VOV4.Bahnar - Plei le\n tôch kơ g^t kăl chă hlo\ng dôm kơ chơ\t pơ nhu\l lơ\m pham păng đak rơ kăh lơ\m hơ kâu, tơ le\ch tơ\ ‘ngoăih hăm đak hơ yô, pơ vei pơm hơ to\ [o\h păng kơ chơ\t đak lơ\m pham, hơ met ming huyết áp. Plei le\n rơ mơ\n, ư\h kơ jăng ‘no\h j^ tơ drong plei le\n đei rơ mơ\n, [ơm ư\h kơ ‘lơ\ng t^h tru\h jơ hngơ\m jăn bơ ngai j^. Lơ\m no\h, plei le\n rơ mơ\n ăl to\k bo\k jing tơ drong hli bơ ngơ\t đơ\ng dôm te\h đak to\k bo\k pơ dro\ng. ‘Nâu j^ tơ drong plei le\n đei ư\h kơ jăng ư\h kơ ke\ tơ iung ming, dôm trong hơ met găh lơ hrei ‘nâu ‘no\h pơm pơ hiơ\ j^ iung păng tang găn đei j^ ăl nai. Yua thoi no\h, tơ drong tang găn j^ âu tôch kơ g^t kăl.  

Plei le\n rơ mơ\n, ư\h kơ jăng đei pơm 2 kơ loăi ‘no\h plei le\n ư\h kơ jăng lăp ai păng plei le\n ư\h kơ jăng đ^ ăl bơ\ih. Plei le\n rơ mơ\n, ư\h kơ jăng lăp ai đa đei [o#h dei dei, ro\ lăng yua đơ\ng dôm tơ drong tơm pơm ăn nhen: j^ rơ ka pơm ăn hiong pham, j^ klak chro\h pơm ăn hiong đak, pơ chu\ng pham, rơ ka plei le\n yua đơ\ng 1,2 kơ loăi pơ gang dăh mă kơ chơ\t pơ nhu\l. Mư\h đei plei le\n rơ mơ\n, ư\h kơ jăng lăp ai, bơ ngai j^ đa đei [o#h j^ nhen: hơ yô to\ se\t, lơ bơ ngai ư\h kơ đei đak hơ yô, ‘me\h hăk, j^ klak chro\h, rơ mơ\n… Mă lei tơ dăh băt hro#ih păng hơ met tơ tom, j^ plei le\n rơ mơ\n ư\h kơ jăng gơ\h hơ met klăih đ^ păng ư\h kơ đei pơm ăn tơ drong j^ nai dơ\ng. Tơ drong tôch kơ tơ tăm hrei ‘nâu ‘no\h j^ plei le\n ư\h jăng ăl. Tơ drong j^ âu đei [o#h ư\h kơ hơ đăl, dăr de\h kơ na hơ nat kơ băt păng hơ met hro#ih. Tơ roi găh tơ drong plei le\n rơ mơ\n, ư\h kơ jăng hrei ‘nâu tơ\ Việt Nam, [ak si chuyên khoa 1 Trần Thanh Quí, Pho\ kơ dră khoa hơ met j^ ăl păng tang găn pơ nhu\l, hnam pơ gang đa khoa pơ lei tơm Buôn Ma Thuột tơ băt: “Plei le\n rơ mơ\n, ư\h kơ jăng ‘no\h j^ tơ drong đei tơ jur ư\h kơ vei sơ đơ\ng đei tơ drong hlo\ng pham, pơm đak hơ yô păng hơ to\ đak. Dang ei tơ\ Việt Nam đei dang 5 triệu bơ ngai j^ plei le\n rơ mơ\n, ư\h kơ jăng, lơ\m no\h đei dang 800.000 ‘nu măh hơ met tơ pl^h plei le\n, vă khan athei hlo\ng pham dăh mă hlo\ng mơ dêr klak vă hơ met plei le\n ư\h kơ jăng ăl”.

 Kiơ\ kơ [ak si chuyên khoa, plei le\n rơ mơ\n, ư\h kơ jăng đei tơ drong tơm pơm ăn nhen: bơ ngai đei dôm tơ drong j^ găh plei le\n nhen j^ plei le\n dei dei, j^ plei le\n ăl, plei le\n hư, tơ mo plei le\n, bơ ngai  đei j^ plei le\n pơ plei lơ, bơ ngai j^ plei le\n rơ mơ\n lăp ai mă lei ư\h kơ đei hơ met tơ tom păng mă klăih … mă lei tơ drong tơm găh lơ hơ nhăk tru\h tơ drong plei le\n rơ mơ\n, ư\h kơ jăng ăl hrei ‘nâu ‘no\h j^ đei [ơm ư\h kơ ‘lơ\ng đơ\ng j^ hơ yô s^k, to\k huyết áp. 2 tơ drong j^ đei [o#h hlo\h păng roi ‘năr roi to\k tơ\ dôm te\h đak to\k bo\k pơ dro\ng, lơ\m no\h đei Việt Nam.

Tơ\ hnam pơ gang đa khoa pơ lei tơm Buôn Ma Thuột, dang ei đei 170 ‘nu bơ ngai j^ plei le\n rơ nơ\m, ư\h kơ jăng ăl de#h bơ\ih to\k bo\k kơ dâu plei le\n pơm kơ d^h, lơ\m no\h hlo\h 1 puăt ‘no\h bơ ngai j^ hơ yô s^k. Kiơ\ kơ [ak si chuyên khoa 1 Trần Thanh Quí, Pho\ kơ dră khoa hơ met j^ ăl păng tang găn pơ nhu\l, hnam pơ gang đa khoa pơ lei tơm Buôn Ma Thuột, tơ drong kơ năl đơ\ng j^ hơ yô s^k ‘no\h pơm ư\h kơ ‘lơ\ng rim trong hoan pham, lơ\m no\h đei hoan pham tơ\ plei le\n. Plei le\n rơ mơ\n, ư\h kơ jăng ‘no\h 1 lơ\m dôm tơ drong đei [o#h j^ ăl hlo\h đơ\ng j^ hơ yô s^k hrei ‘nâu.

J^ plei le\n rơ mơ\n, ư\h kơ jăng pơ jing păng đei [o#h kiơ\ 5 jăl: Tơ dăh plei le\n rơ mơ\n, ư\h kơ jăng lăp ai đei [o#h rơ đăh đơ\ng blu\ng a ‘no\h plei le\n rơ mơ\n ăl, tơ\ jăl blu\ng a, vă đ^ đăng dôm bơ ngai j^ tă ư\h kơ mơn ăl, ding tru\h dôm tơ drong j^ đei [o#h rơ đăh hlo\h ‘no\h j^ đ^ de#h bơ\ih. Hmă hmă yak hlo\h jăl mă 5, bơ ngai j^ plei le\n rơ mơ\n, ư\h kơ jăng ăl ư\h pă gơ\h hơ met nội khoa mă thei hơ met tơ pl^h plei le\n hăm 1 lơ\m 3 trong ‘no\h: răih tơ gep plei le\n, kơ dâu plei le\n pơm kơ d^h, lơ\m no\h kơ dâu plei le\n pơm kơ d^h ‘no\h trong hơ met đei [o#h lơ hlo\h hrei ‘nâu.  

‘Ngoăih kơ tơ drong tơm pơm ăn ‘no\h đei [o#h j^ đơ\ng j^ hơ yô s^k, to\k huyết áp ‘no\h đei lơ bơ ngai đei j^ plei le\n rơ mơ\n, ư\h kơ jăng đei [o#h đơ\ng dôm tơ drong j^ găh plei le\n hơ drol ‘no\h, mă lei [ơ\t [o#h tơ drong j^ đơ\ng j^, đe sư ư\h kơ năm khăm tơ\ hnam pơ gang joăt hơ met j^ mă chă răt kơ d^h pơ gang kiơ\ nơ\r tơ roi đơ\ng lơ bơ ngai. ‘Nâu j^ tơ drong pơm tôch kơ krê hơ mơt yua kơ tơ drong ư\h kơ đei hơ len lăng j^ păng hơ met tơ tom gô pơm ăn plei le\n rơ mơ\n, ư\h kơ jăng iung hre\nh hlo\h. {o#h hơ dăh nhen bơ ngai j^ Y Điêm Trei (38 sơ năm) oei tơ\ apu\ng Lak. Đunh kơ âu 2 sơ năm, Y Điêm [^ch tơ\ hnam pơ gang kâp kư\u păng đei đe [ak si hơ len lăng hơ dăh đei j^ plei le\n rơ mơ\n, ư\h kơ jăng đ^ de#h pă gơ\h hơ met bơ\ih. Lăp đơ\ng ro\ng kơ ‘no\h, sư đei chơ năm tơ\ hnam pơ gang đa khoa pơ lei tơm Buôn Ma Thuột vă kơ dâu plei le\n pơm kơ d^h. Y Điêm tơ băt hơ drol ‘no\h sư đei [o#h chă hơ yô ư\h kơ hiôk, hơ yôch le\ch pham mă lei ư\h kơ năm khăm tơ\ hnam pơ gang, mă Y Điêm chă răt kơ d^h pơ gang pơm dă [iơ\ kơ j^ bro\k huch. Tơ drong ‘no\h đei [o#h lơ ‘măng lơ\m prăt 5 sơ năm ding tru\h sư măh [^ch tơ\ hnam pơ gang kâp kư\p. Y Điêm tơ roi:“Tơ\ hnam [o#h đei hơ ving măt, j^ kơ\l, ‘me\h hăk, yu\h mă lei no\ng oei tơ\ hnam hơ nơ\ng, ding tru\h de#h bơ\ih mă năm tơ\ hnam pơ gang, [ơ\t do\h [ak si akhan đ^ pơ gang hơ met bơ\ih dang ei lăp hlo\ng pham mă pơ dui đei tơ drong ar^h đe\ch”.

Kiơ\ rim [ak si chuyên khoa, j^ plei le\n rơ mơ\n, ư\h kơ jăng to\k bo\k đei [o#h to\k rim năr, [ơ\t mă kơ măy kơ dâu plei le\n pơm kơ d^h tơ\ rim an^h jang pơ gang ‘no\h ư\h kơ lơ, yua thoi no\h, lơ bơ ngai j^ ư\h kơ gơ\h hơ met tơ\ tơ ring mă athei năm tơ\ hnam pơ gang t^h, pơm hiong lơ jơ năr păng jên hu. Yua thoi no\h, rim ‘nu bơ\n kăl kơ băt vei lăng hơ kâu jăn kơ d^h, tang găn j^ plei le\n rơ mơ\n, ư\h kơ jăng hăm trong đei 1 tơ drong ar^h ‘lơ\ng hiôk, khoa học lơ\m so\ng sa, oei sa: ‘Ne\ kơ gan sa ‘nhe\m kon tơ rong; sa lơ ‘nhot, plei ‘long hơ dr^h, nhă đơ\ng 1,5-2 kơ lich đak rim năr, pơ tâp hơ kâu jăn hơ nơ\ng, ‘ne\ kơ gan huch [ier hơ lăk, ‘ne\ kơ et hơ\t, ‘ne\ kơ sa tăng [o#h.  

 

Vă băt hơ dăh [iơ\ tơ drong hơ met ku\m nhen tang găn j^ plei le\n rơ mơ\n, ưh kơ jăng, nhôn hlôi pơ ma nuh hăm [ak si chuyên khoa 1 Trần Thanh Quí, Pho\ Kơ dră khoa hơ met j^ ăl păng tang găn pơ nhu\l, Hnam pơ gang đa khoa plt Buôn Ma Thuột, dêh char Dak Lak.

 

-{ak si ăi! J^ plei le\n rơ mơ\n, ưh kơ jăng đa [ôh thoi yơ?

 

-{ak si Trần Thanh Quí: Tơ drong j^ plei le\n rơ mơ\n, ưh kơ jăng đei [ôh lơ tơ drong, blu\ng a ‘no\h [ôh pơ ôr, vă rim bơ ngai j^ lơ lo\h ngăl. Mă 2 j^ tơ drong ưh kơ măh pham, bơ ngai j^ hơ kar dreng drơt, măt kok jơ lo\ng. Mă 3 ‘no\h kơ ting hơ che\m, j^ rơ găh rơ ge\nh lơ\m hơ kâu jăn mă ưh ‘no\h ‘me\ hăk.

 

-Tơ drong kiơ jing pơm ăn plei le\n rơ mơ\n, ưh kơ jăng hă [ak si?

 

-{ak si Trần Thanh Quí: Hăm tơ drong j^ plei le\n ưh kơ jăng, tơ drong tơm hrei ‘nâu ‘no\h j^ yoa j^ plei le\n rơ mơ\n, ưh kơ jăng jăl khei mă hơ tuch kơ lih yoa đơ\ng j^ hơ yô đak s^k. J^ hơ yô đak s^k pơ răm truh tơ\ pham, mưh pơ răm truh tơ\ pham lơ\m plei le\n sư pơm ăn plei le\n hơ răng, pơm ăn j^ roi dêh păng mưh đunh ‘no\h athei hlo\ng pham lơ\m hơ kâu jăn hloi. ‘Ngoăih kơ ‘no\h oei đei m^nh [ar tơ drong nai dơ\ng nhen tơ po\h đơ\ng kră, bơ ngai j^ plei le\n đa nang mă ưh ‘no\h j^ 1,2 tơ drong găh plei le\n pơ ‘nge\h, j^ plei le\n hư. Dôm tơ drong j^ âu sư gơ\h pơm ăn plei le\n rơ mơ\n, ưh jăng ngăl. M^nh [ar tơ drong j^ nai nhen tơ mo plei le\n sư gơ\h pơm ăn plei len rơ mơ\n, ưh kơ jăng ‘năi. Blu\ng a j^ tơ kăl lơ\m plei le\n mă lei ưh jăh năm hơ met tơ tom le# đunh sư jing j^ plei le\n rơ mơ\n, ưh kơ jăng hloi.

 

-Lai yơ bơ ngai j^ plei le\n rơ mơ\n, ưh kơ jăng athei hơ met kiơ\ trong tơ plih plei le\n hă [ak si?

 

-{ak si Trần Thanh Quí: Đei 3 trong hơ met tơ plih plei le\n: M^nh ‘no\h tơ gep plei le\n, mă 2 lo\k hơ met tơ pu klak, mă 3 ‘no\h hlo\ng pham oei krao ‘no\h kơ dâu plei le\n đơ\ng bơ ngai pơm. Lơ\m 3 trong hơ met âu tơ gep plei le\n j^ trong jang ‘lơ\ng hlo\h mă lei tôch mơ mat, yoa thoi no\h, vă rim bơ ngai athei kơ dâu plei le\n yoa bơ ngai pơm ngăl păng athei oei hơ dai hăm kơ măy kơ dâu plei le\n truh lôch hloi.

 

Plei le\n rơ mơ\n, ưh kơ jăng đei truh 5 jăl. Bơ ngai j^ gô [ôh tơ drong tơ plih đơ\ng jăl mă 1 truh jăl mă 5, mưh truh jăl mă 5 ‘no\h bơ ngai j^ athei hlo\ng hơ met pham. Tơ drong mă 2 bơ ngai j^ plei le\n rơ mơ\n, ưh kơ jăng tam mă truh jăl mă hơ tuch mă lei bơ ngai j^ đei Urê lơ, huyêt ap to\k đei hloi tơ drong ‘me\h chroh hăk ‘no\h athei hlo\ng hơ met pham hrôih ‘năi. Tơ drong mă 3 ‘no\h bơ ngai j^ đei Kali pham to\k athei hlo\ng pham hai dăh mă 1, 2 tơ drong nai bơ ngai j^ tam mă truh jăl hơ tuch mă lei yoa huyêt ap to\k dăh mă yoa 1,2 tơ drong yơ ‘no\h pơm ăn bơ ngai j^ pơ pông tơ so\h, pham kơ ne#, hơ met tơ\ hnam pơ gang ưh kơ klăih ‘no\h athei hlo\ng pham hai.

 

-Hăm gơ\h tang găn hơ drol j^ plei le\n rơ mơ\n, ưh kơ jăng âu ưh hă [ak si?

 

-{ak si Trần Thanh Quí: Tơ dăh tam mă đei j^ plei le\n rơ mơ\n, ưh kơ jăng ‘no\h athei hơ met mă ‘lơ\ng tơ drong tơm pơm tơ le\ch j^. Tơ dăh bơ ngai j^ hơ yô đak s^k ‘no\h athei vei lăng ‘lơ\ng s^k lơ\m pham hơ la kơ 7,0 mml/l, dăh mă kơ so# HbA1 hơ la kơ 7,0%. Tơ dăh găn ‘lơ\ng ‘no\h sư ưh đei pơm ăn plei le\n rơ mơ\n, ưh kơ jăng, oei mưh ưh đei vei lăng, găn ‘lơ\ng s^k lơ\m pham ‘no\h sư [ônh pơm ăn plei le\n rơ mơ\n, ưh kơ jăng đe\ch, tơ drong ‘nâu ưh jor gô đei.

 

Tơ\ bơ ngai hmă, mă 1 athei arih xa mă ‘lơ\ng, so\ng xa mă lăp, le# gan xa kơ chơ\t bek, ‘nhe\m kon tơ rong, xa ‘nhot mă lơ, nhă đak mă lơ păng pơ tâp pơ hrăm kơ kâu jăn hơ nơ\ng. Dôm tơ drong âu đei yoa tôch ‘lơ\ng ăn plei le\n.

 

- Bơ ngai j^ plei le\n rơ mơ\n, ưh kơ jăng athei so\ng xa thoi yơ hă [ak si?

 

-{ak si Trần Thanh Quí: Mă 1 găh so\ng xa, bơ ngai j^ ưh gơ\h nhă đak lơ dêh hnang. Kơ lih yoa dang ei plei le\n ưh pă gơ\h hlo\ng tơ le\ch đak yô bơih kơ na mưh nhă đak lơ hnang sư pơm rơ kăh đak, to\k k^ lơ, jing đei j^ pơ nge\h lơ\m tơ so\h. Mă 2 ưh gơ\h xa dôm kơ loăi tơ mam đei lơ kơ chơ\t Kali nhen prit, nho, sâu riêng, kam. Dôm kơ loăi tơ mam xa âu gô pơm hơ to\k Kali lơ\m pham, jing tơ su\l tơ săl lơ\m plei nuih, pơm tơ le\ch tơ drong j^ ăl, [ât lăp pơm ăn bơ ngai j^ lôch hloi. Găh tơ mam xa bơ ngai j^ athei xa ‘no\h dôm tơ mam đei protein nhen klak kok kơ tăp ie\r, đak to\h tơ\h, mă lei tuh đak to\h mă lơ [iơ\, le# gan tuh đak lơ, le# gan xa tăng [oh. Găh tơ drong so\ng xa, nhôn hơ nơ\ng tơ tă ăn bơ ngai j^ so\ng xa thoi yơ vă [ât kơ plăh 2 ‘măng kơ dâu plei le\n, hơ kâu jăn gơ\h to\k đơ\ng 1 k^ truh  1,5k^.

 

Hăm bơ ngai j^ plei le\n rơ mơ\n, ưh kơ jăng vă che\p vei tơ drong arih, nhôn tơ tă ăn bơ ngai j^ athei hlo\ng pham, kơ dâu plei le\n kiơ\ khei, tro\ năr, ưh gơ\h hu\t, yoa mưh pơ dơ\h le# ‘no\h kơ chơ\t kơ ne# to\k, đak rơ kăh, bơ ngai j^ athei năm kâp kư\u hloi. Mă 2 athei so\ng xa mă tro\ hăm nơ\r pơ tho đơ\ng [ak si. Mă 3 huch dôm kơ loăi pơ gang nhen pơ gang huyêt ap dăh mă pơ gang pơm ăn pham ‘lơ\ng, pơ gang sắt mă [ak si hlôi [ơk ăn bơ ngai j^. Tơ dăh bơ\ jang ‘lơ\ng dôm tơ drong ‘no\h bơ ngai j^ gơ\h arih sot, đunh [iơ\.

 

-Lei a, bơ nê kơ ih [ak si.

Thu Huế - Quang Nhật: Chih

Thuem hăm Dơ\ng: Tơ blơ\