VOV4.Bahnar - J^ vong mak đơ\ng j^ hơ yô đak s^k ‘no\h j^ 1 lơ\m dôm tơ drong j^ găh măt đa đei yoa đơ\ng j^ hơ yô đak s^k pơm tơ le\ch. ‘Nâu j^ 1 lơ\m dôm tơ drong tơm pơm ăn măt ưh kơ bang, măt tol tơ\ bơ ngai kră. Chă [ôh hrôih păng hơ met tơ tom j^ ‘nâu ‘no\h j^ tơ drong tôch g^t kăl vă bơ ngai kră arih xa chơt hơ iă, pran jăng, đei yoa.

Vong mak măt đei tơ drong jang sơng io\k ‘năr hơ dăh păng pơ truh ang hơ dăh ăn kơ măt lăng. ‘Nâu j^ tơ drong kăl hlo\h kơ măt, tơ gu\m ăn kon bơ ngai [ôh băt ang hơ dăh păng lăng [ôh um rup ju\m dăr. Vong mak [ât lăp đei j^, hơ răng kiơ\ khei ‘năr mă ưh ‘no\h yoa pơ\k rơ ka, mă lei sư [ơm kơ ne# đơ\ng dôm tơ drong j^ jăn lơ\m hơ kâu ‘năi, lơ\m no\h dêh hlo\h j^ hơ yô đak s^k.

Tơ drong j^ đơ\ng j^ hơ yô đak s^k pơm tơ le\ch tơ\ măt pơ răm truh tơ\ huan vong mak. Tơ drong [ônh [ôh đơ\ng j^ vong mak ‘no\h măt ưh kơ bang, lăng ưh rơ đăh, mưh dêh ‘no\h [ât lăp sư pơm pơ ‘nge\h tơ\ măt, le\ch pham lơ\m vong mak, pluk… Tơ dăh ưh đei băt hrôih păng hơ met tơ tom [ât lăp pơm ăn măt jing tol hloi.

{ok Ngô Văn Tỉnh (65 sơ năm) tơ\ phương Thống Nhất, pơ lei tơm Buôn Ma Thuột hơ met j^ vong mak yoa đơ\ng j^ hơ yô đak s^k tơ\ Hnam pơ gang Măt dêh char Dak Lak hlo\h 4 khei ‘nâu. Đunh kơ âu dang 1 sơ năm, [ok [ôh kơ dih kâu j^ hơ yô đak s^k tuýp 2, ưh kơ đunh, măt [ok roi ưh kơ bang, năng bơ bul ưh rơ đăh, kle\p măt sư le\ch pham, [ok ‘nao năm khăm hơ met păng băt kơ dih kâu j^ vong mak yoa đơ\ng j^ hơ yô đak s^k pơm tơ le\ch. Đơ\ng ro\ng 1 khei ‘năr hơ met, hrei ‘nâu măt [ôk Tỉnh đ^ bang [iơ\ bơih.

{ok Ngô Văn Tỉnh ăn tơ băt: “‘Năr dơ\ng ‘no\h sơ\, inh oei bơ\ jang ‘no\h măt le\ch pham, lăng hrơ hrăh nhen thoi đe dăng brai [ât măt. Inh nge\h kơ tơ pu vo\ng vêng đơ\ng bơ bu\ng hnam huo\ng. Inh io\k ti pơ pu mă lei ưh đei [ôh kiơ, đang kơ ‘no\h măt ưh kơ bang hloi.”

Kơ so# chih jo# đơ\ng Hnam pơ gang Măt dêh char Dak Lak ăn [ôh, lơ\m dôm bơ ngai j^ măt tơ\ bơ ngai kră ‘no\h j^ vong mak đơ\ng j^ hơ yô đak s^k pơm tơ le\ch lơ mă 3. {ak si Nguyễn Thị Mỹ Tiên, khoa Glôcôm – vông mak – huan pham măt, hnam pơ gang Măt dêh char Dak Lak ăn tơ băt: “Hmă hmă đơ\ng ro\ng 5 sơ năm đơ\ng băt đei j^ hơ yô đak s^k ‘no\h kơ so# bơ ngai j^ vong mak tôch lơ. Mă lei ku\m đei bơ ngai, 2 tơ drong j^ âu đei chă [ôh 1 ‘măng. J^ vong mak đơ\ng j^ hơ yô đak s^k đei lơ jăl. Tơ dăh chă [ôh păng hơ met hrôih ‘no\h măt oei jăng ‘lơ\ng [iơ\. Oei mưh khăm hơ met klui, mưh le\ch pham lơ bơih ‘no\h hơ met ưh gan đei yoa bơih, lơ bơ ngai hơ met ưh kơ klăih.”

Đơ\ng blu\ng sơ năm 2016 truh dang ei, Hnam pơ gang Măt dêh char Dak Lak hơ met ăn hlo\h 70 ‘nu bơ ngai j^ vong mak đơ\ng j^ hơ yô đak s^k. Mă lei, kiơ\ tơ drong tơ che\ng đơ\ng [ak si, kơ so# bơ ngai j^ mă kơ dih kâu tam mă băt lơ\m tơ pôl oei tôch lơ, yoa [ât ‘nao đei j^, yoa măt oei jăng kơ na bơ ngai j^ ưh kơ băt. Kle\p truh [ôh măt roi ưh bang, đe pơ tơm năm khăm ‘no\h gơ\h băt đ^ j^ măt dêh bơih, hơ met tôch mơ mat.

{ak si Nguyễn Thị Mỹ Tiên tơ roi dơ\ng: “Tơ drong j^ dêh hlo\h đơ\ng j^ hơ yô đak s^k pơm tơ le\ch tơ\ măt ‘no\h măt pluk păng j^ vong mak đơ\ng hơ yô đak s^k. Mă lei j^ vong mak đơ\ng j^ hơ yô đak s^k đe đa ưh kơ gan pơ ngơ\t. Yoa thoi no\h, hăm rim bơ ngai đơ\ng ro\ng kơ băt kơ dih kâu đei j^ hơ yô đak s^k ‘no\h jăh năm hloi tơ\ [ak si juăt khăm hơ met j^ măt vă hơ len năng. Kiơ\ tơ drong j^ thoi yơ mă đe [ak si tơ le\ch đei trong hơ met lăp ‘lơ\ng.”

Hăm tơ drong rơ gei đơ\ng an^h jang pơ gang, tơ drong khăm păng hơ met j^ vong mak đơ\ng j^ hơ yô đak s^k pơm tơ le\ch vă găn sư pơ răm truh tơ\ măt roi [ônh [iơ\. Hrei ‘nâu đei 2 trong hơ met j^ vong mak tơm ‘no\h, hơ met hăm laser păng [et pơ gang ăn măt. Dôm trong hơ met âu sư găn [iơ\ măt răm, pơm ăn măt pran jăng, bang hơ dăh ăn bơ ngai j^. {ak si chuyên khoa II Nguyễn Thái Hà, Kơ dră che\p kơ\l Hnam pơ gang Măt dêh char Dak Lak ăn tơ băt: “Dang ei, hnam pơ gang Măt đei răt hơ met tôm kơ măy kơ mo\k ‘nao vă khăm hơ len, [ôh băt rim tơ drong j^ tơ\ vong mak, nhen kơ măy ph^n, pơm rơ đăh tơ\ lăm, siêu âm măt păng mă loi j^ ph^n huan vă lăng hơ len, băt hrôih dôm tơ drong j^ tơ\ măt. Lơ\m tơ drong hơ met, hnam pơ gang ku\m tơ mât yoa lơ trong ‘nao nhen laser, [et pơ gang ăn măt, găn [iơ\ tơ drong răm hăm măt… Dôm trong hơ met âu đei yoa tôch ‘lơ\ng ăn bơ ngai j^.”

J^ vong mak đơ\ng j^ hơ yô đak s^k pơm tơ le\ch dang ei tam mă đei pơ gang hơ met klăih. Mă lei tơ drong hơ met sư tôch g^t kăl vă pơm ăn j^ to\k hiơ\ [iơ\ păng vă khăm hơ met ‘lơ\ng hlo\h ‘no\h bơ ngai j^ hơ yô đak s^k athei kơ chăng:

-Khăm măt 6 khei 1 ‘măng vă chă [ôh hrôih dôm tơ drong j^ găh măt;

-Năm tơ\ hnam pơ gang juăt khăm hơ met j^ măt vă khăm mưh [ôh măt kơ dih kâu roi ưh bang,

-Vei lăng ‘lơ\ng s^k lơ\m pham păng huyêt ap;

Pơ tâp hơ kâu jăn, vei lăng hơ kâu trăp lăp ai păng et xa mă lăp, le# gan et tơ drô, [ier, le# kơ et hât.

Thu Huế - Quang Nhật: Chih

Dơ\ng: Tơ blơ\