VOV4.Bahnar - Khei ‘năr tơ jê̆ âu, Hnam pơ gang Đa khoa tơ ring Tây Nguyên iŏk hơ met ăn lơ hơ iŏh jĭ pơ lŏ lĕch đe. Lơ̆m nŏh đei lơ hơ iŏh đei chơ hơ met tơ̆ hnam pơ gang ƀât jĭ đĭ ăl bơih, pơm kơ nê̆ truh lơ anih lơ̆m hơ kâu jăn. ‘Nâu jĭ tơ drong tôch krê hơ mơt, yoa ‘nao lăp ƀât blŭng pơ yan ‘mi đĕch mă lei kơ sô̆ bơ ngai jĭ pơ lŏ lĕch đe hlôi tŏk lơ tơ̆ Dak Lak pơ ma adrô̆ păng jơ̆p lơ̆m tĕh đak pơ ma atŭm.

Đunh kơ âu 2,3 sơ năm, mon Nguyễn Thị Thanh Nga (13 sơ năm) tơ̆ apŭng Krông Năng, dêh char Dak Lak jĭ pơ lŏ lĕch đe. Ngĕh jĭ gô klăih đơ̆ng rŏng 2,3 năr nhen adrol ki kơ na unh hnam năm răt pơ gang kơ dih vă tơ huch, hơ met ăn mon tơ̆ hnam mă lei đơ̆ng rŏng 3 năr, jĭ ưh đei da ƀiơ̆ mă roi dêh hlŏh dơ̆ng, mĕ ƀă mon hăt hot chơ mon năm tơ̆ Hnam pơ gang đa khoa tơ ring vă khăm, hơ met hloi.

Mon Nga tơ roi: “’Nâu jĭ ‘măng mă 2 ŏh jĭ pơ lŏ lĕch đe, blŭng a ƀôh jĭ kơ̆l, yuh tŏ, ‘mĕh hăk, rơ bưi jơ̆ng ti, đơ̆ng rŏng kơ ‘nŏh mĕ ƀă năm răt pơ gang ăn ŏh huch, 3 năr đơ̆ng rŏng jĭ ưh đei da ƀiơ̆ kiơ kơ na chơ ŏh năm tơ̆ hnam pơ gang Buôn Hồ, đe ƀak si set hơ len pham akhan ŏh jĭ pơ lŏ lĕch đe. Đơ̆ng rŏng kơ ‘nŏh ƀak si ăn brŏk tơ̆ hnam, 1 năr đơ̆ng rŏng ŏh lĕch phak muh kơ na unh hnam hăt hot chơ năm tơ̆ hnam pơ gang dơ̆ng. Oh ƀôh jĭ ‘nâu tôch krê, bơ̆n lê̆ lăng pơ hơi, athei hơ len năng rim tơ drong lơ̆m jơ hngâm bơ̆n”.

Mŏ Trương Thị Quyền tơ̆ xăh Ea Ngai, apŭng Krông Búk, dêh char Dak Lak kŭm tôch pơ ngơ̆t mưh ƀôh kon kơ dih kâu jĭ pơ lŏ lĕch đe ăl. Adrol kơ ‘nŏh, mưh ƀôh kon drŏ nglo 12 sơ năm yuh, jĭ kơ̆l, lap, mŏ năm răt pơ gang ăn kon huch, mă lei jĭ roi dêh. Mŏ hăt hot cho kon năm tơ̆ Hnam pơ gang đa khoa tơ ring vă khăm hơ len. Tôch pŭn mon đei cho năm khăm, hơ met tơ̆ hnam pơ gang tơ tom.

Mŏ Quyền tơ roi: “Kon inh jĭ pơ lŏ lĕch đe 3 năr ƀich hơ met tơ̆ hnam, đang kơ ‘nŏh chơ năm tơ̆ hnam pơ gang 2 năr, truh dang ei đĭ 5 năr bơih. Inh tôch pơ ngơ̆t, pơ gê mon lĕch pham ƀât lin kơ na tôch krê. Mă tơ pă ‘nei inh ƀôh hơ mơt dêh. Mĕ ƀă athei lơ lăng mă ‘lơ̆ng ƀiơ̆, mưh ƀôh kon yuh ‘nŏh jăh chơ năm tơ̆ hnam pơ gang hloi, ưh gơ̆h lê̆ tơ̆ hnam đunh”.

Đơ̆ng blŭng sơ năm truh dang ei, lơ̆m tĕh đak đei dang 77.000 ‘nu bơ ngai jĭ pơ lŏ lĕch đe, lơ̆m nŏh đei 30 ‘nu bơ ngai lôch. Hơ drô̆ tơ̆ dêh char Dak Lak, đei hlŏh 700 ‘nu bơ ngai jĭ pơ lŏ lĕch đe, tŏk 3,4 ‘măng pơ têng hăm khei âu sơ năm sơ̆. Đĭ đăng apŭng, thĭ xăh, plt lơ̆m dêh char đei bơ ngai jĭ pơ lŏ lĕch đe ngăl, hăm 20 anih jĭ đei bơ ngai jĭ lơ tơ̆ dôm apŭng Ea Sup, Lắk, Buôn Đôn, Krông Pach, Ea H’leo păng Cư M’gar.

Hrei ‘nâu, jĭ pơ lŏ lĕch đe tŏk bŏk roi tŏk tơ̆ lơ tơ ring, lơ̆m noh, kơ sô̆ hơ ioh ƀơm jĭ păng hơ met tơ̆ hnam pơ gang roi ‘năr roi lơ. Vă tơ gŭm đe mĕ ƀă hlôh dơ̆ng găh jĭ pơ lŏ lĕch đe tơ̆ hơ ioh păng đei dôm trong jang tang găn jĭ đei yua, Tiến sĩ, bác sĩ Trần Thị Thúy Minh, Kơ dră vei lăng Khoa hơ met jĭ ăn hơ ioh Hnam pơ gang Đa khoa tơ ring Tây Nguyên tơl tơ roi 1,2 nơ̆r apĭnh tơ̆ hơ la âu:

- Apĭnh ƀak si roi tơ băt jĭ pơ lŏ lĕch đe krê hơ mơt thoi yơ hăm hơ ioh lăng?

Ƀak si Trần Thị Thúy Minh: “Jĭ pơ lŏ lĕch đe ‘noh tơ drong jĭ ƀơm yua đơ̆ng mur kăp tơ poh păng lơ túyp pha ra băl. Dang ei tŏk bŏk đei  4 tuýp jĭ pơ lŏ lĕch đe đei sơ kơ̆t hơ dăh. Mơ̆ng lơ̆m khei ‘năr ƀơm jĭ, ‘măng mă 1, ‘măng mă 2, mơ̆ng lơ̆m hơ kâu, mơ̆ng lơ̆m túyp ƀơm jĭ mă ƀôh hơ dăh yan âu đơ̆ng jĭ pơ lŏ lĕch đe pha ra băl păng tơ drong jĭ dêh pha ra băl. Đe klăih song jĭ pơ long lĕch đe jing lơ kơ loăi, lơ̆m noh đei pơ lŏ lĕch đe tơ roi lê̆ hơ drol, pơ lŏ lĕch đe dêh păng pơ lŏ lĕch đe đei blơ̆ păng pơ lŏ lĕch đe blơ̆ dêh ‘noh jĭ dôm bơ ngai athei kâp kư̆u hloi. Hăm lơ kơ loăi pơ ra băl thoi noh tă kơ krê hơ mơt truh hơ kâu kơ đe hơ ioh ngăl. Lơ̆m noh tơ roi lê̆ hơ drol ‘noh dôm tơ drong ƀôh jĭ hrôih hloh đơ̆ng jĭ pơ lŏ lĕch đe kăl kơ đei chă ƀôh hrôih vă hơ met tơ tom. Tơ dăh pơ lŏ lĕch đe roi tơ băt hơ drol mă ưh kơ đei chă ƀôh ‘noh gô jing jĭ dêh hloh, krê hơ mơt truh hơ kâu jăn kơ đe hơ ioh”.

- Apĭnh ƀak si roi tơ băt trong vei lăng hơ ioh jĭ pơ lŏ lĕch đe tơ̆ hnam liơ lăng?

Ƀak si Trần Thị Thúy Minh: “Jĭ pơ lŏ lĕch đe ‘noh jĭ 1 tơ drong jĭ yua đơ̆ng yŏng jĭ, găh lơ gô klăih kơ dih, lăp đei 1,2 ‘nu jing jĭ dêh đĕch, mă loi ‘noh jĭ dôm bơ ngai hơ kâu ưh kơ ‘lơ̆ng. Thoi noh ‘noh, trong vei lăng atŭm ‘ngoăih kơ nơ̆r tơ tă hơ drô̆  đơ̆ng đe ƀak si mưh khăm hơ len kơ tă anih oei jing tơ jur yuh ăn hơ ioh, sut rơ ngơp, ăn hơ ioh nhă mă lơ đak, vitamin păng đei trong sŏng sa kơ chơ̆t bek tôm vă hơ ioh đei jơ hngơ̆m pran jăng. Păng pơ ma hơ dăh 1 ‘măng dơ̆ng ‘noh jĭ kăl kơ răp hơ len lăng mă kơ jăp dôm hơ ioh đei jĭ pơ lŏ lĕch đe, mă loi ‘noh jĭ iŏk đơ̆ng năr mă 3 tơ̆ kơ pal vă chă ƀôh dôm tơ drong tơ roi hơ drol vă ba hơ ioh truh tơ̆ hnam pơ gang tơ tom, veh ver kơ đei ƀôh tơ drong ưh kơ ‘lơ̆ng”.

-         Apĭnh ƀak si roi tơ băt trong tang găn jĭ pơ lŏ lĕch đe ăn hơ ioh đei yua ‘lơ̆ng lăng?

Ƀak si Trần Thị Thúy Minh: “Jĭ pơ lŏ lĕch đe ‘noh tơ drong jĭ yua đơ̆ng mur kăp tơ poh. Yua thoi noh, vă tang găn jĭ pơ lŏ lĕch đe bơ̆n kăl kơ pơm kiơ̆ tơ drong pơ kăp “ ưh kơ đei mur kăp ‘noh ưh kơ đei pơ lŏ lĕch đe”. Thoi noh, ‘meh tang găn jĭ pơ lŏ lĕch đe bơ̆n athei pơ tơm blŭng đơ̆ng tơ drong ‘nĕ kơ lê̆ đei mur, tơ dăh đei mur ‘noh ‘nĕ kơ lê̆ ăn mir kăp, păng mă 3 ‘noh pơ tho pơ hrăm ăn hơ ioh gơh hlôh vao đei trong tang găn, pơ tho hơ ioh chă vei lăng kơ dih hoei kơ đei mur kăp. Mưh kon oh bơ̆n đei ƀôh jâu jĭ pơ lŏ lĕch đe nhen yuh dêh hơ nơ̆ng, jĭ ƀĕnh hơ kâu, jĭ tơ̆ măt, lap, ‘noh athei năm tơ̆ hnam pơ gang tơ jê̆ hloh vă đei hơ len lăng hăm trŏ kơ jĭ pơ lŏ lĕch đe dăh ưh”.

Lei ah, bơ nê kơ ih ƀak si hơ!

Dơ̆ng hăm Thuem: Tơ blơ̆