VOV4.Bahnar – Pơyan ‘mi vă tru\h je\i jing khe\i ‘năr pơlo\ le\ch đe to\k kơtang. Tơdrong j^ đe\i [o#h tơ\ rim bơngai, lơ\m au găh lơ tơ\ đe hơ io\h. ‘Nau tơdrong j^ tơpo\h hli hlơt hlo\h păng đe\i bơngai j^ măh lôch răm. Mă le\i, lơ me\ [a\ oei tim gan băt găh tơdrong j^ au. 

4 khe\i blu\ng sơnăm 2017, An^h ming hơmet hơ io\h j^ kơ Hnam pơgang tơm dêh char Dak Lăk sơng ming hơmet ăn hlo\h 20 ‘nu bơngai j^ pơlo\ le\ch đe. Hơdro# lơ\m khe\i 4 ‘no\h 10 ‘nu. Rim [ok thây pơgang tơbăt, tơdrong j^ đe\i [o#h roi to\k kơtang lăp đơ\ng ro\ng m^nh [ar ‘măng ‘mi jur au ki.

Mă đơ\ng pơlo\ le\ch đe đe\i [o#h pơra\m hơnơ\ng lơ\m pơyan ‘mi mă le\i lơ me [a\ tim gan băt hơdăh tơdrong j^ au. Đơ\ng tơring Yang Tao, apu\ng Lăk, ba kon 6 sơnăm năm ming hơmet j^ tơ\ An^h hơmet hơ io\h j^ kơ Hnam pơgang tơm dêh char Dak Lăk, ‘nho\ng Đỗ Văn Lâm tơbăt ư\h kơbăt kơ yuơ kă kiơ kon j^ pơlo\ le\ch đe.

‘Nho\ng Đỗ Văn Lâm tơbăt: “Mon che\p pơlo\ lơ\m pơgê năr pơđăm. Klo akăn nhi ap^nh ăn kơ hăp pơdơ\h ho\k. Tru\h kơ sơ\ ‘no\h hăp che\p pơ gru\n kơtang, tru\h 40 độ. Lăng mon gle\h lap, rơmơ\n rơmok. Năr bre\i jơ\p lơ\m hơkau hăp le\ch đe [re [rônh. Ro\ năng tru\h pơyan ‘mi kơna chă tơpo\h kơtang. Nhôn năm jang hơnơ\ng kơna je\i ư\h kơ chăng lăng tru\h đe hăp”.

Mon Phạm Cường Thịnh, 12 sơnăm oe\i tơ\ phương Tân Hoà, pơlei tơm Buôn Ma Thuột, dêh char Dak Lăk, mư\h [o#h đe\i che\p pơlo\, j^ kơ\l, jơhngơ\m gle\h lap, u\nh hnam răt kơ d^h pơgang păng hơmet kơd^h tơ\ hnam ngêh ngăi mon chă j^ hơnơ\k hơdrap. Mă le\i đơ\ng ro\ng 5 năr, lăng ư\h kơ đe\i dă [iơ\ păng sa roi che\p pơlo\ hlo\h dơ\ng. Hơkau mon đe\i [o#h le\ch đe [re [rônh, u\nh hnam mă chơ ba mon năm khăm. Rim [ok thây pơgang khăm păng tơchơ\t mon ‘no\h j^ pơlo\ le\ch đe kơtang, hlôi đe\i vă je# j^ ăl.

Mo\ Nguyễn Thị Loan, me\ mon Thịnh tơroi tơbăt: “Mon che\p pơlo\ dang 5 năr. ‘Măng mă blu\ng bơ\n tơche\ng ngêh ngăi chă hơdrap au to đe\ch. Năr mă 4 năm [et pơgang sirôm tơ\ u\nh hnam [ok thây pơgang ‘no\h sư akhan ư\h kơ gơ\h kơ [et kơ yuơ trong pham ie\. Mon je\i j^ klak hloi, kơna u\nh hnam mă chơ ming hơmet tơ\ hnam pơgang”.

Tiên si, [ak si Trần Thị Thúy Minh, Kơdră An^h mong hơmet hơ io\h j^ tơbăt, an^h au hlôi sơng ming hơmet hơ io\h j^ pơlo\ le\ch đe hơnơ\ng prăt sơnăm, dang đơ\ng vă đ^ khe\i 5 tru\h khe\i 11 rim sơnăm.

{ak si Trần Thị Thúy Minh tơbăt: “ Pơlo\ le\ch đe ngăl đe\i [o#h lơ\m dôm pơyan đe\i mu\r măih chek lar char lơ, mă kăl lơ\m pơyan ‘mi. M^nh sơnăm j^ pơlo\ le\ch đe to\k kơtang io\k đơ\ng khe\i 6 năm tơ\ hơnăp, kơtang hlo\h no\h lơ\m khe\i 9, 10. Dôm sơnăm hơdrol, hmă hmă lơ\m 4 sơnăm đe\i pơrang j^ m^nh ‘măng. Mă le\i dang 10 sơnăm kơ au ‘no\h tơdrong j^ pă đe\i kiơ\ pơyan mă le\i lơ\m m^nh sơnăm je\i đe\i j^ pơlo\ le\ch đe pơra\m”.

{ak si Trần Thị Thúy Minh je\i pơkă, kơ yuơ to\ ‘mi kial roi năr roi chr^h chre\ng kơna rim đe me\ [a\ duch nă pơmai o\h dăh lăng tông nông gia kơ jăp hlo\h dơ\ng tơdrong tang găn hơlau j^ jăn ăn kon hơ ‘lơ\p po kơ yuơ đe hơ io\h ‘no\h jơhngơ\m jăn oe\i rơmơ\n rơmok tim mă ke\ krơ\ng, [ônh đe\i tơpo\h j^.

Kiơ\ đơ\ng Dơno\ an^h bơ\ jang pơgang tang găn hơlau tơdrong j^ jăn kơ dêh char Dak Lăk tơbăt, đơ\ng khe\i blu\ng sơnăm au tru\h dang e\i, lơ\m dêh char hlôi [o#h 500 ‘nu bơngai j^ pơlo\ le\ch đe, hơto\ hăm lơ\m sơnăm sơ\. Bơngai j^ găh lơ ‘no\h bơngai oe\i lơ\m pơlei tơm Buôn Ma Thuột, rim apu\ng M’drak păng Buôn Đôn. An^h bơ\ jang pơgang pơkă, kon pơlei kăl pơm kiơ\ ‘lơ\ng rim trong jang tang găn hơlau tơdrong j^ jăn nhen: pơlôch klanh, siso hăm trong gơlong tu\h hu\t pơ đ^ đak tơ\ng lơ\m et chai, pơnhat pơchăh; chă klơ\p mă ‘lơ\ng kơthu\ng mong đak so\ nhă, ‘ne\ le# mu\r măih kơtăp; pơlôch mu\r măih păng ve\h ver đe\i mu\r măih kăp.

J^ pơ lo\ đe ‘no\h j^ tơ drong j^ tơ po\h hrê hơ mơt. Tơ\ hơ io\h, tơ drong tang găn păng hơ met j^ pơ lo\ le\ch đe tơ [ơ\p lơ mơ mat tat hlo\h tơ\ bơ ngai ‘lo\ kơ na tôch kơ [ônh đei [o#h dôm tơ drong j^ ăl tơ dăh j^ ư\h kơ đei băt tơ tom. Tơ\ hơ la âu, hơ vơn kơ m^h ma duch nă păng bôl buăl, mă loi ‘no\h j^ rim đe me\ [a\, vang răp mơ\ng nơ\r pơ tho tơ [o#h đơ\ng Tiến sĩ, bác sĩ Trần Thị Thúy Minh, Kơ dră khoa hơ met j^ hơ io\h ako\m, hnam pơ gang tơm de#h char Dak Lak găh trong tang găn j^ pơ lo\ le\ch đe tơ\ hơ io\h.

PV: {ak si Trần Thị Thúy Minh ăi! Hơ io\h tơ\ sơ năm hơ yơ [ônh kơ j^ pơ lo\ le\ch đe hlo\h păng dôm tơ drong đei [o#h j^ đơ\ng j^ âu lơ liơ?

BS Thúy Minh: Tơ drong tơm pơm ăn j^ pơ lo\ le\ch đe ‘no\h j^ yua đơ\ng mur kăp. Vă khan ‘no\h mur kăp bơ ngai đei j^ tơ po\h ăn bơ ngai ư\h kơ đei j^ kiơ\ đơ\ng rơ ka kăp. Lơ lo\h ‘no\h đ^ đăng dôm bơ ngai đei mur kăp hơ nhăk j^ pơ lo\ le\ch đe kăp ‘no\h adoi đei hơ mơt kơ tơ po\h j^ ngăl. Hmă hmă ‘no\h hơ io\h tơ\ sơ năm đơ\ng 6 tru\h 15 sơ năm [ônh kơ đei j^ hlo\h. Yua kơ ‘nâu j^ sơ năm hơ io\h ‘me\h chă lăng băt, hơ nu\l pơ ngôi păng tơ drong pe\ng găn đơ\ng u\nh hnam ku\m pă gan kơ na hơ mơt kơ đei mur kăp lơ hlo\h.

{o#h j^ blu\ng a đơ\ng J^ pơ lo\ le\ch đe ‘no\h j^ hơ io\h yu\h de#h hơ nơ\ng, j^ hơ ơ\m hơ ăm lơ\m hơ kâu, j^ kơ\l, j^ tơ\ ro\ng măt. Tru\h năr mă 3, gô đei [o#h le\ch pham.

Lơ\m jơ năr blu\ng, lơ me\ [a\ đoa hơ vơ\l j^ pơ lo\ le\ch đe hăm j^ yu\h yua đơ\ng virus nai nhen yu\h siêu vi, yu\h yua đơ\ng hơ nơ\k, j^ hơ lo\ng. ‘Nâu j^ tơ drong krê hơ mơt yua kơ mư\h me\ [a\ hơ vơ\l, hu\t le# dôm tơ drong đei [o#h j^ ăl, hơ nhăk tru\h j^ jing de#h, hơ nat kơ hơ met.

PV: {ak si ăi, tơ drong răm kơ tang hlo\h mă j^ pơ lo\ le\ch đe pơm ăn hăm hơ io\h ‘no\h liơ?  

BS Thúy Minh: J^ pơ lo\ le\ch đe đei 3 tơ drong đei [o#h j^ tơm lơ\m j^ yan âu. Mă 1 ‘no\h j^ ư\h kơ ‘lơ\ng lơ\m klơm klak, plei nu\ih, mă 2 ‘no\h j^ le\ch pham, mă 3 ‘no\h tơ jur pham hơ nhăk tru\h j^ de#h.  

PV: Hơ len lăng păng hơ met j^ pơ lo\ le\ch đe tơ\ hơ io\h hăm pha kiơ pơ têng hăm bơ ngai ‘lo\ ho\ [ak si?

TS. BS Thúy Minh: Hơ len lăng băt j^ pơ lo\ le\ch đe tơ\ hơ io\h ‘no\h hơ nat hlo\h kơ bơ ngai ‘lo\, tam mă gơ\h tơ roi rơ đăh dôm tơ drong đei j^. Pơ t^h gia nhen hơ io\h  [o#h j^ kơ\l, [ơ [lut ‘me\h hăk, j^ klak mă lei ư\h kơ băt tơ roi hăm me\ [a\ vă gơ\h lăng băt kơ j^ tơ tom. Mă lei oei đei 1,2 tơ drong hơ găt hơ đăl tơ\ hơ io\h vă lăng băt dôm tơ drong đei [o#h j^ ăl đơ\ng j^ pơ lo\ le\ch đe. Vă băt hơ dăh j^ pơ lo\ le\ch đe jing de#h ‘no\h đơ\ng ro\ng chơ io\h yu\h de#h hơ nơ\ng đơ\ng năr mă 2 tơ\ kơ pal, đe me\ đe [a\ athei ba kon năm khăm tơ\ rim hnam pơ gang vă đei lăng băt, tơ chă băt tơ drong j^, ku\m nhen trong hơ len lăng.

PV: Vă tang găn j^ pơ lo\ le\ch đe tơ\ hơ io\h, đe me\ [a\ kăl lăng tru\h dôm tơ drong kiơ hă [ak si?  

TS. BS Thúy Minh: Vă tang găn j^ pơ lo\ le\ch đe, trong ‘lơ\ng hlo\h ‘no\h j^ ve\h ver đei mur kăp. ‘Ngoăih kơ tơ drong chong pơ ‘ngoăih râm re\k, hu\t le# dôm tơ mam mong đak ư\h kơ đei yua tru\h, tang găn mur che\k lar, ăn hơ io\h [^ch kơ mu\ng mư\h tep ‘no\h me\ [a\ athei pơ tho ăn kơ hơ io\h trong vei lăng kơ d^h, ‘ne\ kơ le# mur kăp. Mă loi ‘no\h đe me\ [a\ athei lăng tru\h dôm hơ io\h to\k bo\k tơ\ sơ năm oei ho\k, mư\h đe mon tơ oei ho\k [ai ‘no\h j^ [ơ\t [ônh kơ đei mur kăp hlo\h.  

Tơ dăh hơ io\h đei [o#h dôm tơ drong j^ jâu hơ mơt kơ j^ pơ lo\ le\ch đe nhen yu\h de#h, đei hloi rơ găh jơ\ng ti ‘no\h athei ba hơ io\h năm tơ\ hnam pơ gang tơ je# hlo\h vă đei khăm, hơ len lăng, hơ met tơ tom.  

PV: {ak si ăi, hơ io\h đei j^ pơ lo\ le\ch đe gơ\h hơ met kơ d^h tơ\ hnam? Mư\h lei lai yơ ‘no\h kăl kơ ba hơ io\h tru\h tơ\ hnam pơ gang lei ă?

TS. BS Thúy Minh: Tơ dăh đei dôm tơ drong [o#h jing roi de#h nhen: hơ io\h [ơ [lut ‘me\h hăk hơ nơ\ng, hơ io\h hăk, hơ io\h j^ klak, le\ch kơ d^h [re [rônh, hơ yô to\ se\t, hơ io\h rơ mơ\n, le\ch đak pơ u\h, jơ\ng ti tơ ngie\t, [ơ\t dâu đe me\ [a\ kăl kơ ba hơ io\h năm tru\h tơ\ hnam pơ gang vă khăm. ‘No\h j^ dôm tơ drong j^ hlôi jing roi de#h. Oei ‘lơ\ng hlo\h ‘no\h j^ lăp [ơ\t hơ io\h đei yu\h de#h, pơ tơm blu\ng đơ\ng năr mă 2 dăh mă năr mă 3 ‘no\h athei năm khăm vă kơ [ak si pơ thơ tơ [o#h, hơ len lăng, chă [o#h jing roi de#h vă đei hơ met tơ tom.

PV: Lei ah, bơ nê kơ ^h [ak si hơ!

Amazưt păng Thuem tơ blơ\