VOV4.Bahnar - Đơ\ng sơnăm 2011, tơdrong jo\h hơri Xoan kơ Việt nam hlôi đe\i UNESSCO drơ\ng nơ\r jing Mu\k drăm jo\h ayo\ kơdo\ soang g^t kăl dăr sơnăm kăl ve\i răk tơ [a\k mong kơ kon char gơmar. Lơ\m pơm le#h Đền Hùng sơnăm au, m^nh lơ\m dôm tơdrong pơgơ\r ‘lơ\ng hơ iă hlo\h ‘no\h pơgơ\r jo\h hơri Xoan păng pơgơ\r pơlong hơri Xoan hơdru\h tơdăm hơ io\h pơlei tơm Việt Trì, dêh char Phú Thọ, ‘măng mă 4.  

Hơri Xoan – m^nh tơdrong jo\h hơri ‘lơ\ng hơ iă hlo\h, oe\i đe\i krao akhan Hơri Lãi Lèn, Hơri Đúm, Hơri Thờ, Hơri Cửa đình.  Kra\ sơ\ akhan, Hơri Xoan kơ yuơ [ok pơtao Hùng pơtho ăn, vă hơri soi tơbe\h me\ [a\ yă [ok hơdrung Lạc Việt. Kơ yuơ lơ lo\h, hăm kon pơlei oe\i lơ\m groi te\h Văn Lang kră sơ\ păng kon pơlei Phú Thọ hre\i au, ư\h kơ đe\i tơdrong jo\h hơri soi tơbe\h ayơ g^t kăl păng ‘lơ\ng hơ iă hlo\h hăm tơdrong jo\h hơri Xoan. 

Kiơ\ đơ\ng hla bơar kră sơ\ ch^h răk ‘no\h hơri Xoan hlôi ge\i kơ jăp hlo\h 2.000 sơnăm. Rim tơdra hơri Xoan kră sơ\ je\i đe\i đơ\ng dôm pơlei kră sơ\ oe\i lơ\m an^h kơdrơ\m Văn Lang chăl rim pơtao Hùng. Tơm a la chă kơ hơri Xoan tơ\ tơring Phú Thọ, đơ\ng ro\ng ‘no\h lang să tru\h hăm rim pơlei pơla tơter đak kroong Lô, đak kroong Hồng, tru\h jơ\p jang lơ\m dêh char Vĩnh Phúc. Hre\i au, lơ\m groi te\h Phú Thọ oe\i ve\i răk đe\i 31 tơdrong hơri Xoan păng 4 phương Xoan (An Thái, Thét, Phù Đức păng Kim Đái), je\i găh pơlei tơm Việt Trì. 

Hơri đe\i 3 tơdrong:

Hơri Soi tơbe\h: {lo\k hơdơ\r rim {ok pơtao Hùng, yang hơbang, dôm bơngai đe\i tơdrong tơgu\m djru kon pơlei, hăm te\h đak păng me\ [a\ yă [ok kơ rim hơdre\ch hơdrung;

Hơri jơ ‘năr pơgơ\r kơ\m kang kơnang gie\ng: hơri hôn bơnê kơ cham char, kon bơngai, cho\h jang sa, er^h sa, oe\i sa kơ kon pơlei pơla, hăm 14 tơdra hơri phara d^h băl, oe\i krao akhan Quả cách;

Hơri năr Le#h t^h (lơ\m au oe\i đe\i Hơri tơtơl d^h băl): Tơbăt jơhngơ\m đon hơpơi ‘me\h vă er^h sa ‘lơ\ng ro\, tơbăt jơhngơ\m đon ‘mêm kơ eng lơ\m u\nh hnam, tơdrong tơhưch hơdru\h tơdăm păng chă jo\h hơri ăn tơdrong pơ chơt pơ hiơ\ pơlei pơla, hăm dôm tơdra hơri ‘lơ\ng hơ iă, chơt hơ iă, đe\i tơbăt kiơ\ hơri tơtơl d^h băl [ar păh hơdru\h tơdăm dăh mă rim phương hơri…

Tơdrong jo\h hơri kơ Xoan ‘no\h jing tơdrong jo\h hơri đe\i tôm tơdrong tôn re\h – hơri: hơri pơm tông, hơri hơ ‘nguơ\i, đo\k nơ\r pơđơ\k păng jo\h hơri; đe\i [ar ‘nu dro\ nglo dro\ kăn hơri; [ar ‘nu dro\ nglo hơri, hơri lơ bơngai, hơri tơtơl, hơri lơ boa, hơri dru\h kiơ\, hơri mơ\t le\ch, hơri đe\i tơpôl hơri kiơ\ păng hơri tơtơl hơdru\h tơdăm. Tơdra hơri Xoan hơ iă, la boa hơri nhen nơ\r pơma. Tơmam tôn re\h lơ\m hơri Xoan lăp io\k yua m^nh to\ sơgơ\r ie\ păng m^nh [ar hlak kram chă tôn. 

Găh tơdra tôn re\h, tơdra tôn re\h Xoan đe\i re rơ răo, hơbôn. Tơdrong hơ iă kơ hơri Xoan ‘no\h tơdrong ako\m dôm tơdrong hơri soi tơbe\h hăm tơdrong hơri tơtơl, ge\i kơ jăp đunh đai tai sơnăm păng đe\i lơ jơhnơr hưch hanh hơmanh bơnê.

Lơ\m hơri Xoan, asoang hăm hơri yak hơdoi d^h băl, chă asoang vă pơm hơ iă hlo\h dơ\ng ăn nơ\r hơri. Rim tơdrong jo\h hơri hmă hmă kiơ\ tơr^h tơr^h d^h băl.

Hơri Xoan đe\i pơgơ\r tôch kơ jăp. Dôm bơngai hơri Xoan hmă hmă er^h sa atu\m koeng [ôt păng pơ jing đe\i jing khu\l phương. Bơngai che\p kơ\l m^nh phương Xoan ( oe\i krao akhan kơto\ng Xoan) krao akhan [ok Trùm. Dôm bơngai hơri găh dro\ nglo krao akhan Kep, đe dro\ kăn krao akhan Đào. Kep dro\ nglo hmă hmă hơri hơdrol, tôn sơgơ\r ie\, sơgơ\r t^h; Đào dro\ kăn hơri kiơ\ đơ\ng ro\ng, hơdri tơtơl, asoang...

M^nh phường Xoan đe\i dang 15 tru\h 18 ‘nu bơngai. Dro\ glo hru\k ao the, cho# nhêu, hơbe\n kok; dro\ kăn hru\k ao tang [la\, khăn mỏ kuă, ao tai kok, hơbe\n điều, tơ\n lơ kơ mau, hơbe\n che. Dôm bơngai hơri Xoan păng rim phương Xoan je\i pơm ‘nho\ng o\h d^h băl. Đe sư lăng d^h băl nhen pôm ‘nho\ng o\h, ư\h kơ gơ\h chă io\k tơ oe\i d^h băl mư\h đ^ pơm ‘nho\ng o\h.

Hăm dôm tơdrong g^t kăl chăl sơnăm, jo\h ayo\, khoa ho\k g^t kăl kơ tơdrong jo\h ayo\ kơdo\ soang ‘lơ\ng hơ iă au, năr 24/11/2011, An^h bơ\ jang ve\i lăng Pơtho pơ hrăm, Khoa ho\k păng jo\h ayo\ kơ Liên hợp quốc (UNESCO) hlôi drơ\ng nơ\r Hơri Xoan Phú Thọ jing mu\k drăm jo\h ayo\ kơdo\ soang g^t kăl dăr sơnăm kăl ve\i răk tơ [a\k mong kơ kon char gơmar.

Tơdrong ve\i răk tơ [a\k mong păng ato\k kơtang tơdrong ‘lơ\ng hơ iă kơ jo\h hơri Xoan gô tơgop g^t ăl ăn ve\i răk tơ [a\k mong tơdrong jo\h ayo\ kơdo\ soang hơdre\ch hơdrung păng ato\k kơtang tơdrong hơ iă g^t kăl kơ hơri Xoan gô tơgop pơm đe\i lơ tơdrong jo\h ayo\ kơdo\ soang kon char gơmar.

Hơri Xoan hmă hmă đe\i pơgơ\r lơ\m khe\i năr blu\ng puih mak tơ\ an^h soi tơbe\h đơ\ng năr m^nh Têt blu\ng sơnăm Âm l^ch, păng hơri lơ\m năr kơ\m kang kơnang gie\ng pơyan puih mak. Lơ\m jơ ‘năr Soi tơbe\h {ok dơnơm Hùng Vương,  hơri Xoan jing m^nh tơdrong pơgơ\r g^t kăl hlo\h. Lơ\m khe\i ‘năr pơgơ\r pơm le#h kơ\m kang kơnang gie\ng, hơnơ\ng đe\i pơgơ\r hơri Xoan pơlei kră sơ\ ăn tơmoi jơ\p tơring tơrang yak v^h năm ngôi hăm pơlei pơla so kơ groi Te\h {ok yă dơnơm chă mơ\ng lăng. Lơ\m tơdrong pơgơ\r [lep lơ\m jơ ‘năr Pơgơ\r Soi tơbe\h {ok dơnơm Hùng Vương- Pơm le#h Đền Hùng sơnăm au, năr 03/04, tơ\ pơlei tơm Việt Trì, dêh char Phú Thọ, hlôi pơgơ\r Pơlong hơri Xoan hơdru\h tơdăm hơ io\h pơlei tơm ‘măng mă 4. ‘Nau jing jơ ‘năr vă jơhnơr mơlo#h hơlen dơ\ng tơdrong tơgoăt io\k, ve\i răk tơ [a\l mong păng ato\k tơ iung tơdrong g^t kăl joăt joe đơ\ng sơ\ tơdrong jo\h hơri au.

Vang năm pơlong jo\h hơri Xoan hơdru\h tơdăm đe hơ io\h pơlei tơm Việt Trì sơnăm au đe\i hlo\h 100 ‘nu hơdru\h tơdăm hơ io\h đơ\ng 6 tru\h 15 sơnăm găh 6 khu\l jo\h hơri Xoan kơ rim hnam trương tơ\ pơlei tơm vang năm. M^nh khu\l vang pơlong m^nh tơdrong jo\h hơri Xoan đunh 30 pơn^t jơ hăm rim tơdrong hơri Xoan kră sơ\, tơ\ tôm 3 chăl kơ m^nh gơmăng hơri Xoan ‘no\h: hơri soi tơbe\h, hơri koa kăch păng hơri năr kơ\m kang kơnang gie\ng.

Vang năm pơlong hơri xoan sơnăm au, o\h Nguyễn Thị Kiều Oanh, ho\k tro lăp 7B, hnam trương Jăl [ar Kim Đức pơma: “O|h vang chă hơri Xoan đơ\ng mă o\h ho\k lăm 4, ^nh đe\i me\ [a\, yă [ok chă pơtho hơri Xoan. Mư\h ho\k jăl 2, ^nh đe\i [ok thây kô, rim bơngai gơ\h hơri Xoan chă pơtho ăn. Mư\h đe\i vang chă jo\h hơri Xoan ‘no\h ^nh tôch kơ chhôk hơ iă ‘nă hal kơ yuơ đe\i chă tơ [ơ\p chă jo\h hơri Xoan hăm rim hnam trương anai. &nh hưch hanh hơmanh bơnê hlo\h tơdrong hơri Xoan kơ pơlei pơla bơ\n”.

Pơlong jo\h hơri Xoan hơdru\h tơdăm hơ io\h pơlei tơm Việt Trì ‘no\h m^nh lơ\m tơdrong pơgơ\r jang kiơ\ nơ\r pơkăp tơdrong iung jang kơ dêh char Phú Thọ hăm An^h bơ\ jang ve\i lăng Pơtho pơ hrăm, Khoa ho\k păng Jo\h ayo\ kơdo\ soang kơ Liên hiệp quốc găh ve\i răk tơ [a\k mong păng ato\k tơ iung tơdrong ‘lơ\ng hơ iă, g^t kăl kơ hơri Xoan; Pơm pơkeh hla bơar hơnhăk hơri Xoan Phú Thọ yak hlo\h tơdrong kăl vă ve\i răk tơ [a\k mong hăt hot păng đe\i jing mu\k drăm jo\h ayo\ g^t kăl dăr sơnăm kơ kon char gơmar lơ\m sơnăm 2017.  

Mo\ Vũ Thị Thu Hằng, Bí thư Đoàn Hơdru\h tơdăm Ko\ng san Hồ Chí Minh pơlei tơm Việt Trì, dêh char Phú Thọ tơbăt, pơlong Hơri Xoan hlôi tơbăt hơdăh jơhngơ\m đon păng tơdrong iung jang kơtang đơ\ng jơhnơr mơlo#h pơlei tơm Việt Trì lơ\m tơdrong tơgoăt io\k, ve\i răk tơ [a\k mong păng ato\k tơ iung tơdrong g^t kăl ‘lơ\ng hơ iă joăt joe đơ\ng sơ\ kơ Hơri Xoan, tơ [o#h tơbăt tơdrong Hơri Xoan tru\h hăm rim răih kon pơlei pơla.

Mo\ Vũ Thị Thu Hằng, pơma: “Lơ\m ako\p 52 Khu\l đo#i, hơto\ hăm 51 khu\l Hơri Xoan păng 7 Khu\l hơri Xoan rim hnam trương jăl 3 dơ\ng ‘no\h kơ so# khul Hơri Xoan tôch kơ lơ. Mư\h rơ\ih io\k 6 khu\l hơri Xoan tang măt ăn khu\l gơ\h hơge\i, khu\l hơri hiôk hlo\h vang năm Pơlong Hơri Xoan năr au ‘no\h hlôi đe\i sơkơ\t hơdăh vă sơđơ\ng dôm khu\l vang năm pơlong năr au ‘no\h jing dôm khu\l đe\i tơdrong chă pơgơ\r hơri [lep tơm a la chă kơ tơdrong Hơri Xoan. Nhôn to\k bo\k tơle\ch jang jing tơgoăt io\k păng ve\i răk tơ [a\k mong [lep tơdrong g^t kăl joăt joe đơ\ng sơ\ kơ Hơri Xoan kơ yuơ lơ lo\h ‘no\h jing tơdrong kăl hlo\h”.

Tơblơ\ nơ\r: Amazư\t