VOV4.Bahnar - J^ tơ pu ‘ngok (yoăn krao viêm màng não) ‘no\h j^ tơ drong j^ tơ po\h [ơm kơ ne# truh tơ\ trong hoan. Tơ drong j^ đei tơ\ rim sơ năm, mă lei đa đei lơ hăm đe hơ io\h păng tôch [ônh lôch răm ‘năi, [ât lăp đei truh 50% bơ ngai j^ lôch răm hloi. Hăm dôm bơ ngai j^ ăl, mă đơ\ng đei hơ met klăih, huei lôch răm mă lei sư jing đei lơ tơ drong kơ ne#, pơm trăp tr^n ăn hnam tơ no\ păng tơ pôl, yoa thoi no\h, đe me\ [ă kăl kơ băt hrôih tơ drong j^ tơ pu ‘ngok hăm hơ io\h vă veh ver dôm tơ drong răm kơ ne#.

Tơ pu ‘ngok đei tơ\ lăm kơ\l ‘ngok, j^ tơ mam vei lăng ‘ngok păng tơ ngăl, sư nhen thoi var vă vei lăng huan trung ương huei rơ ka j^. Tơ pu ‘ngok oei jing an^h pơm tơ le\ch đak d^k d^r tơ ngăl vei lăng păng rong huan trung ương. Đei lơ tơ drong pơm tơ le\ch j^ tơ\ tơ pu ‘ngok, đei: Yoa đơ\ng pơ rang j^, virus, lao, kơ man dăh mă pơ mâu. Lơ\m no\h j^ tơ pu ‘ngok yoa pơ rang j^ păng virus lơ hlo\h.

Tơ drong đei [ôh mưh j^ tơ pu ‘ngok ‘no\h yuh to\ hơ nơ\ng, j^ kơ\l, ‘me\h hăk, ko hơ răng. Mưh băt j^ păng hơ met klui, j^ [ônh pơm tơ le\ch lơ tơ drong krê hơ mơt nhen: pơ răm truh tơ\ huan ‘ngok, áp xe ‘ngok, kơ ch^l huan pham, kơ ch^l d^k d^r tơ ngăl ‘ngok, pham bluh tơ\ lăm, dêh hlo\h ‘no\h pơm ăn bơ ngai j^ lôch hloi. Hăm dôm bơ ngai j^ ăl, mă đơ\ng vei đei tơ drong arih mă lei athei pu\ lơ tơ drong răm kơ ne# nhen măt tol, kơ mlo, kl^k, jo, ưh đei chăm, ưh rơ gei, nhen sem brem, j^ hơ ving…

Tiến sĩ, bác sĩ Trần Thị Thúy Minh, Kơ dră che\p kơ\l khoa hơ met j^ ăn hơ io\h, Hnam pơ gang Đa khoa tơ ring Tây Nguyên ăn tơ băt: “J^ tơ pu ‘ngok yoa 5 tơ drong pha ra băl, đei: J^ tơ pu ‘ngok đuh, vă akhan j^ yoa pơ rang, yoa virus, yoa lao, yoa pơ mâu păng kơ man. Tơ\ Hnam pơ gang, đei lơ bơ ngai j^ tơ pu ‘ngok yoa pơ rang j^, virus, 1 kơ so# bơ ngai yoa lao. Găh j^ tơ pu ‘ngok yoa pơ rang j^ dang ei đ^ đei trong hơ met păng pơ gang hơ met bơih. Mă lei tơ drong hơ met j^ tơ pu ‘ngok mơ mat [iơ\ pơ têng hăm dôm tơ drong j^ nai. Yoa pơ gang khang sinh athei tôm kơ liêu, s^t kơ tang, păng tôm năr.”

Mă đơ\ng j^ tôch hơ mơt ră mă lei hrei ‘nâu lơ me\ [ă oei tam mă băt găh tơ drong j^ ‘nâu, jing pơm ưh ‘lơ\ng truh jơ hngâm jăn hơ io\h. Nhen thoi mon Y Phôi Byă (12 sơ năm) tơ\ apu\ng Cư M’gar, dêh char Dak Lak. Y Phôi hơ met j^ tơ pu ‘ngok tơ\ khoa hơ met j^ ăn hơ io\h, Hnam pơ gang đa khoa tơ ring Tây Nguyên đ^ hlo\h 1 khei bơih. Kiơ\ đe [ak si tơ\ âu, bơ ngai j^ đei năm hơ met [ât sư yuh tôch dêh, j^ kơ\l, gơ\. Tơ drong khăm hơ len d^k d^r ‘ngok ăn [ôh sư j^ tơ pu ‘ngok. Gơ nơm đei [ak si hơ met tôch ai, tơ drong arih kơ mon Y Phôi đei vei lăng sơ đơ\ng mă lei yoa năm hơ met tơ\ hnam pơ gang hiơ\, [ât j^ đ^ dêh bơih kơ na pơm ăn mon rơ mơ\n 2 păh jâng, tôch hơ mơt jo, jơ hngâm jăn ưh hơ lăng ‘lơ\ng, pơ ma kư\ kă.

Mo\ H’Rất Byă, me\ mon Y Phôi tơ roi: “{ât lăp so\ng xa, [ât lăp ưh, xa to\ se\t đe\ch. Ưh đei pơ ma nuh, pơ ma kư\ kă đe\ch. {ak si akhan, ro\ năng mon ưh gơ\h nơ năm bơih.”  Me\ Y Phôi tơ roi dơ\ng, adrol ki mon tam đei [et vắc xin tang găn j^ tơ pu ‘ngok.

M^nh ‘nu bơ ngai j^ tơ pu ‘ngok nai oei hơ met tơ\ Khoa hơ met j^ ăn hơ io\h ‘năi, ‘no\h j^ mon Đỗ Minh Sáu (10 sơ năm) tơ\ apu\ng Krông Ana, dêh char Dak Lak. Mo\ Lê Thị Hoài Thanh, me\ mon ăn tơ băt, adrol kơ ‘no\h mưh [ôh mon ôr akhan j^ kơ\l, yuh hơ nơ\ng, unh hnam năm răt pơ gang ăn sư huch mă lei đơ\ng ro\ng 4 năr ưh kơ [ôh da [iơ\ kiơ, mo\ pơ tơm cha ba mon năm tơ\ hnam pơ gang đa khoa tơ ring Tây Nguyên khăm hơ len. Đơ\ng ro\ng 2,3 năr hơ met j^, tơ drong j^ mon ku\m nhen vă da [iơ\ [iơ\ bơih, mă lei mon oei yuh, tam prăih kiơ.

Mo\ Lê Thị Hoài Thanh tơ roi: “Tơ\ hnam mon oei pơm ngôi thoi hmă đe\ch mă lei truh kơ sơ\ ‘no\h sư tơ tok hăm inh akhan j^ kơ\l dêh. Inh khan, gô măng kơnh [ă e chơ năm răt pơ gang huch mă lei truh pơ gê đơ\ng ro\ng oei j^ hơ nơ\ng, hơ kâu yuh tôch to\ kơ na unh hnam chơ mon năm khăm tơ\ ‘ngoăih. Tơ\ âu, [ak si akhan j^ pơ lo\ siêu vi. Mon yuh tôch dêh, yuh prăt măng prăt năr đơ\ng 39, 40 đo#. Hơ met j^ tơ\ hnam 4 năr mă lei ưh đei da [iơ\ kiơ.”

Nhen thoi mo\ H’Rất Byă, mo\ Lê Thị Hoài Thanh ưh băt kiơ găh tơ drong j^ tơ pu ‘ngok, ku\m ưh kơ [lo\k kon kơ dih tam đei [et vắc xin tang găn j^ ‘nâu dăh mă ưh. ‘Nâu j^ tơ drong tôch pơ ngơ\t, yoa j^ tơ pu ‘ngok ‘no\h j^ tơ drong j^ tôch hơ mơt, kơ số# bơ ngai j^ lôch lơ, [ônh tơ po\h kiơ\ trong dui jơ hngâm dơ\ng. Tơ drong j^ gơ\h tơ po\h đơ\ng bơ ngai truh tơ\ bơ ngai kiơ\ đơ\ng đak hai tơ prăh mưh bơ ngai j^ hie\n, kơ se\h. Pơ rang j^ pơm tơ le\ch j^ tơ pu ‘ngok oei gơ\h tơ po\h kiơ\ tơ mam pơm ngôi hơ dai hai, tơ dăh hơ io\h pơm ngôi păng ‘mo\m ti tơ\ [ơ\r. Yoa thoi no\h dôm an^h kơ drâm bơ ngai nhen hnam vei hơ io\h, lăm mâu yăo tôch [ônh tơ po\h tơ drong j^ ‘nâu.

Nơ\r [ak si tơ roi tơ [o#h găh tơ drong j^ tơ pu ‘ngok

VOV4.Bahnar - Nhen tơ roi tơ\ kơ pal, j^ tơ pu ‘ngok kiơ\ kơ yuăn krao viêm màng não ‘no\h j^ krê hơ mơt, [ônh kơ pơm tơ le\ch dôm tơ drong kơ ne# hăm hơ kâu jăn, lơ\m no\h [ơm kơ ne# blu\ng a đơ\ng j^ ‘no\h lei lăi hăm 1 kơ so# j^ trong dui jơ hngơ\m nai, yua thoi no\h, [ônh kơ pơm ăn đe me\ [a\ hơ vơ\l băl, hiơ\ kơ ba hơ io\h tru\h tơ\ hnam pơ gang. Vă hlo#h thim găh tơ drong j^ âu, lăng băt ho#ih dôm tơ drong j^ [o#h hơ dăh ku\m nhen trong tang găn j^, gru\p ch^h kơ tơ\ng ang hlôi đei pơ ma dơ nu\h thim hăm Tiến sĩ, bác sĩ Trần Thị Thúy Minh, Kơ dră khoa hơ met j^ hơ io\h, Hnam pơ gang đa khoa tơ ring Tây Nguyên. Dựng băng phỏng vấn

-{ak si ăi! J^ tơ pu ‘ngok đei dôm tơ drong j^ hơ dăh kiơ vă lăng băt hăm dôm tơ drong j^ pơ lo\ yu\h, j^ trong dui jơ hngơ\m nai?

-Ts.Bs Trần Thị Thúy Minh: J^ đei [o#h lơ tơ drong. Mă blu\ng ‘no\h j^, mă 2 ‘no\h j^ tơ pu ‘ngok. J^ đei [o#h ‘no\h yu\h, mă yu\h lơ\m tơ pu ‘ngok ‘no\h yu\h hơ nơ\ng, hơ ku\ng kro, hơ pie\t ‘me#. Găh j^ tơ pu ‘ngok, tơ\ rim sơ năm pha ba băl ‘no\h đei lơ tơ drong đei [o#h pha ra băl. Pơ t^h gia tơ\ nge ‘nao rơ ne\h ‘no\h hăk chôk, nhơ\m hơ drăi, j^ klak. Tơ\ hơ io\h ‘lo\ [iơ\ ‘no\h đei [o#h j^ kơ\l, hơ ko hơ răng. ‘Nâu ‘no\h j^ 1 kơ so# tơ [o#h tru\h j^ tơ pu ‘ngok.

Đei lơ tơ drong j^ ku\m pơm ăn yu\h, j^ kơ\l nhen j^ hơ lo\ng, pơ lo\ le\ch đe mă lei hăm j^ tơ pu ‘ngok, tơ\ nge ‘nao rơ ne\h, đei [o#h hơ dăh ‘no\h j^ hăk chôk, vă khan ‘no\h sa ‘no\h hăk hloi. Tơ\ dôm hơ io\h oei kơ mong tơ\ kơ\l ‘no\h kơ mong gô pơ đo\r, tơ dăh ăl hlo\h ‘no\h gô gơ\, ư\h kơ hơ dơ\r. Mă đơ\ng j^ tơ pu ‘ngok gô hơ vơ\l băl hăm 1 kơ so# j^ nai [ơ\t năr blu\ng mă lei đei dôm tơ drong j^ jâu nhen: yu\h hơ nơ\ng, hơ io\h ‘lo\ đei j^ kơ\l, nge đei kơ mong to\k, hăk chôk, tơ\ hơ io\h ‘lo\ đei thim j^ ko\ng koi hơ răng, ku\p kơ\l ư\h kơ gơ\h, hli kơ hơ dăh…, [ơ\t dâu me\ [a\ athei ba hơ io\h năm khăm tơ\ hnam pơ gang, vă kơ băt, hơ len lăng j^ tơ tom, tơ dăh le# klui gô pơm ăn j^ krê hơ mơt.

Đei [o#h đơ\ng j^ tơ pu ‘ngok gô hre\nh dăh mă hiơ\ mơ\ng kiơ\ lơ\m trong mơ\t pơ răm đơ\ng yo\ng j^, pơ rang j^. Vă đ^ đăng dôm bơ ngai hơ met j^ tơ pu ‘ngok tơ\ khoa hơ met j^ hơ io\h tă kơ ăl ngăl, tru\h tơ\ hnam pơ gang klui, [ơ\t hơ io\h đ^ đei [o#h gơ\, ư\h kơ hơ dơ\r, tơ drong j^ tơ pu ‘ngok tôch kơ rơ đăh. Hmă hmă ‘no\h 5-7 năr đơ\ng ro\ng kơ j^ pơ tơm [o#h.

- Bơ ngai hơ yơ [ônh kơ j^ tơ drong j^ ‘nâu hă [ak si? J^ hăm gơ\h tang găn hăm trong kiơ ư\h?

-Ts.Bs Trần Thị Thúy Minh: Đ^ đăng rim ‘nu bơ\n tă kơ gô đei j^ tơ pu ‘ngok ngăl, mă lei, đei 1 kơ so# bơ ngai hơ mơt kơ j^ lơ ‘no\h j^ hơ io\h, bơ ngai kră, bơ ngai ư\h kơ pran, bơ ngai đei dôm tơ drong j^ hơ drol nhen j^ găh klơm, plei le\n. Hơ io\h ‘no\h j^ bơ ngai đei kơ so# j^ tơ pu ‘ngok lơ hlo\h pơ têng hăm dôm bơ ngai nai.

J^ tơ pu ‘ngok yua đơ\ng pơ rang gơ\h tang găn hăm trong: mă mônh ‘no\h [et pơ gang vắc xin. Me\ [a\ kăl kơ ba hơ io\h năm [et [lep dôm jru\m lơ\m tơ drong jang [et bơ\ng pơ\ih să. Mă 2, j^ tơ pu ‘ngok đa yua đơ\ng pơ rang j^ mơ\t lơ\m hơ kâu đơ\ng lơ trong nhen trong hơ lo\ng, trong klak, đon, nhen j^ đon, yua thoi no\h, vă tang găn j^ tơ pu ‘nhgok ‘no\h me\ [a\ athei  ve\h ver kơ ăn hơ io\h j^ hơ lo\ng, j^ đon, pơ chu\ng trong dui jơ hngơ\m… ‘no\h gơ\h ve\h ver đei j^ tơ pu ‘ngok yua đơ\ng an^h pơ chu\ng đơ\ng dôm trong tơ po\h kơ pal pơm ăn.

Vă tang găn j^ tơ pu ‘ngok, kăl kơ ăn hơ io\h đei 1 hơ kâu jăn pran jăng, hơ to\k jơ hngơ\m pran vă tang găn dôm kơ loăi j^ atu\m. Pơm hoei kơ đei j^ hăm trong [et tang găn. Ve\h ver kơ ăn hơ io\h j^ trong hơ lo\ng, trong klak, j^ đon, trong dui jơ hngơ\m.

Bơ nê kơ [ak si hơ!

Thu Huế– Quang Nhật: Ch^h

Dơ\ng hăm Thuem: Tơ blơ\ păng pơ re nơ\r