VOV4.Bahnar - {ônh jur k^, tơ che\ng kư\ kă, hơ nơ\ng ưh sơ đơ\ng jơ hngâm, dêh hlo\h j^ ưh ke\ găn đon tơ che\ng, tơ drong bơ\ jang đơ\ng kơ dih… ‘no\h j^ dôm tơ drong đa [ôh mưh đei j^ ngôi hơ dro#, kuă pơ ma nuh hăm đe đơ\ng ro\ng rơ ne\h. ‘Nâu j^ tơ drong j^ roi đunh roi đei lơ păng tơ dăh ưh đei băt hrôih, hơ met tơ tom ‘no\h hơ met tôch mơ mat. Mưh ngôi hơ dro#, kuă pơ ma nuh hăm đe hơ nơ\ng ‘no\h bơ ngai j^, [ôh jơ hngâm đon ưh sơ đơ\ng, pơm dôm tơ drong pơ răm truh jơ hngâm pran kơ dih kâu, dôm bơ ngai ju\m dăr, [ât lăp hăm kon hơ ‘lơ\p kơ dih kâu hloi.

Mo\ Phùng Thị T. tơ\ xăh Nam Dong, apu\ng Cư Jut, dêh char Dak Nông mât tơ\ hnam pơ gang hơ met j^ Vơnh dêh char Dak Lak vă hơ met j^ ngôi hơ dro#, kuă pơ ma nuh hăm đe đơ\ng ro\ng kơ rơ ne\h kon mă 3. Kiơ\ bơ ngai lơ\m hnam sư, đơ\ng ro\ng kơ rơ ne\h kon, mo\ T. đa pơ ma hơ dro#, ơm tơ [âp đe nai, mot, ưh đei so\ng xa hăm ‘nhie\m păng đa akhan kơ dih kâu j^ bơ ngai linh jang [ok Phât. Yoa [ôh nhen hl^ch [iơ\ kơ na bơ ngai lơ\m hnam chơ mo\ năm khăm tơ\ Hnam pơ gang Vơnh dêh char Dak Lak păng đei akhan đei j^ ngôi hơ dro#, kuă pơ ma nuh hăm đe nai đơ\ng ro\ng kơ rơ ne\h. J^ đ^ vă dêh bơih păng đei [ôh ưh sơ đơ\ng găh jơ hngâm đon.

{ak si Nguyễn Thị Bé, jang tơ\ Hnam pơ gang Vơnh dêh char Dak Lak, ăn tơ băt: “Bơ ngai j^ oei ‘lơ\p dêh hnang, tơ drong erih xa lơ\m u\nh hnam ‘no\h mơ mat tat, klo sư oei ‘lơ\p ‘năi. Tơ drong cho\h jang xa dăh mă vei rong kon hơ ‘lơ\p lăp hơ dro# klo kăn sư jang kơ dih đe\ch, ưh đei tơ drong tơ gu\m đơ\ng u\nh hnam 2 pang, kơ na bơ ngai j^ âu đa ưh gơ\h tep lơ măng, tơ che\ng kư\ kă kơ na roi đunh roi ưh sơ đơ\ng jơ hngâm.”

Nhen thoi no\h mơ\n ‘no\h j^ mo\ Trịnh Thị T. (33 sơ năm) tơ\ phương Tân Lợi, pơ lei tơm Buôn Ma Thuột, dêh char Dak Lak. Đơ\ng ro\ng kơ rơ ne\h kon mă 2 đei [ar pêng năr ‘no\h mo\ [ôh j^ kơ\l, ving măt, [ônh tơ to\ jơ hngâm. U|nh hnam tơ che\ng ‘nâu j^ tơ drong tơ plih jơ hngâm hmă kơ đe dro\ kăn đơ\ng ro\ng rơ ne\h đe\ch. Mưh [ôh mo\ pơ ma kư\ kă păng jur k^ tôch hre\nh ‘no\h u\nh hnam ‘nao chơ ba tơ\ hnam pơ gang.

{ok Trịnh Thế, [ă mo\ Trịnh Thị T. tơ roi: “Đơ\ng ro\ng kơ rơ ne\h ‘no\h kon inh ưh kơ gơ\h tep, đang kơ ‘no\h klo kăn sư đa pơ ma băl găh jên dơ\ng kơ na sư pơ ngơ\t, tơ che\ng lơ, jing đei j^. Adrol kơ ‘no\h sư j^ tơ drong ‘nâu ‘năi, đơ\ng ro\ng đei hơ met sư da [iơ\ [iơ\. Sư athei huch pơ gang hơ nơ\ng mă lei [ât hơ năp ‘măng mă 2 ‘no\h pơ dơ\h huch pơ gang yoa hli ưh ‘lơ\ng truh tơ\ nge. Dang ei rơ ne\h đang bơih sư j^ hơ lơ\k dơ\ng.”

Kiơ\ đe [ak si juăt hơ met j^ ‘nâu, j^ ngôi hơ dro#, kuă pơ ma nuh hăm đe đơ\ng ro\ng rơ ne\h ‘no\h j^ tơ drong dro\ kăn đơ\ng ro\ng kơ tơ pu\ kon tơ plih pha găh jơ hngâm đon, tơ drong tơ che\ng păng pơ ma xa, hăm lơ tơ drong đa [ôh nhen lap, hăl hol, đa pơ ngơ\t kư\ kă. J^ pơm ăn dro\ kăn ‘nao rơ ne\h ưh ke\ găn đon tơ che\ng, tơ drong pơm đơ\ng kơ dih păng pơm lơ tơ drong mă ưh kơ băt yă kiơ, ưh kơ băt kơ dih kâu oei jang yă kiơ, tơ drong ‘no\h glăi dăh tro\. Krê loi dơ\ng, tơ drong j^ âu roi to\k lơ păng kơ lih yoa tơ drong ưh kơ băt đơ\ng bơ ngai lơ\m u\nh hnam, mă loi j^ đơ\ng bơ ngai klo [ât lăp pơm ăn tơ drong j^ ‘nâu tơ\ đe dro\ kăn roi dêh hlo\h dơ\ng.

Đơ\ng blu\ng sơ năm 2017 truh dang ei, Hnam hơ met j^ vơnh dêh char Dak Lak io\k khăm hơ met ăn 12 ‘nu bơ ngai ngôi hơ dro#, kuă pơ ma nuh hăm đe, lơ\m no\h đei 7 ‘nu bơ ngai j^ đơ\ng ro\ng kơ rơ ne\h. Tơ drong tơm ‘no\h yoa tơ drong erih xa đơ\ng ro\ng kơ io\k u\nh om ưh đei hiôk chơt, đơ\ng ro\ng kơ rơ ne\h, bơ ngai klo ưh đei vong tơ gu\m ăn kăn lơ\m tơ drong vei rong kon ku\m nhen dôm tơ drong jang nai lơ\m hnam.

Kiơ\ đe [ak si, ngôi hơ dro# đơ\ng ro\ng kơ rơ ne\h j^ tơ drong j^ tôch hơ mơt, mă loi lơ\m tơ drong erih xa chăl ‘nao hrei ‘nâu, đei lơ tơ drong kơ hret jơ hngâm mă lei tơ pă tơ\ yăn âu, hui bơ ngai băt truh tơ drong j^ ‘nâu. Tơ drong băt păng hơ met j^ klui gô pơm ăn j^ roi dêh, hơ met tôch mơ mat. Mă hơ tuch kơnh lơ bơ ngai j^ bơ\ jang lơ tơ drong pơ răm kơ dih kâu, hnam tơ no\ [ât lăp pơ lôch kon hơ ‘lơ\p kơ dih hloi.

PV: {ak si ăi, ^h hăm gơ\h tơ roi hơ dăh hlo\h dơ\ng găh tơ drong j^ ngôi hơ dro# ư\h kơ ‘me\h pơ ma dơ nu\h đơ\ng ro\ng kơ rơ ne\h ư\h?

Bác sĩ Nguyễn Thị Bé:  Ngôi hơ dro# ư\h kơ ‘me\h pơ ma dơ nu\h đơ\ng ro\ng kơ rơ ne\h ku\m jing 1 kơ loăi đơ\ng j^ ngôi hơ dro# ư\h kơ ‘me\h pơ ma dơ nu\h. Bơ ngai đei [ơm j^ âu găh lơ ‘no\h j^ dro\ kăn đơ\ng ro\ng kơ rơ ne\h kon, hmă hmă ‘no\h j^ rơ ne\h kon blu\ng a. Mă lei tơ pă ‘no\h ư\h kơ s^ lăp rơ ne\h kon blu\ng a mă đ^ đăng dro\ kăn đơ\ng ro\ng kơ rơ ne\h kon tă kơ đei j^ âu ngăl o#h. Kiơ\ 1 tơ drong tơ che\ng hơ len tơ\ hnam pơ gang hơ met tơ drong j^ găh dro\ kăn Hùng Vương (pơ lei tơm Hồ Chí Minh) ‘no\h kơ so# dro\ kăn đei ngôi hơ dro# ư\h kơ ‘me\h pơ ma dơ nu\h đơ\ng ro\ng kơ rơ ne\h đei 41%.

PV: {ak si ăi! Mư\h lei yua đơ\ng kiơ pơm ăn hơ nhăk tru\h tơ drong j^ âu lei ă?

Bác sĩ Nguyễn Thị Bé:  Đei 3 gru\p pơm ăn tơm. Mă mônh ‘no\h j^ yua đơ\ng lơ\m hơ kâu. Lơ\m hơ kâu vă khan yua ‘no\h j^ yua đơ\ng bơ ngai lơ\m u\nh hnam đei j^ đơ\ng hơ drol jing đei [ơm tru\h tơ\ đơ\ng ro\ng, dăh mă  tơ drong tơ pl^h dôm kơ chơ\t pơ gang hoă ho\k. Mă [ar ‘no\h j^ ư\h kơ hiôk găh jơ hngơ\m đon. Pơ t^h gia nhen đơ\ng ro\ng kơ rơ ne\h mă tơ [ơ\p [ơm dôm tơ drong nhen ư\h kơ lăp băl lơ\m u\nh hnam, ư\h kơ hiôk găh tơ drong mu\k drăm, bơ ngai lơ\m u\nh hnam hiong, ư\h kơ đei tơ drong jang… Mă pêng ‘no\h j^ yua đơ\ng bơ ngai j^ đei dôm tơ drong j^ ư\h kơ hiôk đơ\ng hơ drol. Pơ t^h gia nhen [ơ\t bơ ngai j^ băt hơ d^h đei 1 tơ drong j^ hơ yơ ‘no\h nhen j^ hơ yô sik, dôm tơ drong j^ găh tơ\ hơ ko, j^ pham to\k tơ\ ‘ngok, rơ ka tơ\ ‘ngok…pơm ăn kơ đe sư tơ tăm păng gô hơ nhăk tru\h ngôi hơ dro# ư\h kơ ‘me\h pơ ma dơ nu\h. 

PV: Tơ drong j^ âu đa đei [o#h thoi ya hă [ak si?

Bác sĩ Nguyễn Thị Bé: J^ ngôi hơ dro# ư\h kơ ‘me\h pơ ma dơ nu\h đoa đei [o#h j^ nhen: Bơ ngai me\ [o#h kơ d^h kâu ư\h kơ tơ găl vă vei lăng nge dăh mă ư\h kơ bơ ngơ\t lơ\m tơ drong vei lăng kon, mơ ko\h hăm bơ ngai nai, đa tơ tăm păng hli, ư\h kơ ‘me\h ngôi hơ dai pơ ma dơ nu\h hăm bu, [ơ\t lăp oei đei ‘me\h vă pơ lôch kơ d^h dăh tơ chă trong pơ lôch kơ d^h.  

PV: Tơ\ hnam pơ gang hơ met j^ vơnh, hmă hmă bơ ngai j^ [^ch tơ\ hnam pơ ganglơ\m hơ kâu thoi yơ păng hlo#h vao đơ\ng kon pơ lei găh j^ âu lơ liơ hă?

Bác sĩ Nguyễn Thị Bé: Hmă hmă bơ ngai j^ mơ\t [^ch tơ\ hnam pơ gang tơ\ âu đei [o#h ‘no\h ư\h kơ gơ\h tep, ư\h kơ hiôk, iung oei ư\h kơ n^t. Đei dôm bơ ngai j^ đe ư\h kơ ‘lơ\ng tơ\ ‘ngok ‘no\h hơ drin kơ dâu hu\t dăh mă đei tơ che\ng vă pơ lôch kơ d^h. 

U|nh hnam no\ng tơ che\ng akhan bơ ngai j^ đơ\ng ro\ng kơ rơ ne\h ư\h kơ gơ\h tep đơ\ng 5-7 năr đơ\ng ro\ng kơ ‘no\h gơ\h tep dơ\ng ‘no\h j^ tơ drong hmă đe\ch. Oei ư\h kơ gơ\h tep đơ\ng 2 gie\ng tơ\ kơ pal đei hloi ư\h kơ hiôk, ư\h kơ sư\k, đei tơ che\ng nge#h kơ đei yoch, đei pơ răm ‘no\h athei năm hơ met. Lơ u\nh hnam tơ che\ng akhan yua đơ\ng ro\ng kơ ne\h jơ hngơ\m ư\h kơ jăng kơ na bơ ngai me\ đei [o#h dôm tơ drong thoi no\h. Lơ bơ ngai oei akhan kon sư đei hơ tâu mơ\t đang kơ ‘no\h pơm soi tơ be\h. {ơ\t ư\h kơ đei klăih j^ mă năm ba tơ\ hnam pơ gang. Đon hlo#h vao đơ\ng kon pơ lei găh tơ drong j^ ngôi hơ dro# ư\h kơ ‘me\h pơ ma dơ nu\h đơ\ng ro\ng kơ rơ ne\h dang ei oei tam mă hlo#h vao de#h o#h.

PV: {ak si ăi, j^ âu mư\h hơ met klui ‘no\h tơ drong răm gô thoi liơ?

Bác sĩ Nguyễn Thị Bé: Bơ ngai j^ ngôi hơ dro# ư\h kơ ‘me\h pơ ma dơ nu\h de#h bơ\ih ‘no\h đoa đei tơ che\ng vă pơ lôch kơ d^h dăh mă đei dôm tơ drong pơm ư\h kơ ‘lơ\ng tru\h bơ ngai lơ\m u\nh hnam nhen pơ lôch pơ răm kon, pơ lôch me\ [a\, bơ ngai lơ\m u\nh hnam. 1,2 u\nh hnam yua kơ soi tơ be\h lơ ‘măng mă hơ nhăk tru\h mu\k drăm hiong đ^. Yua thoi no\h mư\h đei [o#h ngôi hơ dro# ư\h kơ ‘me\h pơ ma dơ nu\h nhen ‘nao tơ roi ‘no\h kon pơ lei athei ba bơ ngai j^ năm tơ\ hnam pơ gang hro#ih vă kơ [ak si khăm păng pơ tho tơ [o#h hơ met tơ tom, vă hoei đei dôm tơ drong j^ ư\h kơ ‘me\h vă đei [o#h.

PV:  Mư\h lei dro\ kăn đơ\ng ro\ng kơ ne\h kăl kơ pơm kiơ vă hoei kơ đei j^ âu lei hă [ak si?

Bác sĩ Nguyễn Thị Bé: Mă mônh, hăm dôm bơ ngai me\ sơ năm mơ lo#h athei ho\k trong pơm hơ kăn, pơm me\ vă băt hơ drol thoi âu đơ\ng ro\ng kơ ne\h, kơ d^h kâu gô đei tơ pl^h găh đon tơ che\ng ho\k trong pơm joăt, băt trong hơ met jơ tep pơ dơ\h mă lăp. Hơ dai hăm ‘no\h, u\nh hnam păng bơ ngai buăl, mă loi ‘no\h j^ klo kăl athei băt bơ ngơ\t tru\h, vang tơ gu\m tơ gum hăm hơ kăn. Pơ t^h gia nhen tơ\ gơ măng, kon hơ đơ\r, kon nhơ\m ‘no\\h klo kăl kơ tơ gu\m vei lăng kon. Mă lo ‘no\h kăl sơ đơ\ng mu\k drăm u\nh hnam. Thoi no\h ‘no\h tơ drong ar^h gô sơ đơ\ng [iơ\, jơ hngơ\m jăn bơ ngai me\ gô ‘lơ\ng [iơ\, tang găn hơ mơt kơ đei j^ ngôi hơ dro# ư\h kơ ‘me\h pơ ma dơ nu\h đơ\ng ro\ng kơ rơ ne\h.

PV: Lei ah, bơ nê kơ ^h [ak si hơ!

Dơ\ng hăm Thuem: Tơ blơ\