sa rơ go\h ‘lơ\ng kơ na pơm tơ le\ch tơ mam sa ư\h kơ rơ go\h ‘lơ\ng, pơ dă te\ch tơ mam ư\h kơ đei tơ mam pe\ng, klơ\p, kơ tă tơ je# an^h râm re\k, hơ bong, ư\h kơ yua tơ\k ti [ơ\t pai sa…pơm jing hơ nhăk ăn pơ rang j^ tru\h bơ ngai răt yua.

{ok Nguyễn Văn Đức, Pho\ kơ dră vei lăng hnam trưng jăl 2 Nguyễn Bỉnh Khiêm, phường Nghĩa Tân, Thị xăh Gia Nghĩa tơ roi tơ băt, tơ drong pơ dă te\ch tơ mam kư\ kă tơ\ hơ năp ‘măng jang hnam trưng tôch kơ tơ xu\l tơ xăl mă lei tam mă đei tơ ring păng an^h jang kơ pal bơ ngơ\t xek phak. Vă tang găn dôm tơ drong hơ mơt kơ pơ nhu\l tơ mam sa ăn kơ ho\k tro, hnam trưng jang kiơ\ rim trong jang tang găn:  “Tơ\ âu, hơ năp ‘măng jang hnam trưng đei tơ drong ‘no\h j^ an^h te\ch mơ dro tơ mam sa kư\ kă tôch kơ lơ, ư\h kơ hơ dro# hnam trưng âu mă rim trưng nai hai. Mă lei ‘no\h kon pơ lei [o#h ho\k tro ‘no\h sư te\ch đe\ch, kơ na nhôn kâm ho\k tro ư\h kơ gơ\h che\p ba mơ\t lơ\m ‘măng jang hnam trưng đe\ch, mă lei dơ\ng tơ\ ‘ngoăih ‘măng jang hnam trưng ‘no\h pơ t^h gia me\ [a\ ăn jên ‘no\h sư sa tơ mam đe te\ch ‘no\h nhôn ư\h kơ ke\ vei lăng đei. Đ^ đăng bơ ngai sa athei ch^u đe\ch bơ\ih, đơ\ng me\ [a\ đ^ đăng bu bu ku\m athei bơ ngơ\t rim tơ drong ‘nâu ngăl, nhôn lăp pơ kă, pơ tho đe o\h ‘ne\ kơ gan răt yua đe\ch..”

Hla ar tơ chơ\t kơ so# 30/2012/TT-BYT đơ\ng an^h tơm vei lăng găh jang pơ gang hlôi tơ roi hơ dăh tơ drong tơ chơ\t găh tơ drong tơ mam sa rơ go\h ‘lơ\ng hăm te\ch mơ dro tơ mam sa tơ\ trong kơ pho#. Kiơ\ kơ ‘no\h, bơ ngai te\ch mơ dro tơ mam sa tơ\ trong kơ pho# athei đei khăm jơ hngơ\m jăn păng axong hla ar hơ len lăng tôm jơ hngơ\m jăn ‘lơ\ng kiơ\ tơ drong tơ chơ\t. Hơ doi hăm ‘no\h bơ ngai te\ch mơ dro athei pơ hrăm păng đei axong hla ar hơ len lăng pơ hrăm tơ drong hlo#h vao găh tơ mam sa rơ go\h ‘lơ\ng kiơ\ tơ dỏng tơ chơ\t. Mă lei, đ^ đăng bơ ngai te\ch mơ dro adoi tam mă pơm kiơ\ [lep tơ drong tơ chơ\t âu ngăl. Lơ me\ [a\ oei băt dôm tơ mam sa đak nhă âu đei [o#h ‘măn lơ tơ drong krê hơ mơt ư\h kơ ‘lơ\ng mă lei ku\m ư\h kơ ke\ găn tơ drong so\ng sa kư\ kă đơ\ng kon hơ ‘lơ\p kơ d^h. {ok Trần Đình Hải, đei kon ho\k tơ\ hnam trưng mầm non Hoa Nắng, phường Nghĩa Tân, thị xăh Gia Nghĩa pơ ma: “Tơ mam te\ch tơ\ hơ năp ‘măng jang hnam trưng ‘no\h sư tôch kơ lơ, nhôn ku\m ư\h kơ sơ đơ\ng găh tơ drong ‘lơ\ng mă lei [ơ\t lăp kon hơ ‘lơ\p pơ kue\l de#h ku\m athei răt đe\ch bơ\ih. Ku\m đei dôm ‘măng sư bro\k đei j^ klak păh lăp, ku\m bơ ngơ\t de#h ră mă lei ư\h kơ băt pơm liơ, [ơ\t lăp ‘no\h ư\h kơ răt ‘no\h sư no\ng kơ nhâm, ư\h kơ răt ‘no\h sư no\ng kơ pơ kue\l”...

Vă kơ tơ mam sa tơ\ trong kơ pho# pơm lăp hăm rim tơ drong sơ đơ\ng ‘lơ\ng tơ mam sa, vei lăng sơ đơ\ng jơ hngơ\m jăn ăn kơ bơ ngai răt yua athei đei đon băt kơ chăng đơ\ng rim ‘nu bơ ngai, u\nh hnam păng tơ pôl păng tơ drong hơ drin xek phak rim an^h te\ch mơ dro ư\h kơ ‘lơ\ng đơ\ng rim an^h jang kơ pal. Ăp kơ mư\h rim bơ ngai hlo#h vao tôm xơ nong jang păng băt kơ chăng đơ\ng kơ d^h kâu lơ\m tơ drong vei lăng rơ go\h ‘lơ\ng tơ mam sa ‘no\h tơ drong pơ nhu\l tơ mam sa gô đei kơ du\n, jơ hngơ\m jăn kơ rim ‘nu bơ ngai đei vei lăng sơ đơ\ng. 

Kiơ\ kơ so# chih jo# đơ\ng An^h vei lăng rơ go\h ‘lơ\ng tơ mam xa (An^h tơm jang pơ gang), dôm khei blu\ng sơ năm 2014, tơ drong soai hăk đơ\ng xa tơ mam ưh rơ go\h lơ\m te\h đak đei jur [iơ\, mă lei kơ so# bơ ngai soai hăk păng lôch răm ‘no\h to\k lơ [iơ\ pơ têng hăm khei âu sơ năm sơ\.

Mă hơ dăh, jo# truh ‘năr 10/6, lơ\m te\h đak đei 67 ‘măng soai hăk đơ\ng xa tơ mam ưh rơ go\h, hăm hlo\h 2.000 ‘nu bơ ngai j^, vă je# 1.600 ‘nu bơ ngai athei chơ ba tơ\ hnam pơ gang păng 24 ‘nu bơ ngai lôch. Pơ têng hăm sơ năm 2013, jur [iơ\ 12 ‘măng, kơ so# bơ ngai athei chơ hơ met tơ\ hnam pơ gang jur 88 ‘nu, mă lei kơ so# bơ ngai j^ to\k 278 ‘nu, kơ so# bơ ngai lôch to\k 7 ‘nu. Vă băt hơ dăh [iơ\ tơ drong ‘nâu, bơ\n vang mơ\ng [ak si Nguyễn Tấn Thành, Kơ dră An^h vei lăng tơ mam xa rơ go\h dêh char Dak Nông tơ roi truh tơ mam xa đe te\ch rok trong hrei ‘nâu:

-  {ak si ăi, apinh ih tơ roi găh tơ mam xa đe te\ch rok trong tơ\ thị xăh Gia Nghĩa pơ ma hơ dro# păng lơ\m dêh char Dak Nông pơ ma atu\m hrei ‘nâu thoi yơ lăng?

- {al si Nguyễn Tấn Thành: “Nâu j^ 1 tơ drong oei tơ tăm dêh hlo\h, tơ mam xa te\ch rok trong glung ‘no\h j^ tơ mam đe te\ch le, răh rai, năr te\ch, năr ưh. Yoa thoi no\h đ^ đăng bơ ngai te\ch tơ mam xa rok trong ưh đei hla ar phep ngăl kơ na vei lăng tôch mơ mat, ưh đei bu akhan tơ mam xa te\ch rok trong gơ\h sơ đơ\ng đunh.”

- Kơ lih yoa thoi noh kơ na sư đei lơ tơ drong hơ mơt pơ răm truh jơ hngâm pran bơ ngai răt xa ưh deh?

{al si Nguyễn Tấn Thành:  “Tơ pă ‘nei, dôm tơ drong te\ch mơ dro le, ie\ thoi âu ưh đei hla ar kiơ. Athei đei hla ar ăn te\ch ‘mơ\i kơ na bơ\n gơ\h vei lăng, bơ\n ku\m gơ\h athei bơ ngai te\ch ‘no\h pơm kiơ\ dôm tơ drong tơ chơ\t vei rơ go\h ‘lơ\ng tơ mam xa. Mă lei yoa lu sư ưh đei pơm hla ar kơ na ưh đei pơm thoi no\h, tơ drong krê tơ\ âu ‘no\h j^, đơ\ng vei lăng lu sư mơ mat thoi no\h kơ na tơ drong pơm kiơ\ luât vei rơ go\h tơ mam xa ku\m tam mă ‘lơ\ng ‘năi. Đon hlôh vao, pơm kiơ\ nơ\r an^h jang kơ pal tơ tă, ưh đei dang dôm an^h te\ch mơ dro đei tôm hla ar, [ât lu bơ ngai te\ch tơ mam rok trong ưh đei pơ ngơ\t tơ drong ‘no\h. Tơ dăh dang ei, pơ gơ\r dăr lăng ưh tom băt ‘no\h ưh jor lu sư pơ ma pơ kă thoi âu thoi to, mă ưh ‘no\h đe sư te\ch tơ\ an^h nai dơ\ng. Kơ lih đe sư ‘me\h te\ch jăh hlot, jăh đ^ tơ mam vă jăh vih hrôih kơ na tơ drong pơm kiơ\ nơ\r athei vei rơ go\h tơ mam xa ku\m ưh kơ ‘lơ\ng, tơ mam ưh rơ go\h, hơ mơt kơ soai hăk đơ\ng răt xa ku\m roi dêh [iơ\.”

- Lơ\m tơ drong jang vei lăng tơ drong ‘nâu sư tam mă gan lăp thoi yơ?

- {al si Nguyễn Tấn Thành:  “Tơ pă mơ\n, dang ei tơ drong klăih song an^h vei lăng hăm rim an^h pơm tơ le\ch te\ch tơ mam xa rok trong yoa Dơ no\ an^h vei lăng kon pơ lei thị trấn, xăh, phường vei lăng ngăl, mă lei ku\m apinh pơ ma truh tơ drong jang gơ\h dăh ưh dơ\ng. Tơ\ âu ‘me\h pơ ma truh tơ drong, mă 1 hăm đei khul jang ưh, mă 2 bơ ngai jang athei rơ gei đei hlôh vao ‘mơ\i na gơ\h vei lăng. Kơ na tơ drong vei lăng vă [ơk hla ar, sek phak dôm an^h pai te\ch tơ mam rok trong ku\m tam đei bơ\ jang tơ păt ‘lơ\ng ‘năi.”

- Tơ drong jang hơ doi đơ\ng an^h jang pơ gang, mă hơ dăh ‘no\h j^ an^h vei lăng rơ go\h tơ mam xa lơ\m tơ drong ‘nâu thoi yơ?

- {al si Nguyễn Tấn Thành:  “Tơ drong jang hơ doi đơ\ng an^h jang pơ gang, hmă hmă rim sơ năm đei tơ le\ch khei jang tơm, pơ tih gia nhen khei vei rơ go\h ‘lơ\ng tơ mam xa, têt trung thu, têt nguyên đán ‘no\h tơ le\ch trong pơ gơ\r bơ\ jang tơ\ rim an^h jang lơ\m dêh char găh tơ drong vei lăng rơ go\h ‘lơ\ng tơ mam xa. Dôm bơ ngai jang lơ\m an^h pơ gơ\r đơ\ng dêh char truh apu\ng, xăh, phường vang pơ gơ\r jang dăr lăng, vei lăng ‘lơ\ng tơ mam xa lơ\m khei bơ\ jang. Mưh chă dăr lăng, chă [ôh tơ mam yơ ưh ‘lơ\ng, găh an^h yơ vei lăng ‘no\h bơ ngai đơ\ng an^h ‘no\h pơm hla ar, phak kăp.”

- Lei à, bơ nê kơ ih [ak si hơ!