VOV4.Bahnar - J^ klơm viêm gan B ‘no\h j^ tơ drong j^ yua đơ\ng vi rus j^ klơm B (HBV) pơm ăn. ‘Nâu j^ tơ drong j^ krê hơ mơt gô hơ nhăk pơ ‘nge\h klơm, ung thư klơm. Mă lei, dôm tơ drong đei [o#h j^ đơ\ng tơ drong j^ âu ‘no\h ư\h kơ rơ đăh kơ na lơ bơ ngai j^ đei chă [o#h klui, tơ drong j^ tơ [ơ\p lơ mơ mat tat.

 

J^ klơm B đei chă akhan ‘no\h j^ “ pơ lôch bơ ngai dar de\h” yua kơ virus pơm ăn j^ klơm gơ\h oei tôch kơ đunh lơ\m hơ kâu kon bơ ngai mă ư\h kơ đei chă [o#h hro#ih. Mư\h đei virus HBV đơ\ng 6 khei tơ\ kơ pal đei băt hơ dăh ‘no\h j^ klơm B ăl. Kơ loăi virus âu gô sa klơm păng pơ răm sư dar de\h. Kiơ\ ch^h jo# dang ei Việt Nam đei dang 7,8 triệu ‘nu bơ ngai j^ klơm B hơ met ư\h kơ klăih. Hlo\h 90% hơ io\h rơ ne\h đơ\ng bơ ngai me\ đei j^ klơm B.  

 

J^ klơm B đei tơ drong kăl kơ băt tru\h nhen tơ\ hơ la âu: Dang ei lơ\m apu\ng ple\nh te\h păng tơ\ Việt Nam tam mă đei pơ gang hơ met klăih đ^ hloi. Tơ drong hơ met lăp gơ\h pơ găn tơ drong lanh đơ\ng virus HBV. Mư\h đei j^ đunh sơ năm mă ư\h kơ đei hơ met, bơ ngai j^ gô đei pơ ‘nge\h klơm, ung thư klơm.

 

Mă đơ\ng ‘no\h j^ tơ drong j^ krê hơ mơt mă lei tơ drong tôch tơ tăm ‘no\h j^ đei [o#h j^ ư\h kơ rơ đăh, bơ ngai j^ ư\h kơ mơn j^ kiơ mư\h ‘nao đei j^ ding tru\h [o#h lơ\m hơ kâu tơ pl^h, hơ kâu gle\h lap, ư\h kơ ‘me\h so\ng sa, [ơ [lut hăk… ‘no\h j^ đ^ de#h bơ\ih. Tơ drong ‘nâu ư\h khan lăp [ơm ư\h kơ ‘lơ\ng tru\h tơ drong hơ met mă oei pơm ăn tơ drong tơ po\h j^ tơ\ bơ ngai nai tôch kơ lơ.

 

{o#h hơ dăh nhen ‘nho\ng Hoàng Văn Tài (31 sơ năm) oei tơ\ xăh Ea Pô, apu\ng Cư Jut, de#h char Dak Nông. Băt kơ d^h đei j^ klơm B đ^ 6 sơ năm kơ âu mă lei [o#h jơ hngơ\m jăn hmă kơ na ‘nho\ng Tài pơm pơ hơi, ư\h kơ bơ ngơ\t tru\h tơ drong hơ met j^. Lăp tru\h [ơ\t đei yu\h de#h, dreng hơ kar, dreng, măt, ‘nho\ng Tài mă năm tơ\ khoa hơ met găh j^ tơ po\h, Hnam pơ gang Đa khoa de#h char Dak Lak vă hơ met.

 

‘Nho\ng Hoàng Văn Tài tơ roi: “Sơ năm 2012, ^nh đei năm khăm păng hơ len lăng pham đei j^ găh klơm ư\h. {ak si akhan ^nh đei j^ klơm B. {ơ\t do\h ^nh ư\h kơ đei hơ met yua ư\h kơ đei [o#h j^ kiơ hloi. Dôm sơ năm kơ âu ^nh ku\m hiơt tơ drong kơ d^h kâu to\k bo\k đei j^. Tru\h dôm gie\ng kơ âu, [o#h hơ kâu gle\h lap, yu\h de#h tru\h 40 độ, năm tơ\ hnam pơ gang apu\ng khăm ‘no\h [ak si akhan j^ pơ lo\ siêu vi. {^ch tơ\ hnam pơ gang tru\h gie\ng mă 2 ‘no\h [o#h dreng măt, đang kơ ‘no\h dreng hơ kar đ^ hơ kâu, dreng nhen kơ mưt hloi văi”.

 

M^nh ‘nu nai to\k bo\k hơ met tơ\ khoa hơ met găh j^ tơ po\h ‘no\h j^ 1 ‘nu bơ ngai j^ dro\ kăn sơ năm oei tôch kơ mơ lo#h. {ơ\t đei [o#h dôm tơ drong j^ nhen gle\h lap, ư\h kơ ‘me\h sa, bơ ngai j^ âu ư\h kơ tơ che\ng akhan kơ d^h kâu đei tơ drong j^ găh klơm, ku\m ư\h kơ đei năm khăm j^. Lơ\m 1 ‘măng năm plang song pham ‘mêm mơ nat, mo\ hơ mrêng [ơ\t băt kơ d^h kâu đei virus j^ klơm B.

 

Bơ ngai dro\ kăn j^ âu tơ roi: “{ơ\t blu\ng o\h lăp [o#h đa gle\h lap, ư\h kơ ‘me\h so\ng sa mă lei ư\h kơ tơ che\ng ‘no\h j^ kơ d^h kâu đei j^ klơm B. Đơ\ng ro\ng ‘no\h, ư\h kơ ê o\h chă [o#h đei j^ [ơ\t vang plang song pham ‘mêm mơ nat. {ơ\t đei j^ ‘no\h [o#h đa gle\h lap, sa tơ mam sa ư\h kơ mơ\t ‘no\h [o#h [ơ [lut hăk”.

 

Kiơ\ kơ [ak si Phạm Hồng Lâm, Kơ dră khoa hơ met găh j^ tơ po\h, hnam pơ gang Đa khoa de#h char Dak Lak, kơ so# bơ ngai đei j^ klơm B lơ\m tơ pôl roi ‘năr roi to\k. Ch^h jo# tơ\ khoa hơ met găh j^ tơ po\h, đơ\ng blu\ng sơ năm 2017 tru\h khei 5/2018 đei dang 350 ‘nu bơ ngai j^ klơm B năm hơ met. Mă lei, tơ drong hlo#h vao đơ\ng kon pơ lei găh j^ klơm B ư\h kơ lơ. Mư\h lơ\m u\nh hnam đei 1 ‘nu j^ ‘no\h ư\h khan lăp tơ jur io\k yua bơ ngai jang mă oei hoach lơ jên vă hơ met.

 

{ak si Phạm Hồng Lâm tơ roi tơ băt: “Hơ met j^ klơm B đunh khei ‘năr păng hoach jên. Pơ t^h gia 1 ‘nu j^ klơm B păh lăp hơ met tơ\ hnam pơ gang, tơ dăh ư\h kơ đei [ao hiêm pơ gang ‘no\h gô hoach đơ\ng 3 – 5 triệu. Hăm bơ ngai j^ dơ nu\h hin ‘no\h ‘nâu j^ jên tôch kơ lơ. Oei j^ klơm B ăl, athei yua pơ gang tang găn tơ drong roi to\k lơ đơ\ng virus ‘no\h tơ drong hơ met pơ dui đunh lơ\m 1 sơ năm, [ơ\t lăp hlo\h, thoi no\h kơ so# jên kla ăn pơ gang tôch kơ lơ.”

 

Lơ\m apu\ng ple\nh te\h dang ei đei dang 325 triệu ‘nu bơ ngai to\k bo\k đei virus j^ klơm B păng C. Jo# pơ hlom đei dang hlo\h 1 puăt ‘nu lơ\m kơ so# ‘no\h đei [o#h j^ jing pơ ‘nge\h klơm. Kơ so# bơ ngai lôch rim sơ năm yua đơ\ng j^ klơm B păng C hơ to\ hăm kơ so# bơ ngai lôch yua đơ\ng j^ lao păng pơ lo\ sôt ret, lơ hlo\h kơ so# bơ ngai lôch yua đơ\ng j^  HIV/AIDS.

 

Vă tơ jur [iơ\ tơ drong đei j^ klơm B, đe [ak si tơ tă rim ‘nu bơ ngai athei đei 1 trong ar^h ‘lơ\ng lơ\m so\ng sa păng oei sa:

-‘Ne\ kơ gan et tơ drô [ier, ‘ne\ kơ et hơ\t.

-So\ng sa tôm kơ chơ\t bek ‘lơ\ng, ‘ne\ kơ gan sa tơ mam sa pơm pai le# hơ drol, tơ mam sa hơ\, to\, kho sao, lơ rơ mă.  

-Pơ tâp hơ kâu jăn hơ nơ\ng rim năr.

 

Nơ\\r roi tơ băt đơ\ng [ak si Phạm Hồng Lâm, Kơ dră khoa hơ met j^ tơ po\h, Hnam pơ gang đa khoa dêh char Dak Lak găh trong tang găn j^ klơm viêm gan B.

 

-{ak si ăi, j^ klơm viêm gan B âu đei j^ lơ liơ?

 

-{ak si Phạm Hồng Lâm: Viêm gan B j^ 1 lơ\m dôm tơ drong tơm pơm tơ le\ch j^ klơm. Đei 5 kơ loăi j^ viêm gan đei A, B, C, D păng G. Lơ\m dôm sơ năm tơ je# âu, kơ so# bơ ngai j^ klơm B roi lơ. J^ ‘nâu yoa virus pơm tơ le\ch, đei dar de\h kơ na tôch mơ mat vă tang găn ku\m nhen hơ met. Khei ‘năr đei j^ klơm viêm gan B tôch mơ mat vă băt. Bơ ngai j^ gơ\h tơ po\h virus đơ\ng ngôi băl, [ât lăp tơ po\h kiơ\ đơ\ng truyên [ơm pham ưh rơ go\h, yoa hơ dai tơ mam [et… Truh j^ đei dêh bơih nhen lap, ưh kơ ‘me\h so\ng xa, ‘me\h hăk, dêh [iơ\ no\h hơ kar, muh măt dreng drơt, đak hơ yô to\ se\t păng kơ mâu [riu ‘no\h j^ dêh bơih. J^ viêm gan B yoa virus pơm tơ le\ch, bơ\n băt dôm tơ drong j^ yoa virus hrei ‘nâu ưh đei pơ gang hơ met klăih. Bơ\n lăp yoa pơ gang vă găn virus ranh tơ po\h đe\ch, vă vei lăng klơm kơ răm. Oei vă hơ met klăih tơ drong j^ ‘nâu ‘no\h hrei ‘nâu tơ\ Việt Nam păng lơ\m apu\ng plenh te\h tam mă gơ\h hơ met klăih.

 

-Tơ drong hơ met j^ klơm viêm gan B hrei ‘nâu thoi yơ hă [ak si?

 

-{ak si Phạm Hồng Lâm: J^ Viêm gan B ‘no\h j^ đei dar de\h. Sư [ôh tơ\ ‘ngoăih  kiơ\ 2 jăl [ôh dang ei păng dar deh. Hăm bơ ngai đei j^ dang ei hloi ‘no\h nhôn lăp [ơk pơ gang hơ met, tơ gu\m pơm ăn klơm pran, mă ưh đei pơ gang pơ lôch virus. Hăm bơ ngai j^ dei dar deh, đei set hơ len [uih klơm to\k, đei virus lơ ‘no\h hơ  met hăm pơ gang tang găn păng hrei ‘nâu pơ gang ‘nâu hlôi đei lơ\m pơ gang [ao hiêm y te# kla bơih. Kơ plăh âu virus đei lơ\m klơm gan mă ưh dro\\ dre\nh kiơ. Pơ gang ưh đei [ơm truh tơ\ klơm yoa thoi no\h khei ‘năr hơ met ăn bơ ngai j^  viêm gan B tôch đunh, to\ se\t hlo\h ‘no\h 1 sơ năm mă ưh ‘no\h đunh hlo\h dơ\ng, đei bơ ngai athei hơ met hơ nơ\ng truh lôch.

 

Đei bơ ngai rơih trong hơ mett j^ klơm viêm gan B hăm pơ gang rơh ‘long, hơ met thoi âu hăm đei yoa ưh?

 

-{ak si Phạm Hồng Lâm: Nhen đei tơ roi, j^ klơm viêm gan B hrei ‘nâu tam mă đei pơ gang hơ met klăih. Hăm tơ drong hơ met hăm pơ gang rơh, hla ‘long âu, tơ pă mơ\n đei pơ gang pơm ăn klơm pran jăng, găn [iơ\ virus tơ po\h. Mă lei  athei chă rơih dôm kơ loăi pơ gang rơh ‘long đei ư hơ nhang, đei hla ar chih tơ băt tơ mam s^t mă le# chă răt huch pơ gang đơ\ng bơ ngai pơ tăm pơ gang kơ dih, yoa thoi noh tôch hơ mơt păng khoa hơ met j^ tơ po\h hlôi io\k hơ met ăn 1,2 ‘nu bơ ngai j^  klơm yoa huch pơ gang rơ\h hla ‘long  ưh kơ lăp bơih. ‘No\h ku\m jing nơ\r tơ tă ăn rim bơ ngai băt.

 

-{ak si ăi! J^ viêm gan B tam maw đei pơ gang hơ met klăih, lei trong tang găn j^ ‘lơ\ng hlo\h hrei ‘nâu ‘no\h thoi yơ?

 

-{ak si Phạm Hồng Lâm: Hăm j^ klơm viêm gan B, tơ drong hơ met ưh gan kăl dang tơ drong tang găn j^. J^ klơm viêm gan B tơ po\h kiơ\ 3 trong đei: trong pham, đơ\ng me\\ truh tơ\ kon (lơ\m khei ‘năr ăn kon mo\m mă ưh ‘no\h [ât tơ pu\), tơ drong ngôi băl. Mă hơ dăh thoi âu j^ âu tơ po\h vă nhen thoi j^ HIV. Kon pơ lei athei băt j^ tơ po\h đơ\ng yơ vă tang găn. Athei đei đon kơ chăng, kăl hloh j^ athei [et vaccine ăn dôm bơ ngai tam mă tơ po\h virus viêm gan B, tơ drong tơm ‘no\h vă hơ kâu jăn gơ\h tang găn pơ rang j^. Mă hơ dăh ‘no\h rim bơ nga athei [et 3 jru\m ‘no\h hơ kâu jăn gơ\h tang găn j^, đơ\ng ro\ng kơ ‘no\h 1 sơ năm [et tơ băt dơ\ng 1 jru\m klep tôm 5 jru\m ‘no\h gô ưh đei j^ klơm viêm gan B. Tơ dăh bơ ngai me\ j^ viêm gan B ‘no\h ttơ drong tang găn j^ ăn nge tôch g^t kăl. [ât rơ ne\h athei [et ăn nge kơ loăi pham ‘lơ\ng păng vaccine tang găn j^ viêm gan B.

 

-Lei a, bơ nê kơ ih hơ.

Thuem hăm Dơ\ng: Tơ blơ\