VOV4.Bahnar - J^ tơ\ ‘ngok ‘no\h j^ tơ drong j^ găh hoan kơ\l  yua đơ\ng ‘ngok đei j^ ư\h kơ ‘lơ\ng, pơm ăn yua đơ\ng dôm tơ drong tơm pơm ăn hơ mơt đei [o#h tơ\ khei ‘năr hơ drol kơ rơ ne\h, [ơ\t rơ ne\h păng đơ\ng ro\ng rơ ne\h tru\h 5 sơ năm, pơm ăn [ơm ư\h kơ ‘lơ\ng tru\h tơ drong nơ năm, tơ plo\ng kơ dâu, pơ ma, tơ che\ng păng băt đơ\ng hơ io\h. Dang ei tơ drong chă [o#h păng hơ met hro#ih hlôi hơ nhăk ăn đei yua ‘lơ\ng, lơ hơ io\h j^ tơ\ ‘ngok hlôi gơ\h nơ năm, gơ\h pơ ma, băt, chă vei lăng kơ d^h kâu, ngôi hơ dai hăm tơ pôl.

Y học hơ gei hrei ‘nâu akhan j^ tơ\ ‘ngok ‘no\h j^ 1 tơ drong j^ hơ met ư\h kơ ke\ klăih, ư\h kơ ‘lơ\ng 1 păh hơ yơ ‘no\h tơ\ ‘ngok pơm ăn [ơm kơ ư\h kơ ‘lơ\ng t^h tru\h dôm tơ drong pơm, nơ năm, tơ plo\ng kơ dâu, tơ che\ng, pơ ma dơ nu\h, đei [o#h lơ tơ\ hơ io\h hơ la kơ 5 sơ năm. Kiơ\ ch^h jo# đơ\ng An^h tơm vei lăng găh tơ drong jang pơ gang, mư\h 1.000 ‘nu nge đei rơ ne\h gô đei dang 2 ‘nu nge đei j^ tơ\ ‘ngok. Hơ dai hăm ‘no\h, kơ so# đei j^ tơ\ nge dro\ nglo lơ hlo\h kơ nge dro\ kan. Mă đơ\ng tơ drong j^ ư\h kơ pơm krê hơ mơt tru\h hơ kâu jăn ră mă sư pơm ăn dôm tơ drong ư\h kơ ‘lơ\ng kơ tang tru\h jơ hngơ\m jăn, tơ drong ar^h sa kơ bơ ngai j^, u\nh hnam păng tơ pôl. Tơ roi găh dôm tơ drong hơ mơt hơ nhăk tru\h j^ tơ\ ‘ngok, [ak si Ngô Thanh Tân, Pho\ kơ dră khoa hơ met pơ ‘lơ\ng jơ hngơ\m jăn , hnam pơ gang Y học cổ truyền de#h char Dak Lak tơ băt:

 “J^ tơ\ ‘ngok ‘no\h j^ 1 tơ drong ư\h kơ ‘lơ\ng tơ\ ‘ngok păng pơm ăn yua đơ\ng dôm tơ drong hơ drol kơ rơ ne\h, [ơ\t rơ ne\h păng đơ\ng ro\ng rơ ne\h ding tru\h 5 sơ năm. J^ tơ\ ‘ngok tơ [o#h tơ\ ‘ngoăih ‘no\h ư\h kơ ‘lơ\ng găh nơ năm, tơ che\ng, băt, păng pơm. Dôm tơ drong tơm hơ mơt kơ pơm ăn j^ tơ\ ‘ngok ‘no\h đei [o#h hơ drol kơ rơ ne\h, ‘no\h j^ bơ ngai me\ oei hơ năp đei j^, me\ đei ư\h kơ gei kon hơ drol kơ ‘no\h, me\ ngôi tơ je# hăm dôm hoă chơ\t pơ nhu\l, đei hơ nơ\k vi rút…; đei [o#h [ơ\t rơ ne\h nhen hơ io\h đei rơ ne\h ư\h kơ tôm khei, rơ ne\h ư\h kơ gơ\h dui jơ hngơ\m dăh mă rơ ne\h yua tơ kep forceps, hyup io\k nge [ơ\t rơ ne\h, đei 1 tơ drong dơ\ng ‘no\h j^ đei dreng hơ kar”.

Mon Phạm Gia Bảo (4 sơ năm) oei tơ\ apu\ng Ea Kar, de#h char Dak Lak đei j^ tơ\ ‘ngok, to\k bo\k đei hơ met tơ\ Hnam pơ gang Y học cổ truyền de#h char. Hăm 1 ‘nu hơ io\h 4 sơ năm pran jăng hmă ‘no\h tơ drong nơ năm, kơ dâu, tơ plo\ng ‘no\h j^ tơ drong tôch kơ [ônh [o\ mă lei hăm mon Bảo, ‘no\h tôch kơ mơ mat tat. Đơ\ng ro\ng 1 sơ năm 1 puăt hơ met, pơ tâp, mon Bảo đ^ gơ\h dơ\ng kơ d^h păng yak dôm hơ yak blu\ng a. Mo\ Phạm Thị Nhung, me\ mon Gia Bảo tơ roi:

 “Mon vă je# 1 sơ năm, năm khăm ‘no\h [ak si tơ băt kon đei hiơ\ găh tơ drong nơ năm, tơ plo\ng kơ dâu. Tru\h sơ năm kon đei 2 sơ năm mă oei tam mă gơ\h tơ oei păng nơ năm, năm khăm đei [ak si akhan kon đei j^ tơ\ ‘ngok. Đơ\ng ro\ng khei ‘năr hơ met ‘no\h mon gơ\h dơ\ng, gơ\h tơ oei păng gơ\h nơ năm bơ\ih.”

Dang ei, Khoa hơ met pơ ‘lơ\ng jơ hngơ\m jăn (Hnam pơ gang Y học cổ truyền de#h char) to\k bo\k hơ met hro#ih hơ io\h j^ tơ\ ‘ngok ăn kơ 20 ‘nu mon đei đơ\ng 1 tru\h 6 sơ năm. Dôm trong hơ met ‘no\h đei: hơ met vă pơm hiôk ăn kơ hơ io\h tưk jơ\ng, tưk ti tơ dăh hơ io\h tam mă gơ\h plơ\, vei lăng hơ ko, pơ tâp tơ oei, dơ\ng păng nơ năm; pơ tho che\p, rôp, proh hơ met dôm tơ mam, hơ met pơ ma gô pơ tho pơ ma đơ\ng nơ\r [ônh păng lăng kơ mâu. Hơ dai hăm ‘no\h, đe [ak si oei yua hơ met kiơ\ y học cổ truyền hơ met hăm hơ met pơ gang tơ gu\m pơm hơ to\k tơ\ kơ\l ‘ngok, tơ jur dôm tơ drong hơ mơt kơ kre\, hơ ke\ hơ kong, hơ ving tơ\ gru\p hơ io\h âu. Rim hơ io\h mư\h năm hơ met tơ\ âu gô đei khăm hơ len găh tơ drong nơ năm hmă, tơ che\ng, băt, pơ ma vă băt hơ dăh tơ drong đơ\ng hơ io\h vă đei trong tơ le\ch jang hơ met, pơ tâp. Rim hơ io\h đei 1 tơ drong hơ găt, trong hơ met rơ đăh, hơ len lăng đơ\ng kơ hơ met j^. Hơ dai hăm ‘no\h, lơ\m kơ plăh pơ tâp ăn kơ hơ io\h lăng kiơ\ gru\p vă kơ hơ io\h pơ tâp răh, đei ngôi hăm bôl buăl hai, kiơ\ đơ\ng ‘no\h jăh ngôi hơ dai hăm bôl buăl bơ hnơr. Hnam pơ gang hlôi tơ mơ\t jên jang răt tơ mam, kơ măy kơ mo\k nhen tơ kho\ pơ tâp, kung, tang do\ pơ tâp tơ oei, tang do\ pơ tâp dơ\ng, tơ mam pơ tâp ti, um ru\p.. vă hơ io\h pơ tâp. Mo\ Võ Thị Thanh Thảo, bơ ngai jang ki thuơ\t Khoa hơ met pơ ‘lơ\ng jơ hngơ\m jăn , Hnam pơ gang Y học cổ truyền de#h char Dak Lak tơ băt:

 “Hăm hơ io\h j^ tơ\ ‘ngok tơ drong g^t kăl hlo\h ‘no\h j^ tơ drong hơ drin, tơ drong jang hơ dai đơ\ng u\nh hnam păng hnam pơ gang păng đei tơ drong bơ ngơ\t tru\h đơ\ng tơ pôl. Khei ‘năr kăl hlo\h hơ met hơ io\h j^ tơ\ ‘ngok ‘no\h đơ\ng 1 tru\h 3 sơ năm. Lơ\m khei ‘năr ‘no\h, hơ io\h đei hơ met tơ tom gô đei io\k yua ‘lơ\ng hlo\h. Tơ dăh hơ met klui, hơ io\h đei krot hơ kar, hơ răng kơ ting…”.

Chă [o#h păng hơ met hro#ih hăm hơ io\h đei j^ tơ\ ‘ngok tôch kơ ‘lơ\ng ăn tơ drong dă [iơ\ kơ j^ ăl ăn hơ io\h. Lơ\m kơ plăh hơ met kăl kơ đei tơ drong vang lăp, jang hơ dai đơ\ng u\nh hnam, bơ ngei vei lăng hơ io\h vă tơ gu\m ăn hơ io\h jăh klăih, tơ jur tơ drong pơ mơ\ng đơ\ng hơ io\h lơ\m bơ ngai nai. Hơ io\h j^ tơ\ ‘ngok đei hơ met hro#ih păng [lep trong gô đei tơ drong hiôk ngôi hơ dai hăm tơ pôl. Yua thoi no\h, dôm u\nh hnam đei kon đei j^ tơ\ ‘ngok kăl kơ hơ drin vei lăng, hơ met, ‘mêm kơ eng, lui lơ\m tơ drong klăih kơ j^ đơ\ng đe kon.

J^ tơ\ ‘ngok ‘no\h j^ tơ drong đei j^ đei đunh, mă loi ‘no\h tơ\ đe hơ io\h hơ la kơ 5 sơ năm. Tơ drong j^ âu pơm tơ le\ch lơ tơ drong răm găh jơ hngâm pran, jơ hngâm đon, găn tơ drong mât arih xa hiôk chơt hăm tơ pôl, pơm ăn bơ ngai j^ jing bơ ngai pơm mơ mat tat ăn hnam tơ no\ păng tơ pôl. Vă băt hơ dăh [iơ\ tơ drong j^ ‘nâu, băt hrôih dôm tơ drong mưh ‘nao đei j^ ku\m nhen trong tang găn j^, nhôn pơ ma nuh hăm [ak si Ngô Thanh Tân, Pho\ Kơ dră Khoa hơ met pơ ‘lơ\ng jơ hngâm jăn, Hnam pơ gang Y học cổ truyền dêh char Dak Lak.

- {ak si ăi! Dôm tơ drong kiơ vă gơ\h băt đe hơ io\h đei tơ drong j^ tơ\ ‘ngok?

{ak si Ngô Thanh Tân: “Tơ drong vă gơ\h băt hrôih hơ io\h j^ ‘ngok đei 4 tơ drong tơm păng 4 tơ drong ie\. 4 tơ drong tơm ‘no\h, mă 1 đe hơ io\h gơ\ hơ kâu hơ răng mă ưh ‘no\h đa tơ tăng jâng mưh hơ io\h dơ\ng. Mă 2 ‘no\h ưh gơ\h vei lăng kơ\l păng hơ ko, ưh gơ\h blơ\, [ich mu\ brum ưh gơ\h tưk kơ\l mưh truh sơ năm tih vơ\. Mă 3 ‘no\h 2 păh ti đa kơ đôp kơ jăp. Tơ drong mă 4 ‘no\h 2 păh ti ưh gơ\h che\p tơ mam, ưh kơ năl muh măt bơ ngai me\, so\ng xa, krao ap^nh tơl mơ mat, đa nhâm. J^ tơ\ ‘ngok đei dôm kơ loăi ‘no\h: j^ tơ\ ‘ngok gơ\ hơ răng, j^ tơ\ ‘ngok hơ ving vơnh, ‘ngok pơ piup. Kiơ\ tơ drong j^ thoi yơ mă bơ\n chă hơ met, vei lăng pha ra băl.”

-Chă [ôh păng hơ met hrôih ăn hơ io\h j^ tơ\ ‘ngok sư g^t kăl thoi yơ hă [ak si”?

-{ak si Ngô Thanh Tân: “Tơ drong chă [ôh păng hơ met klui sư hiong le# lơ tơ drong ‘lơ\ng. Kơ lih yoa mưh băt klui ‘no\h hơ io\h đei juăt pơ pơm kiơ\ tơ drong j^ bơih, bơ\n hơ nat vă gơ\h hơ met ming. Tơ dăh j^ lăp ai, hơ met hrôih gơ\h tơ gu\m ăn hơ io\h tih vơ\ ‘lơ\ng, da [iơ\ đei tơ drong mơ mat tat lơ\m hơ kâu jăn lơ\m tơ drong arih ning mônh kơnh. Tơ dăh băt păng hơ met klui ‘no\h gô hiong đ^ tơ đrong ‘lơ\ng yoa đe hơ io\h đ^ juăt pơ pơm kiơ\ tơ drong j^ bơih păng hơ met tôch mơ mat. Vă tang găn tơ drong răm đơ\ng j^ tơ\ ‘ngok tơ\ hơ io\h athei hơ to\k tơ drong vei lăng đe dro\ kăn lơ\m sơ năm oei rơ ne\h kon păng dro\ kăn hơ năp vă pơm tơ jur [iơ\ dôm tơ drong krê hơ mơt lơ\m khei ‘năr hơ năp; bơ\ jang ‘lơ\ng tơ drong hơ met j^ jăn mưh rơ ne\h vă găn tôch ai tơ drong j^ tơ\ ‘ngo\k”.

- Lei a, bơ nê kơ [ak si hơ!

Thuem hăm Dơ\ng: Tơ blơ\