VOV4.Bahnar -  Bơngai Jarai oe\i tơ\ Tây Nguyên kiơ\ khôi joăt dro\ kăn pơm tơm u\nh hnam, kơna dôm tơdrong kăl lơ\m u\nh hnam je\i gômơ\ng dro\ kăn tơchơ\t ăn păng tơdrong pơkong u\nh om je\i kơ yuơ u\nh hnam dro\ kăn “pơkong klo”. Gômơ\ng kiơ\ tơring, mơ\ng kiơ\ pơlei, mơ\ng kiơ\ khu\l bơngai Jarai găh tơdrong chă pơkong je\i pơgơ\r phara d^h băl, mă le\i dôm tơdrong kăl je\i kăl đe\i pơgơ\r hơl^h kong, pơgơ\r pơkong … Mă kăl hlo\h ‘no\h tơdrong chă pơkong ‘no\h bơngai kơdranh kăl hlo\h.

Kong kơ\t jơ\ng

Tơdrong io\k u\nh om kơ bơngai Jarai sơ\ ‘no\h gômơ\ng me\ [a\ chă rơ\ih ăn. Mư\h kon dro\ kăn đ^ hơdru\h, me\ [a\ năm tơchă bơngai tơdăm lăp đon vă rơ\ng oe\i kon po. Me\ [a\ chă the\i m^nh dăh mă lơ bơngai kơdranh năm tơ\ u\nh hnam bơngai tơdăm ap^nh lăng. Bơngai kơdranh hmă hmă bơngai pơma sa gơ\h hơge\i đe\i kon pơlei yom kiơ\, hlo#h vao tôm tơdrong joăt joe đơ\ng sơ\ păng pơma dơnu\h băt dơ\ng.

Tơdăh bơngai tơdăm drơ\ng nơ\r, bơngai kơdranh bro\k tơroi păng u\nh hnam dro\ kăn pơgơ\r kơ\t jơ\ng, hơnhăk 1 to\ kong găr vă kơ\t jơ\ng. Bơngai tơdăm gô [ot kong ‘no\h j^ đ^ drơ\ng kiơ\ io\k oe\i kơ dro\ kăn. Lơ\m mă no\h, dro\ kăn au oe\i hloi tơ\ hnam bơngai dro\ nglo lơ\m 3 năr pơm mai. ‘Măng mă blu\ng năm oe\i tơ\ u\nh hnam klo, bơngai dro\ kăn kăl yak jo# pôi tơnu\h u\nh (đe\i tơring jo# lơ\m pla sung) vă tơbăt ăn kơ yang u\nh hnam băt.

{ok Nay Tới, oe\i tơ\ Pơlei Ia Pơtao, tơring Ia Sol, apu\ng Phú Thiện, dêh char Gia Lai, tơbăt: “ Mư\h pơjao kong kơ\t jơ\ng ‘no\h dro\ kăn bro\k tơ\ hnam klo vă pu\ ‘long u\nh, so\ đak, jang sa ăn kơ u\nh hnam găh klo. Lơ\m mă au, u\nh hnam klo je\i tơroi tơbăt ăn kơtum kơto\ng ‘nho\h o\h po păng kon pơlei băt, năr au đe sư đe\i mai chă pu\ ‘long u\nh, so\ đak, pai por ‘nhot. Lơ lo\h, kơtum kơto\ng ‘nho\ng o\h păng kon pơlei băt, rim đe hơdru\h tơdăm anai băt măr sư hlôi jing u\nh om chom go\ bơih. Đơ\ng ro\ng pơkong ‘no\h pơgơ\r m^nh ‘măng jo# tơnu\h u\nh, tơroi ăn kơ yang băt năr au mo\ mai bro\k oe\i tơ\ hnam klo sư”.

Đơ\ng năr au bre hơdru\h tơdăm tơbăt hơdăh tơdrong măr sư đ^ jing u\nh om păng [ar u\nh hnam chă pơ pro\ tơmam drăm vă pơkong. Lơ\m khe\i năr pơ pro\ ‘no\h dang 1 khe\i, đe\i ‘măng tru\h 1 sơnăm, gô mơ\ng u\nh hnam dro\ kăn đe\i [o#h dang yơ kơ na pơgơ\r pơkong ie\ dăh mă t^h.

Pơkong đe\i pơgơ\r tơ\ u\nh hnam dro\ kăn

Tơdrong pơgơ\r pơkong kơ bơngai Jarai ie\ dăh mă t^h je\i pơgơ\r lơ\m u\nh hnam păh dro\ kăn ngăl. Dôm u\nh hnam tơnap tap ‘no\h lăp [et nhu\ng, đe\i [o#h [iơ\ ‘no\h kơpô, rơmo vă hơvơn kơtum kơto\ng ‘nho\ng o\h păng kon pơlei vang et sa.

Hơdrol năr pơkong, [ar păh u\nh hnam năm tơroi ăn kơtum kơto\ng ‘nho\ng o\h băt vang năm et sa. Bơngai Jarai vang năm et sa năr pơkong ‘no\h hơnhăk ba tơdrô ge, ie\r, nhu\ng, hơglu\ng prit dăh mă ‘nhe\m ‘nhot au to vă vang tơra atu\m hăm u\nh hnam dro\ kăn hơvơn kon pơlei et sa.      

Lơ\m jơ pơkong, bơngai kră hlo\h lơ\m pơlei chă soi tơbe\h. Dôm tơmam soi tơbe\h ‘no\h đe\i m^nh ge tơdrô cho# [ơ\t tơnglơ\ng, m^nh to\ ie\r phang păng 2 to\ ie\r oe\i hơr^h (m^nh to\ ie\r tơmông, m^nh to\ ie\r akăn). Me\ [a\ bơngai klo, bơngai klo hăm [ok kơdranh che\p ba m^nh to\ ge tơdrô, m^nh to\ ie\r tơmông năm tơ\ tơnglơ\ng tơdrô. Păh au tơnglơ\ng tơdrô, me\ [a\ dro\ kăn păng bơngai dro\ kăn au che\p m^nh to\ ie\r akăn păng m^nh hlak seo dăh mă m^nh blăh hơbe\n tanh, kơpen vă pôk ăn u\nh hnam dro\ nglo.

Bơngai kơdranh tơroi tơbăt ăn [ar păh u\nh hnam băt bre hơdru\h tơdăm au hlôi drơ\ng nơ\r io\k d^h băl. Kră pơlei ap^nh jet bơngai kơdranh păng me\ [a\ [ar păh, pơma pơkăp ‘no\h hlôi drơ\ng nơ\r ăn hơdru\h tơdăm au jing u\nh om chom go\. Kră pơlei kăt io\k pham ie\r đơ\ng no\h pik tơ\ tơnglơ\ng tơdrô, ge tơdrô păng soi tơbe\h, hơvơ\h hơpơi yang, yang hơbang me\ [a\ yă [ok bro\k ngôi vang năm et sa chơt hơ iă ăn bre hơdru\h tơdăm au jing u\nh om chom go\, hmach ăn kơ măr sư er^h sot, oe\i d^h băl tơ [e\ dang do\ng tơ [o\ng dang dan, tru\h so\k ko go kơdu\.

M^nh tơdrong pơgơ\r g^t kăl hlo\h lơ\m pơkong au ‘no\h chă hơl^h d^h băl kong kơ bre dro\ nglo hăm dro\ kăn au. Kong găr au gô đe\i bơngai akăn păng bơngai klo [ot tru\h so\k ko go kơdu\ hloi. Kiơ\ đơ\ng kră pơlei Ksor Nao oe\i tơ\ Pơlei Kep, pơlei tơm Plei Ku, dêh char Gai Lai, kong au tơbăt ăn tơlei cho# kơ jăp jơhngơ\m đon [ar păh dro\ nglo hăm dro\ kăn, ling lang ‘mêm kơ eng d^h băl kơ jăp iăp kơtang. Tơdăh kong au chă ăn bơngai nai ‘no\h gô đo# hru\ ăn kơpô, rơmo. Kơ yuơ lơ lo\h, kơna bơngai Jarai hui đe\i u\nh om chă hơchăng d^h băl.

Lăp đơ\ng ro\ng pơkong, vă tơbăt ăn tơdrong rong ‘me t^h vơ\ djơ\ ‘lơ\ng đơ\ng me\ [a\ klo, bơngai akăn tơpơng ăn, khăn, hơbe\n ao, hu măih, ge tơdrô, ie\r ‘nhu\ng ăn u\nh hnam păng kơtum kơto\ng ‘nho\ng o\h păh klo. Păng lơ\m pơgơ\r pơkong kơ bơngai Jarai, bơngai kơdranh je\i đe\i u\nh hnam [ar păh chă hơpăh tơmam drăm mơ\n.

{ok Nay Tới, oe\i tơ\ Pơlei Ia Pơtao, tơring Ia Sol, apu\ng Phú Thiện, dêh char Gia Lai, tơroi tơbăt: “Rim [ok kơdranh, yă kơdranh ‘no\h dôm bơngai hlôi tơgoăt tơle\i, pơt^h ăn ase\h hlôi đe\i bơngai chă tơhum ăn, kơpô đe\i bơngai chro, rơmo đe\i bơngai dơ\ng pang vă  bre hơdru\h tơdăm jing u\nh om chom go\. Kơ yuơ lơ lo\h, bơngai Jarai ngăl chă pơtho khan d^h băl, u\nh om oe\i sa gơ\h găt băt ‘mêm kơ eng d^h băl ‘no\h gơnang đơ\ng [ok kơdranh, yă kơdranh. Tru\h hloi đơ\ng ro\ng au kơnh, tơdăh klo akăn chă tơhil hơre\h d^h băl ‘no\h je\i gơnang đơ\ng đe [ok, yă kơdranh chă tơlang pơm pơ ‘lơ\ng ăn. Kơna đe sư đe\i chă hơpăh blu dăh mă hơ ngie\ng kơpô, rơmo dăh mă ie\r lơ\m jơ ‘năr pơkong. ‘Ngoăih kơ ‘no\h đe sư oe\i đe\i hơpăh bơ\n pơnhan ie\, pơnhan mu\ng hơnhăk bro\k tơ\ hnam”.

Hơdrol vă bro\k oe\i hăm d^h băl, [ok pơ jau chă soi tơbe\h ôp ti ăn kơ bre o\ng mai. Đơ\ng ro\ng ‘no\h [ok pơjau tơpơng ăn kơ ‘mon mơ\h ăn bơngai klo akăn măr sư sa, chro đing ăn klo akăn măr sư vang et sa. Đơ\ng mă no\h măr sư mă jing u\nh om tơpă bơih, so\ng m^nh hla, oe\i m^nh hnam, b^ pơngot atu\m d^h băl, hiôk tơnap atu\m d^h băl ve\i lăng năng tông u\nh hnam. Lăp đơ\ng ro\ng ‘no\h pơgơ\r tôn ch^ng chêng, đ^ đăng kơtum kơto\ng ‘nho\ng o\h păng tơmoi vang et sa, rôp ti d^h băl vang asoang, et sa chơt hơ iă ăn klo akăn hle.

Bro\k v^h hơlơ\k tơ\ hnam me\ (wit sang ami)

Lăp đơ\ng ro\ng năr pơkong m^nh [ar năr, klo akăn kle năm ngôi u\nh hnam klo. Măr sư oe\i tơ\ u\nh hnam klo dang pêng, puăn năr chă so\ đak, io\k ‘long u\nh, dui brai vai tanh khăn … đơ\ng ro\ng ‘no\h klo akăn măr sư ap^nh bro\k v^h oe\i hloi tơ\ u\nh hnam dro\ kăn hloi.

Jing bơngai lơ\m u\nh hnam păh akăn, bơngai tơdăm Jarai ư\h kơ đe\i me\ [a\ chă tơpơng ăn mu\k drăm. Hơdrơ\k dơ\ng, kon hơdru\h io\k klo ‘no\h jur kơ d^h, đe\i me\ [a\ chă tơpơng ăn mu\k drăm. Đ^ đăng kon hơ ‘lơ\p măr sư je\i io\k kơto\ng păh me\ ngăl.

Bơngai ch^h: Siu H’Prăk - Siu H’Mai

Tơblơ\ nơ\r: Amazưt