J& KƠ|L PƠ NAL – TRONG TƠM  ĐEI J& PĂNG TRONG TANG GĂN

J^ kơ\l pơnal jing tơdrong j^ hơnơ\ng kơ [ôh hăm rim hnưr xơnăm. ‘Nâu jing tơdrong j^ hơnơ\ng pơm ăn bngai j^ hơving măt, tăr văr, ‘meh hăk, dơ\ng ưh kơ kjăp xđơ\ng... oei xa ưh kơ xu\k xan. Tơdrong j^ âu pơrăm truh tơdrong jang, tơdrong erih xa. 

Mư\h j^ kơ\l pơ năl gô đei [o#h hơ ving măt, che\h bre\h măt, đon si, [ơ [lut ‘măh hăk, ma\ loi ‘no\h j^ mư\h chă plơ\ ple\ch hơ kâu, iung tơ oei, [ơ\t do\h bơ ngai j^ athei tơ oei m^nh [ôt ư\h kơ pơ\n pơ pơ\. ‘Ngoăih kơ ‘no\h, bơ ngai j^ hmă dăh mă đei [o#h ư\h kơ sơ đơ\ng.

J^ kơ\l pơ nal ‘no\h j^ tơ drong j^ păng đoa đei j^ hơ lơ\k hơ le, [ơm kơ ne# tru\h tơ drong jang păng tơ drong ar^h sa. Đei 2 kơ loăi j^ kơ\l pơ nal.

J^ kơ\l pơnal dă [iơ\: J^ đei [o#h nhen hơ ving măt mư\h iung oei, ‘nâu j^ kơ loăi j^ hoei kơ krê hơ mơt, lăp pơm ăn kơ bơ ngai j^ ư\h kơ hiôk  lơ\m oei sa ma\ lei oei gơ\h nơ năm, dơ\ng, hơ ving măt đoa to\ xe\t đe\ch, lăp đei [o#h lơ\m 1 khei ‘na\r kơ đe\h, mư\h đei [o#h mư\h bơ\n tơ tre\h kơ\l, đơ\ng [^ch jing tơ oei. Hơ doi hăm ‘no\h j^ kơ\l pơ nal dă [iơ\ oei đei [o#h tơ drong hơ ving măt de#h păng pơ dui đunh, bơ ngai j^ ư\h kơ gơ\h iung oei, ư\h kơ gơ\h đơ\ng [^ch jing tơ oei. Mă loi ‘no\h j^ hơ ving măt đoa đei hloi hăk tôch kơ lơ păng hăk pơ dui đunh, đon si, ư\h kơ gan kơ tơ\ng, trăp kơ\l, ư\h kơ hiôk…

J^ kơ\l pơ nal de#h: ‘No\h j^ tơ drong j^ đoa tơ [ơ\p hăm dôm tơ drong đei [o#h đơ\ng tơ drong ư\h kơ ‘lơ\ng trong hoan ‘ngok, bơ ngai j^ iung tơ oei mơ mat, mư\h iung oei đei hơ ving măt, [ơ\t lăp đei hloi hăk. J^ kơ\l pơ nal de#h ‘no\h j^ yua đơ\ng đei tơ drong ư\h kơ ‘lơ\ng tơ\ kơ\l, ư\h kơư ‘lơ\ng trong hoan kơ\l mă tơ drong tơm pơm ăn ro\ lăng ‘no\h j^ yua đơ\ng hoan hơ nha\k pham tru\h rong ‘ngok đei ư\h kơ ‘lơ\ng yua đơ\ng tơ drong rơ mă hoan pham…

Tơ drong tơm pơm ăn:

            - Bơ ngai kră yua đơ\ng 1,2 tơ drong lơ\m akâu đei tơ jur kơ na đoa đei hơ mơt kơ j^ kơ\l pơ nal lơ hlo\h tơ\ dôm bơ ngai mơ lo#h.

- Bơ ngai bek dăh mă bơ ngai hơ ke\ de#h hnang adoi gô pơm ăn j^ kơ\l pơ nal.

- Ư|h kơ măh pham hăm dro\ kăn ro\ lăng yua đơ\ng ro\ng kơ rơ ne\h, oei hăm dro\ kăn yua đơ\ng rơ ka pơm ăn hiong pham lơ. Dăh mă ku\m yua đơ\ng j^ 1 tơ drong j^ hơ yơ ‘no\h pơm ăn tơ drong hăk le\ch pham, dăh mă cha\ pơ yơ\ng le\ch pham lơ de#h hnang.  

- Hơ nơ\ng kơ tơ che\ng ư\h kơ hiôk.

- Tơ drong jang kơ hret de#h, athei tơ oei đunh tơ\ hơ năp kơ măy vi t^nh.

- Huyết áp kơ đe\h pơm ăn pham to\k tơ\ ‘ngok ư\h kơ măh kum jing 1 tơ drong tơm pơm ăn j^ kơ\l pơ nal.

- Et tơ drô lơ de#h hnang ku\m jing 1 tơ drong tơm pơm ăn j^ kơ\l pơ nal.

- Akâu jăn đei [ơm pơ nhu\l hoă chơ\t, dăh mă [ơm pơ nhu\l yua đơ\ng yua pơ gang ku\m jing 1 lơ\m dôm tơ drong tơm pơm ăn j^ kơ\l pơ nal.  

Dôm bơ ngai [ônh kơ j^ kơ\l pơ nal:

Kơ so# bơ ngai đei hơ mơt kơ j^ kơ\l pơ nal tôch kơ lơ yua đơ\ng bơ\ jang lơ\m an^h gle\h hrat, trăp tr^n, ư\h kơ gan chă nơ năm v^h vơ\t păng hơ nơ\ng tơ oei hăm kơ măy vi t^nh, lăm tơ ngie\t kơ na kơ ting hơ ko [ônh kơ đei [ơm kơ ngie\t, đunh năr gô pơm ăn ư\h kơ ‘lơ\ng trong hoan pham tơ\ kơ ting, yua đơ\ng tơ jur huyêt ap, yua đơ\ng j^ kơ ting hơ ko pơm kơ ch^l pham hơ nhăk tru\h pham jur to\k tơ\ ‘ngok ư\h kơ ‘lơ\ng…

Yua thoi no\h va\ tang găn j^, hoei j^ hơ lơ\k hơ le bơ\n kăl ‘ne\ kơ tơ oei lơ lơ\m lăm tơ ngie\t, ‘ne\ tơ oei đunh tơ\ hơ năp kơ măy vi t^nh, ư\h kơ gơ\h tơ oei đunh 1 an^h lơ\m lăm. Nhă đak hơ nơ\ng dang 2 kơ lich đak 1 năr. Hơ nơ\ng pơ tâp akâu jăn ma\ loi ‘no\h j^ tơ\ kơ\l, hơ ko hơ ngie\ng. Pơ tâp tu\n hơi lơ\m 2 păh đon hăm trong yua 2 tơ pang ti đơ\p lơ\m 2 păh đon 1 năr 50-100 ‘măng.

Bơ ngai j^ ku\m ‘ne\ kơ kue\ch hơ ko dăh mă iung oei hre\nh de#h hnang, ‘ne\ hao gre dăh mă huơ\r kơ măy kơ mo\k jăng tơ dăh hơ nơ\ng đei hơ ving măt. Bơ ngai j^ ku\m kăl tơ jur ‘ne\ kơ găn tơ che\ng lơ, bơ ngơ\t, ‘ne\ đo\k hla ar [a\o mư\h tơ oei lơ\m gre ô tô, athei tơ oei dăh mă [^ch hloi tơ dăh mơn kơ hơ ving măt.....

Hơ ving măt hui kơ jing đei [o#h đơ\ng 1 tơ drong j^ kơ tang, mă lei tơ dăh [o#h 1 lơ\m dôm tơ drong j^ nhen j^ kơ\l ư\h kơ tom băt, yu\h đơ\ng 38độ C tơ\ kơ pal, hơ ving măt, lăng ư\h kơ gan bang, mơ\ng ư\h kơ gan kơ tơ\ng… ‘no\h athei năm khăm hloi.

Bơ ngai ka\l hlo\h athei năm khăm, yua ‘ngoăih kơ j^ kơ\l pơ nal, dôm tơ drong đei [o#h j^ âu ro\ lăng tơ băt hơ drol dôm tơ drong j6 ăl nhen pham blu\h to\k tơ\ ‘ngok, ‘ngok pơ plei, j^ Parkinson, j^ plei nu\ih, j^ rơ răng akâu.

              Tơblơ\ nơ\r Bahnar: Thuem