VOV4.Bahnar - Pơ\k ư\h kơ hơ dơ\r dăh mă oei krao ‘no\h pham blu\h to\k tơ\ ‘ngok ‘no\h j^ tơ drong jang đa tơ [ơ\p tơ\ sơ năm kră mơ lo#h. ‘Nâu j^ tơ drong j^ krê hơ mơt yua kơ kơ so# lôch lơ. Đei lơ tơ drong tơm pơm ăn tơ drong pơ\k ư\h kơ hơ dơ\r, lơ\m no\h khei ‘năr tơ pl^h ku\m jing tơ drong tơm kăl kơ bơ ngơ\t tru\h, mă loi ‘no\h j^ lơ\m khei ‘năr tơ ngie\t nhen hrei ‘nâu. Tơ\ hơ la âu ‘no\h [ai ch^h tơ roi đơ\n gru\p ch^h kơ tơ\ng ang găh tơ drong bơ ngai j^ pơ\k ư\h kơ hơ dơ\r roi tơ\ lơ\m pơ yan tơ ngie\t tơ\ khoa Nội tổng hợp, hnam pơ gang đa khoa tơ ring Tây Nguyên.

Pơ\k ư\h kơ hơ dơ\r ‘no\h j^ tơ drong ‘ngok đei ư\h kơ ‘lơ\ng yua đơ\ng pham to\k tơ\ kơ ‘ngok đei pơ găn dăh mă ‘ngok ư\h kơ măh oxy. Kiơ\ an^h jang pơ gang apu\ng ple\nh te\h, rim sơ năm lơ\m apu\ng ple\nh te\h đei hlo\h 15 triệu ‘nu bơ ngai đei pơ\k ư\h kơ hơ dơ\r, lơ\m no\h đei 5 triệu ‘nu lôch păng 5 triệu ‘nu nai đei jo po hơ met ư\h kơ klăih hloi. Tơ\ Việt Nam, rim sơ năm đei hlo\h 200 rơ bâu ‘nu đei pơ\k ư\h kơ hơ dơ\r. Hlo\h 50% lơ\m kơ so# ‘no\h lôch păng lăp đei 10% dôm bơ ngai ar^h đei dơ\ng jơ hngơ\m pran nhen blu\ng a, ư\h kơ đei pơm ăn tơ drong j^ nai. Kiơ\ ch^h jo# đơ\ng rim bơ ngai joăt jang pơ gang, j^ pơ\k ư\h kơ hơ dơ\r tơ\ dro\ nglo lơ hlo\h 4 ‘măng tơ\ dro\ kăn.

{ok Hồ Viết Thơ oei tơ\ xăh Ea Toh, apu\ng Krông Năng, de#h char Dak Lak to\k bo\k hơ met j^ pơ\k ư\h kơ hơ dơ\r tơ\ khoa Nội tổng hợp, hnam pơ gang đa khoa tơ ring Tây Nguyên. {ok Thơ đei huyết áp to\k đ^ lơ sơ năm. Dôm năr hơ drol kơ huyết áp ư\h kơ ê to\k lơ, [ok đei jo 1 puăt hơ kâu păh ‘ngieo. Đơ\ng ro\ng kơ đei kâp kư\u păng ph^n CT ‘ngok, đe [ak si akhan sư đei kơ ch^l trong hoan pham ‘ngok. Gơ nang đơ\ng chơ ba tru\h tơ\ hnam pơ gang tơ tom kơ na jơ hngơ\m jăn [ok Thơ hoei đei [ơm kơ ne# lơ. Đơ\ng ro\ng 1 gie\ng hơ met, [ok hlôi hoei pă jo păng gơ\h chă nơ năm kơ d^h. {ok Hồ Viết Thơ tơ roi: &nh đei tơ drong j^ đơ\ng hơ drol huyết áp to\k, huch pơ gang hơ nơ\ng mă lei brei mơ sơ\ yua đơ\ng ham tơ drong jang de#h, jang to\ se\t [o#h 2 păh jơ\ng ư\h kơ jăng, ư\h kơ gơ\h tơ dro\, ^nh tơ che\ng ro\ lăng ^nh j^ pơ\k bơ\ih. &nh năm tơ\ hnam pơ gang, năm rok trong ^nh drong tơ\ hnam pơ gang Hòa Bình năm lei hnam pơ gang akhan ư\h kơ tôm kơ măy kơ mo\k kơ na ^nh năm tơ păt tơ\ hnam pơ gang tơ ring hloi.

M^nh ‘nu đei j^ pơ\k ư\h kơ hơ dơ\r nai ‘no\h j^ [ok Nguyễn Văn Đa oei tơ\ thị xăh Buôn Hồ, de#h char Dak Lak. {ok Đa ku\m đei tơ drong j^ đơ\ng hơ drol huyết áp to\k păng athei yua pơ gang rim năr mă lei khei ‘năr tơ je# âu, [ơ\t [o#h huyết áp sơ đơ\ng, sư pơ dơ\h kơ huch pơ gang hloi. Đơ\ng ro\ng ‘no\h sư đei pơ\k [ơ\t kơ plăh to\k bo\k jang tơ\ pơ gar. Pu\n ai ‘no\h sư đei kon dro\ kăn [o#h hro#ih păng ba năm kâp kư\u tơ tom. Đơ\ng ro\ng 1 gie\ng hơ met tơ\ khoa Nội, Hnam pơ gang đak khoa tơ ring Tây Nguyên, đơ\ng j^ jo 1 puăt hơ kâu, ư\h kơ gơ\h pơ ma, dang ei [ok Đa đ^ gơ\h pơ ma, jơ\ng ti pơ tơm pơ pơ\. Mo\ Nguyễn Thị Vy (kon dro\ kăn [ok Đa) tơ băt: Sư đei j^ huyết áp to\k păng j^ kơ ting. Năr ‘no\h sư le\ch tơ\ ro\ng hnam ko\h tơm prit, [o#h sơ chhu\p pơ\k, ma [o#h lơ lo\h kơ na tơ mơ\t sư tơ\ hnam, krao bơ ngai năm u\h pe\t ăn kơ sư, đe [ak si khan sư đei j^ pham le\ch to\k tơ\ ‘ngok.

Pơ\k ư\h kơ hơ dơ\r ch^u [ơm ư\h kơ ‘lơ\ng đơ\ng tôch kơ lơ tơ drong pơm ăn, lơ\m no\h to\ ‘mi kial tơ pl^h, tơ pl^h tơ ngie\t ư\h kơ ê đei lăng ‘no\h j^ tơ drong krê hơ mơt đei [o#h pham to\k tơ\ ‘ngok. Tơ\ khoa Nội tổng hợp, hnam pơ gang đa khoa tơ ring Tây Nguyên, khei ‘năr tơ je# âu, mă loi ‘no\h lơ\m dôm năr tơ ngie\t, kơ so# bơ ngai j^ [^ch tơ\ hnam pơ gang yua kơ pơ\k lơ hlo\h pơ têng hăm hmă. Lơ\m 2 gie\ng blu\ng kơ khei 12, khoa sơng io\k hlo\h 70 ‘nu bơ ngai đei j^. Kơ so# âu to\k dang 15-20% pơ têng hăm năr hmă. Tơ blang hơ dăh găh tơ dỏng ‘nâu, [ak si Nguyễn Văn Hùng, Khoa nội tổng hợp, hnam pơ gang đa khoa tơ ring Tây Nguyên tơ băt: ‘Năr tơ pl^h tơ ngie\t pơm ăn tơ drong kơchot hoan pham tơ\ kơ\l, tơ\ jơ\ng ti, bơ ngai j^ to\k kơ so# pham tơ\ plei nu\ih hơ nhăk tru\h tơ drong huyết pá to\k hlo\h kơ dôm năr hmă. Huyết áp to\k pơm ăn hơ mơt kơ pơ\k ku\m to\k. Lơ\m pơ yan tơ ngie\t, bơ ngai kră ‘nao iung đơ\ng tep mă le\ch tơ\ ‘ngoăih ‘năr tơ ngie\t ư\h kơ ê ku\m [ônh kơ đei pơ\k.

{ak si Nguyễn Văn Hùng tơ blang hơ dăh dơ\ng: Mư\h ‘năr tơ ngie\t găng, pham jur to\k ư\h kơ ‘lơ\ng pơm ăn pham tơ\ ‘ngok tơ jur 1/5 pơ têng hăm hmă. Tơ drong nai, rim hoan pham [ônh kơ chôt pơm huyết áp to\k, pơm ăn hoan pham đei ư\h kơ ‘lơ\ng, [ơ\t lăp gô pơ chăh, pơm ăn le\ch pham ‘ngok dăh mă pơm jing kơ toăl pham, pơm kơ ch^l hoan pham hơ nhăk tru\h pham blu\h to\k tơ\ ‘ngok.

Kiơ\ kơ rim [ak si joăt jang, 1 ‘nu bơ ngai hmă ư\h kơ ê đei dôm tơ drong j^ nhen: pơ ma kơ blo\l, hơ ku\ng hơ mren hơ răng, [ơ\r ha mơ mat, athei hơ drin ‘mơ\t gơ\h pơ ma, măr ư\h kơ gan bang, lăng bơ bul pơ đ^ 2 păh măt dăh mă 1 păh măt, [ơ\r cheng, ti đei rơ găh, tưk mơ mat dăh mă [o#h j^ tôch kơ de#h…, kăl tơ che\ng hloi tru\h j^ pham blu\h to\k tơ\ ‘ngok. J^ âu đa đei [o#h tơ\ dôm bơ ngai j^ huyết áp to\j ư\h kơ sơ đơ\ng, mă loi ‘no\h dôm bơ ngai j^ huyết áp to\k dơ\h kơ huch pơ gang kơ d^h. ‘Ngoăih kơ hơ mơt lôch lơ, vă đ^ đăng bơ ngai j^ pơ\k ar^h ư\h kơ gơ\h đei dơ\ng jơ hngơ\m pran nhen hơ drol mă đe pơm ăn dôm tơ drong j^ nhen jo 1 puăt hơ kâu dăh mă jo pơ đ^, ư\h kơ gơ\h pơ ma, pơ ma kơ blo\l, chă hơ yô, ^ch ư\h kơ băt, ư\h kơ [lo\k…

Kiơ\ kơ đe [ak si chuyên khoa, hơ met hre\nh ‘no\h j^ tơ drong tôch kơ g^t kăl tơ chơ\t tơ drong lôch ar^h đơ\ng bơ ngai j^ pơ\k. Lăng băt dôm tơ drong đei [o#h đơ\ng j^ vă hơ met tơ tom, tơ drong hơ me\ng kơ ar^h đơ\ng bơ ngai j^ gô to\k păng kơ so# bơ ngai đei j^ nai gô tơ jur lơ. Bơ ngai j^ năm tơ\ an^h kâp kư\u lơ\m dang 3 jơ jo# đơ\ng kơ plăh đei j^ blu\ng a gô kơ prăih hlo\h 3 khei pơ têng hăm dôm bơ ngai hơ met hiơ\.

Vă tang găn j^ pơ\k ư\h kơ hơ dơ\r, rim ‘nu kăl kơ đei trong so\ng sa ‘lơ\ng, sa lơ kơ loăi plei ‘long, ‘nhot păng ngũ cốc; sa thim ‘nhe\m se\ch, ‘nhe\m bip, ie\r, ka, tơ\h, đak to\h dăh mă dôm tơ mam đak to\h ư\h kơ bek. Pơ tâp hơ kâu jăn rim năr. Vei lăng k^ trăp mă lăp, ve\h ver rơ kăh k^ dăh mă bek plên. Ư|h kơ et hơ\t. Vei lăng jơ hngơ\m jăn hơ nơ\ng. Mư\h [o#h đei dôm tơ drong j^ đơ\ng j^ pơ\k kăl kơ năm tơ\ rim hnam pơ gang roi hro#ih roi ‘lơ\ng vă hoei kơ j^ de#h hlo\h.  

Vă băt hơ dăh [iơ\ găh tơ drong j^ pơ\k ưh hơ dơ\r, nhôn pơ ma nuh hăm [ak si Nguyễn Văn Hùng, jang tơ\ Khoa no#i tông hơp, Hnam pơ gang đa khoa tơ ring Tây Nguyên.

-{ak si ăi! Dôm tơ drong kiơ đa pơm tơ le\ch j^ pơ\k ưh hơ dơ\r păng tơ drong j^ âu đa đei kơ plăh sơ năm dôm yơ?

-{ak si Hùng: Pơ\k ưh hơ dơ\r ‘no\h j^ tơ drong ‘ngok dơ\ng ưh tom băt yoa đơ\ng ưh kơ măh pham pơm tơ le\ch tơ drong răm lơ\m ‘ngok. Tơ drong tơm ‘no\h yoa hoan pham pơ chăh lơ\m ‘ngok, kơ ch^l trong huan pham lơ\m ‘ngok. Hmă hmă đa đei yoa dôm tơ drong j^ nhen huyêt ap to\k, hơ yô đak s^k, pơ juăl rơ mă lơ\m pham. Mă loi ‘no\h tơ\ bơ ngai kră đei lơ tơ drong j^ tôch [ônh pơ\k ưh hơ dơ\r. Lơ\m pơ yan tơ ngie\t bơ ngai kră [ôh đei tơ drong j^ ‘nâu lơ hlo\h kơ bơ ngai ‘lơ\p ‘năi.

Pơ\k ưh hơ dơ\r đa tơ [âp tơ\ bơ ngai kră, mă lei tơ je# âu, kơ so# bơ ngai oei mơ lôh pơ\k roi lơ. Yoa tơ drong arih xa chăl ‘nao, ưh gan pơ tâp hơ kâu jăn, stress lơ, [ônh đei huyêt ap to\k, pơ juăl rơ mă lơ\m pham hrôih, tơ drong j^ đe hrôih [iơ\. Pơ\k ưh hơ dơ\r hăm bơ ngai oei ‘lơ\p lơ hlo\h kơ sơ\ tôch lơ.

- Mưh đei bơ ngai pơ\k ưh hơ dơ\r ‘no\h bơ ngai lơ\m hnam athei hơ met thoi yơ hă [ak si?

-{ak si Hùng: Hmă hmă pơ\k ưh hơ dơ\r âu lăp j^ hơ dro# kơ\l đe\ch, che\h bre, ving măt,... Bơ ngai lơ\m hnam đa nge\h sư j^ pơ lo\, [ơm kial kơ na đa kuơh kial mă ưh ‘no\h ăn bơ ngai j^ huch đak s^k, đak rơ ya vă pơm hơ to\k huyêt ap, mă lei pơm thoi noh sư ưh đei yoa, [ât lăp sư pơm ăn bơ ngai j^ roi dêh hlo\h dơ\ng. Tơ dăh nge\h, hơ mơt bơ ngai lơ\m hnam j^ pơ\k, bơ ngai lơ\m hnam athei hơ len năng, bơ ngai ‘no\h hăm hơ dơ\r dơ\ng ưh, mưh đei hăk, ‘no\h athei ăn bơ ngai j^ [ich cheng găh ‘ngieo vă tơ mam đơ\ng sư hăk huei mât tơ\ tơ so\h. Mưh đei gơ\ hơ kâu ‘no\h athei ăn bơ ngai j^ [ich kơ tă 1 [ôt, le# ăn bơ ngai j^ kăp hơ piet, đơ\ng ro\ng kơ ‘no\h krao điên thoăi kơ so# 115 mă ưh ‘no\h chơ bơ ngai j^ năm tơ\ hnam pơ gang je# hlo\h vă gơ\h hơ met tơ tom păng athei chơ ba bơ ngai pơ\k năm hơ met tơ\ hnam pơ gang roi hrôih roi ‘lơ\ng.

Mưh pơ\k lơ bơ ngai đa hơ met kiơ\ đơ\ng pe\t trong huan mă ưh ‘no\h io\k jru\m [et [ât kơ\l hơ nglou ti vă tơ le\ch pham, tơ jur huyêt ap. Kiơ\ inh hơ met thoi âu ưh kơ kăl yoa mưh huêt ap to\k athei huch pơ gang, oei [et tơ le\ch pham thoi âu sư pơm ăn bơ ngai j^ hiong pham hai, pơm rơ ka ăn bơ ngai j^ hai.

Lei a, bơ nê kơ ih [ak si hơ!

Thuem hăm Dơ\ng: Tơ blơ\